زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه: رباتها چند سالی میشود که بروز و ظهوری جدیتر در عرصههای مختلف زندگی انسان پیدا کردهاند، به طوری که از عرصه پزشکی گرفته تا نظامی و بخشهای مختلف صنعت، شاهد حضور و فعالیت جدیدترین تکنولوژی بشری هستیم. رباتهایی که طی سالهای اخیر با اضافه شدن هوش مصنوعی به آنها، قدرت تجزیه و تحلیل هم پیدا کرده و بعید نیست در آینده نزدیک، در برخی از حوزهها حتی برای انسانها تصمیم هم بگیرند! واقعیت دنیای امروز، تصویر فیلمهای علمی- تخیلی دهههای قبل است که رباتها نقش پررنگی در آن داشتند. با وجود اینکه تا امروز رباتها پیشرفتهای قابل توجهی را داشتهاند اما قطعاً هر چه جلوتر میرویم، تغییرات آنها نیز عجیبتر میشود. حوزهای که هر چه جلوتر میرویم به موضوعی مهمتر در تحقیقات دانشگاهی به شمار میروند. «فرهیختگان» در ایام برگزاری نوزدهمین دوره مسابقات ربوکاپ مروری بر جدیدترین مقالات مجلات علمی داخل کشور درخصوص رباتها داشته که در ادامه از نظر میگذرانید.
رباتهای مجرم را میتوان مجازات کرد؟
با وجود اینکه گسترش رباتها، باعث آسان و دقیقتر شدن بسیاری از فعالیتها در عرصههای مختلف میشود، اما این بدان معنی نیست که این عرصه هیچگونه تهدیدی را برای بشر به همراه نداشته باشد؛ چراکه به همان اندازه هم میتواند بستر را برای وقوع جرمها به شیوههای جدید و در ساحت کلان و به خطر افتادن امنیت انسانها هم گسترش دهد. مسئلهای که محسن شریفی، استادیار دانشگاه شیراز در بهمنماه سال 1402 در مقالهای با عنوان «دوسوگرایی درباره مسئولیت کیفری رباتها» به جنبههای مختلف آن پرداخته است. این مقاله رباتها را از حیث توانایی به دو گونه نیمهخودکار و خودکار تقسیم کرده که رباتهای خودکار امکان تفکر، یادگیری و انجام وظایف به صورت مستقل را دارند، رباتهای واجد هوش مصنوعی پردازشگر و حلکننده عمومی مسائل که به همراه و یا حتی به جای انسان، در انجام امور آسان یا دشوار و تبدیلشان به سمبل عصر جدید به شمار میروند، اما این اتفاق تأیید بر خلق موجودهای اجتماعی جدید مدنظر حقوق کیفری محسوب نمیشود. با این حال در این مقاله قید شده که با فرض اینکه رباتها را بتوان در اتفاقات مختلف مقصر و حتی سرزنش کرد، این سؤال مطرح میشود که اصلاً میتوان آنها را مجازات کرد یا خیر؟ سؤالی که خلاصه پاسخ نویسنده مقاله به آن اینگونه ذکر شده است: «این رویا که این موجودات غیرانسانی فاقد حس اخلاق مدنی، در قبال نقض ارزشهای همگانی پاسخگوی کیفری باشند، در وضع کنونی تعبیری ناشدنی است؛ زیرا تحرک عضو، موجودیت الگوریتمها و فرایند تصمیمسازی در هر ربات، محصول تفکر و برنامهریزی آدمهای متخصص است و از این رو، رکنهای مادی و معنوی جرم نه متنوع از آن، که بر اساس مبانی قوانین فعلی و محدوده دکترین کنونی، منتسب به بازیگران است که به میزان مداخلهشان مسئولیت مییابند؛ بنابراین از آنجا که آنها روشمند و به شکل برنامهریزی شده عمل میکنند و تصمیمهای خود را در چهارچوب شناسایی الگوها در حافظه خود و انتخاب یک روند ممکن اتخاذ میکنند نه بر مبنای خوداندیشی و خودآگاهی، سخن گفتن از بایستههای جرم انگاری رفتار آنها از جمله پدرسالاری، تهدیدهای اخلاقی و ضرورتهای اجتماعی نیز وجهی ندارد.»
با این حال نویسنده در این مقاله معتقد است اگر در چشمانداز آینده، رباتهایی به منصه ظهور برسند که خودمختاری واقعی و استقلال کاملشان اثبات و نظیر انسانها از عهده قضاوتهای ارزشی و رفع تزاحمهای اخلاقی برآیند، میتوان در مورد ورودشان به حیطه کیفری و تعمیم بندهای مسئولیت مبتنی بر عمد یا بیاحتیاطی و بیمبالاتی به آنها برای حل مجموعهای از پرونده سخت نظر مثبت داد. در این حال پیش شرط تحقق این امر، اعطای شخصیت حقوقی به آنها از سوی نظامهای حقوقی و معرفی بازیگر جدید در حوزه حقوق است.
