علی ملکی، خبرنگار گروه سیاست: حوالی ظهر روز گذشته صدایی مهیب همراه با لرزش شدید زمین، اهالی بندرعباس را در شوک فرو برد. این حادثه در بندر شهید رجایی، یکی از مهمترین بنادر تجاری ایران رخ داد که نهتنها این منطقه استراتژیک را به لرزه درآورد، بلکه موجی از نگرانی و گمانهزنی را در سطح ملی و حتی بینالمللی ایجاد کرد. صدای این انفجار بهقدری شدید بود که در شهر بندرعباس و حتی جزیره قشم شنیده شد و شیشههای برخی ساختمانها و خودروها در فاصله چندین کیلومتری شکسته شد. این حادثه که در محوطه کانتینری بندر رخ داد، خسارات قابلتوجهی به زیرساختها و ساختمانهای اداری وارد کرد و تعداد زیادی از افراد را مصدوم یا گرفتار آوار کرد. همزمانی این اتفاق با مذاکرات ایران و آمریکا در عمان کافی بود تا تنور اخبار متناقض گرم شود. تا لحظه تنظیم این گزارش، هیچیک از مقامات رسمی گزارش شفاف و دقیقی از چرایی وقوع انفجار ارائه نکردهاند و سازمان مدیریت بحران از رسانهها خواسته است تا زمان اطفای حریق و مشخص شدن علت و ابعاد حادثه، از گمانهزنی و بازنشر اخبار غیررسمی خودداری کنند. از سوی دیگر افکار عمومی به دنبال آگاهی بیشتر نسبت به موضوع است و اطلاعرسانی قطرهچکانی، آنها را در دام وسیع شایعات میاندازد.
فعالیتهای بندر متوقف شد
انفجار در ظهر روز گذشته در بندر شهید رجایی رخ داد و بهسرعت توجه رسانهها و مقامات را به خود جلب کرد. شدت موج انفجار به حدی بود که به گفته شاهدان عینی، شیشههای پنجرهها در کارخانههای فولاد هرمزگان و کاوه، در فاصله 10 کیلومتری محل حادثه شکسته شد. گزارشهای اولیه حاکی از انفجار یک مخزن سوخت بود، اما شرکت ملی پالایش و پخش فرآوردههای نفتی ایران ضمن تکذیب این ادعا اعلام کرد این حادثه هیچ ارتباطی با پالایشگاهها، مخازن سوخت یا خطوط لوله نفتی این شرکت در منطقه ندارد. در پی این انفجار، فعالیتهای بندر بهطور کامل متوقف شد تا نیروهای امنیتی و امدادی بتوانند اوضاع را تحت کنترل درآورند. گمرک ایران نیز در اطلاعیهای فوری، از گمرکات سراسر کشور خواست تا اطلاع ثانوی از ارسال محمولههای صادراتی و ترانزیتی به بندر شهید رجایی خودداری کنند.
مدیرکل مدیریت بحران استان هرمزگان در اظهارات اولیه خود اعلام کرد انفجار در محوطه کانتینری بندر رخ داده و به تعدادی کانتینر دپو شده مرتبط است. او همچنین از هشدارهای قبلی درباره این محل خبر داد و گفت که احتمال افزایش تعداد مصدومان وجود دارد.
صفهای همبستگی
انفجار بندر شهید رجایی خسارات سنگینی به بار آورد. اکثر ساختمانهای اداری این منطقه دچار آسیب شدید شدند و در یکی از ساختمانها، سقف بر اثر موج انفجار فروریخت و تعدادی از کارمندان زیر آوار گرفتار شدند. یکی از کارکنان بندر در گفتوگو با رسانهها اعلام کرد تلاشها برای نجات افراد گرفتار ادامه دارد، اما وضعیت برخی از ساختمانها بهگونهای است که دیگر قابل استفاده نیستند. گزارشها همچنین از تخریب گسترده خودروها و زیرساختهای بندر حکایت دارند.
بر اساس آخرین آمار اعلامشده توسط مدیر کل مدیریت بحران هرمزگان، تا ساعت 20 روز شنبه، تعداد مصدومان این حادثه به بیش از 700 نفر افزایش یافته و 5 نفر نیز جانشان را از دست دادهاند. آمار مجروحان در ساعات اولیه ۴۷ نفر گزارش شده بود که نشاندهنده شدت حادثه و گستردگی تأثیرات آن است. در پی این وضعیت، ستاد مدیریت بحران استان هرمزگان اعلام آمادهباش کامل در بیمارستانهای بندرعباس کرد. پایگاه انتقال خون استان نیز با صدور اطلاعیهای از شهروندان خواست برای تأمین خون مورد نیاز، بهویژه گروه خونی O منفی، به مراکز اهدای خون مراجعه کنند. پاسخ سریع مردم به این فراخوان و تشکیل صفهای اهدای خون در بندرعباس و انتقال خون از استانهای تهران، گیلان، یزد، همدان، کرمان، خراسان شمالی و اصفهان جلوهای از همبستگی اجتماعی در این لحظات بحرانی بود.
ردپای منافقین در روایتسازی
در ساعات اولیه پس از انفجار، گمانهزنیهای متعددی درباره علت و محل دقیق حادثه مطرح شد. برخی کانالهای تلگرامی مدعی شدند انفجار، ناشی از آتشسوزی در انبار آمونیاک بوده است اما مدیر روابط عمومی شرکت بناگستر و خبرنگار صداوسیما این ادعا را تکذیب و تأکید کردند انفجار به مخزن آمونیاک ارتباطی ندارد. همچنین شایعهای مبنی بر وقوع انفجار در نزدیکی پایگاه نیروی دریایی سپاه پاسداران منتشر شد که خبرگزاری تسنیم آن را جعلی خواند و اعلام کرد این خبر با هدف تشویش اذهان عمومی منتشر شده است.
یکی دیگر از این شایعات، ادعایی بود که به نقل از شبکه 14 رژیم صهیونیستی منتشر شد. برخی کانالهای تلگرامی مدعی شدند این انفجار نتیجه یک عملیات فوقمحرمانه برای نابودی یک محموله خاص بوده است. این ادعا در حالی مطرح شد که بررسیها نشان داد شبکه 14 اسرائیل در روزهای شنبه هیچ فعالیتی ندارد و این خبر کاملاً ساختگی و جعلی است. انتشار چنین اخباری با هدف تشویش اذهان عمومی و ایجاد ناامنی روانی در جامعه صورت گرفت و بعد هم توسط منابع رسمی تکذیب شد.
علاوه بر این، یک کانال تلگرامی جعلی با عنوان «شبکه یک» که وابسته به گروهک تروریستی منافقین است اقدام به بازنشر مصاحبهای ساختگی به نقل از مدیرکل بندر شهید رجایی کرد. این مصاحبه جعلی با هدف گمراهسازی افکار عمومی و ایجاد روایتهای نادرست از حادثه منتشر شد. این اقدامات نشاندهنده تلاشهای سازمانیافته برای بهرهبرداری از حادثه بهمنظور ایجاد تفرقه و بیاعتمادی در جامعه بود. از سوی دیگر، برخی رسانهها به اشتباه محل انفجار را ترمینال کالای خطرناک بندر شهید رجایی اعلام کردند اما پژمان بهزادپور، مدیرعامل ترمینال این ادعا را رد کرد. اداره گمرک محل دقیق انفجار را محوطه کانتینری سینا، وابسته به سازمان بنادر و دریانوردی اعلام کرد. صداوسیما نیز گزارش داد انفجار ناشی از یک کانتینر بوده اما هنوز مشخص نیست محتوای این کانتینر چه بوده است. این تناقضات اولیه در گزارشها نشاندهنده نبود اطلاعات دقیق در ساعات ابتدایی حادثه بود که به گسترش شایعات دامن زد.
فقط دو نفر مرجع اطلاعرسانی شدند
بلافاصله پس از وقوع انفجار، تیمهای واکنش سریع هلال احمر، نیروهای مسلح و گروههای امدادی به محل حادثه اعزام شدند. پیرحسین کولیوند، رئیس جمعیت هلال احمر اعلام کرد 7 تیم عملیاتی این سازمان در منطقه حضور دارند و از تمامی ظرفیتهای امدادی برای کمک به حادثهدیدگان استفاده میشود. بالگردهای امدادی نیز در حالت آمادهباش قرار گرفتند تا در صورت نیاز، مصدومان را به مراکز درمانی منتقل کنند.