کشت دقیقتر محصولات کشاورزی با کمک رباتها
حضور رباتها در عرصه کشاورزی را هم باید یکی از زمینههای فعالیت این تکنولوژی جدید دانست. رباتهایی که بعید نیست در آینده نه چندان دور جایگزین صددرصدی کشاورزان شوند. محور اصلی مقاله «تشخیص خودکار ردیفهای کشت گیاه توسط ربات به کمک بینایی ماشین (مطالعه موردی گیاه ریحان)» نوشته مریم ندافزاده، دانشجو؛ احمد بناکار، هیئتعلمی تربیت مدرس؛ سامان آبدانانمهدیزاده و محمدرضا زارعبوایی، استادان دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان و سعید مینایی از استادان دانشگاه تربیت مدرس در سال 1401 به معرفی رباتی پرداختهاند که امکان پیدا کردن بهترین مکان برای کشت محصول را فراهم میکند. با وجود اینکه در این مقاله قید شده در حوزه کشاورزی، ارائه روشهای قابل اطمینان و کاربردی برای شناسایی خطوط کشت گیاهان سبب کاهش هزینههای تولید، مقادیر علفکشها و کاهش آسیب به اکوسیستم میشود؛ اما راه رسیدن به این مهم از طریق به کارگیری رباتی معرفی شده که طبق طراحی خود مقاله، میتواند با بهکارگیری روش پردازش نقاط مرکزی با میانگین خطای برابر 3.65 پیکسل عملکرد مطلوبی را در حوزه کشاورزی از خود نشان دهد. هرچند رباتهای حوزه کشاورزی برخی محدودیتها هم دارند که از جمله آن میتوان به این اشاره کرد که در صورت مرطوب بودن سطح کشت گیاه و وجود موانع در مسیر حرکت، ربات با چالشهایی برای حرکت روبه رو خواهد بود و به همین دلیل نیاز به آمادهسازی سطح زمین است، اما آنچه در این مقاله به آن تأکید شده آن است که وجود چنین رباتهایی که امکان تشخیص ردیفهای کشت محصولات را استفاده از تکنیک پردازش تصویر خطوط کشت داشته باشند، میتواند بهترین خطوط را برای کشت گیاه پیدا کند.
چرا رباتهای خودران مهماند؟
در کنار همه رباتهایی که تا امروز در حوزههای مختلف ساخته شده، رباتهای انساننما که توانایی حرکت روی دو پا را دارند طبیعتاً از جذابیت بیشتری برای مخاطبان برخوردارند. رباتهایی که هر چه جلوتر میرویم امکانات بیشتری داشته و پیدا خواهند کرد، تا جایی که رباتهای امروزی امکان برقراری ارتباط و صحبت با مخاطب را هم پیدا کردهاند. مقاله «مدلسازی، شبیهسازی و تحلیل پایداری ربات دو پا ساخته شده از لینکهای انعطافپذیر» که از سوی محمداحسان یوسفزادهکوهبنانی و علیمحمد شافعلی، دانشجوی کارشناسی ارشد و دانشیار دانشگاه شهید باهنر کرمان نوشته شده، به رباتهایی میپردازد که امکان حرکت خودران در امتداد یک سطح شیبدار را دارند. آنچه در این مقاله به آن تأکید شده آن است که استفاده از رباتهایی که از لینکهای انعطافپذیر ساخته شدهاند، به دلایلی مانند کاهش انرژی مورد نیاز برای حرکت و همچنین پایین بودن نسبت وزن به بار قابل حمل، مورد توجه بسیاری از مهندسان رباتیک و محققان این حوزه قرار گرفته است؛ چراکه این رباتها در حالی که تحت شرایط اولیه مناسب رها شوند، میتوانند تحتتأثیر گرانش زمین، راه رفتن پایداری را تجربه کنند. اتفاقی که قطعاً در دنیای امروز از اهمیت بالایی برخوردار است. در حقیقت چنین رباتهایی در صورتی که در آینده توسعه بیشتری پیدا کنند، میتوانند به عنوان یکی از ظرفیتهای اصلی بشر در عرصههای مختلف حتی جابهجایی بار و تجهیزات در سطوح مختلف هم مورد استفاده قرار بگیرند.