وزیر کشور، اسکندر مؤمنی در تماس تلفنی با استاندار هرمزگان دستور رسیدگی فوری به این حادثه را صادر کرد. استاندار هرمزگان نیز در اظهاراتی اعلام کرد بررسی دقیق علت انفجار در جریان است و چند سناریو در دست بررسی قرار دارد. او تأکید کرد هرگونه اظهارنظر قطعی درباره علت حادثه در این مرحله زود است و نتایج تحقیقات بهزودی به اطلاع مردم خواهد رسید. محمد موحدی، دادستان کل کشور نیز با صدور دستوری به دادستان مرکز استان هرمزگان، خواستار رسیدگی ویژه و دقیق به این پرونده شد. او تأکید کرد باید با عاملان احتمالی حادثه و افرادی که در این ماجرا قصور یا سهلانگاری داشتهاند، برخورد قاطع و اثرگذار صورت گیرد. دادستانی کل کشور همچنین با صدور بیانیهای، فعالان فضای مجازی و رسانهها را از انتشار محتوای خلاف واقع برحذر کرد. موحدی تأکید کرد با افرادی که با نشر اکاذیب، توهین یا انتشار محتوای غیرواقعی اقدام به برهمزدن امنیت روانی جامعه کنند، بر اساس قانون برخورد مقتضی صورت خواهد گرفت. او در این بیانیه از نهادهای مسئول خواست با اتخاذ تدابیر لازم، بهسرعت و با قاطعیت با افرادی که از فضای مجازی برای تشویش اذهان عمومی و مخدوشکردن امنیت روانی سوءاستفاده میکنند، برخورد کنند و نتایج اقدامات را به دادستانی گزارش دهند.
از سوی دیگر شورای اطلاعرسانی دولت در اقدامی مثبت، آقایان محمد آشوری، استاندار هرمزگان و مهرداد حسنزاده، مدیرکل مدیریت بحران استان را به عنوان سخنگوی واحد و رسمی حادثه معرفی و تأکید کرده اطلاعات منتشر شده در خصوص آمار و ابعاد سانحه و تعداد مصدومان تنها از این طریق مخابره میشود. موضوعی که باعث میشود از حجم اخبار متناقض کاسته شود. با این حال اگر این دو مرجع قادر به اطلاعرسانی سریع و دقیق نباشند، کارکرد این حرکت مثبت از بین خواهد رفت.
خرابکاری باشد یا خیر؛ گزارش حرفهای بدهید
انفجار بندر شهید رجایی صرفنظر از علت دقیق آن، پرسشهای متعددی را درباره ایمنی، نظارت و مدیریت ریسک در یکی از مهمترین بنادر ایران مطرح کرده است. دو سناریوی اصلی برای این حادثه قابل تصور است. یا این انفجار نتیجه یک اقدام خرابکارانه همزمان با مذاکرات ایران و آمریکا در مسقط بوده، یا ناشی از نقص در فرایندهای داخلی و سهلانگاری در مدیریت کالاهای دپو شده. در هر دو حالت، انتظار میرود مقامات مسئول گزارشی حرفهای، صریح و جامع به مردم ارائه دهند. این گزارش نهتنها باید علت دقیق حادثه را مشخص کند، بلکه باید به ترک فعلها و کاستیهای احتمالی که به این فاجعه منجر شده، بپردازد.
یکی از نکات قابلتوجه در این حادثه، ضعف رسانهای در ساعات اولیه بود. نبود اطلاعات رسمی و دقیق در لحظات ابتدایی، زمینه را برای انتشار شایعات و گمانهزنیهای غیرموثق فراهم کرد. این موضوع بار دیگر ضرورت تقویت نظام اطلاعرسانی بحران در کشور را برجسته میکند. رسانههای رسمی باید بتوانند با سرعت و دقت، اطلاعات موثق را در اختیار افکار عمومی قرار دهند تا از گسترش اخبار جعلی و تشویش اذهان جلوگیری شود. از سوی دیگر، اظهارات مدیرکل مدیریت بحران هرمزگان درباره هشدارهای قبلی در مورد محوطه کانتینری، پرسشهایی را درباره میزان توجه مسئولان به این هشدارها و اقدامات پیشگیرانه احتمالی مطرح میکند. اگر دپوی کالاهای خطرناک و مواد شیمیایی در محوطه بندر به این حادثه منجر شده باشد، باید بررسی شود که چرا اقدامات لازم برای کاهش ریسک انجام نشده است. این موضوع میتواند به شناسایی نقاط ضعف در زنجیره مدیریت بنادر و تدوین پروتکلهای ایمنی قویتر کمک کند.
.gif?v=0)