از رباتهای دوپا تا رسیدن به پاهای مصنوعی برای معلولان
اهمیت رباتهایی که توان حرکت دارند باعث شده تا عارف توانگر، دانشجوی کارشناسیارشد و مجید سادهدل، استادیار دانشگاه تربیت مدرس نیز در تیرماه سال گذشته در مقالهای با عنوان «کنترل راه رفتن ربات انساننما با پنجه فعال به کمک یادگیری تقویتی» هم به این مسئله بپردازند؛ چراکه رباتهای انساننما از اهمیت ویژهای در حوزه رباتهای متحرک برخوردارند. اما آنچه در این مقاله بیشتر مورد توجه قرار گرفته آن است که رباتهای دوپا اغلب مزیتهایی را نسبت به رباتهای چندپا دارند. به گونهای که رباتهای دوپا، انطباقپذیری قابل توجهی داشته و همین مسئله آنها را قادر میکند به راحتی بتوانند موانعی مانند گذرگاههای باریک و پلهها را پشتسر بگذارند. این انطباقپذیری به ویژه زمانی بیشتر اهمیت پیدا میکند که قرار است ربات وظایف انسان- محور را عهدهدار شود. واقعیت آن است که پیشرفتها در حوزه رباتهای انساننما میتواند نوید ساخت پاهای مصنوعی با قابلیت راه رفتن طبیعی برای افراد معلول را فراهم کرده و همچنین شرایط را برای تسهیل کمک به انسان در انجام وظایف و حتی در مواردی جایگزینی انسان در فعالیتهای خطرناک را امکانپذیر کند. البته این مقاله تأکید میکند که کنترل راه رفتن ربات با پنجه بسیار پیچیدهتر از سیستمهای فعلی است، به همین دلیل در بسیاری از موارد از پنجه برای ربات استفاده نمیشود. با این حال استفاده از پنجه میتواند در برخی از شرایط خاص زمین، کارایی ربات را افزایش دهد. به طوری که بر اساس پیشبینیها، ربات با پنجه در حرکت روی سطح شیبدار در مقایسه با ربات انساننمای بدون پنجه کارآمدتر عمل میکند؛ اما آنچه مسلم است اینکه رسیدن به چنین رباتهایی نیازمند انجام پژوهشهای بیشتری است. موضوعی که با توجه به سرعت رشد علم در عرصه رباتیک، نباید خیلی برای رسیدن به چنین رباتهایی منتظر ماند.
مسیریابی دقیق، چالش استفاده از پرنده بدون سرنشین
یکی از موضوعات مهم در حوزه رباتها به ویژه رباتهای پرنده، بحث مسیریابی درست آنهاست. فارغ از اینکه ربات پرنده در عرصه نظامی به کار گرفته میشود یا غیرنظامی، اما هرچه مسیریابی آن با دقت بیشتری همراه باشد، امکان خطا در رسیدن به مقصد کمتر خواهد بود. مقاله «مسیریابی برای رباتهای پرنده بدون سرنشین در شبکه توزیع و خدمترسانی به مشتریان خرید کالاهای اینترنتی» که از سوی عرفان خسرویان، استادیار دانشگاه پیام نور در سال گذشته 1402 نوشته شده، به موضوع اهمیت مسیریابی در رباتهای پرنده میپردازد. بر اساس این مقاله، یکی از چالشهای موجود در یک شبکه توزیع هوایی بحث مسیریابی برای رباتهای بدون سرنشین با در نظر گرفتن افزایش رضایت مشتریان و محدودیتهای شبکه و مشتریان است. واقعیت آن است که امروزه وسایل هوایی بدون سرنشین به دلیل کاربردها و قابلیتهایشان به نحو چشمگیری مورد استفاده قرار گرفتند تا جایی که در سالهای اخیر بسیاری از مجموعهها و شرکتهای بزرگ جهانی در حال بررسی و آنالیز شرایطی هستند که بتوانند بستهها، نامهها و سفارشهای کاربران را به کمک کوادروتورها در محل کاربران تحویل دهند و همین مسئله اهمیت مسیریابی درست را دوچندان کرده است. مسئلهای که تحقق آن نیازمند بهکارگیری فرمولهای دقیق ریاضی و همچنین انجام شبیهسازیهای مختلف است. مؤلفهای که در این مقاله هم با انجام فرمولهای مختلف، نتایج متفاوتی برای دقت در مسیریابی به دست آمده، اما آنچه غیرقابل کتمان است اینکه در آینده به رباتهای پرنده بدون سرنشینی میرسیم که دقت به مراتب بیشتر از رباتهای امروزی در پیدا کردن مقصد مدنظرشان خواهند داشت.
رباتهای اسکلتی فعالیتهای بدنی را آسان میکنند
امروزه رباتها در عرصه پزشکی هم به شکلهای مختلف به کار گرفته میشوند تا از این طریق روند درمان را در بیماریهای مختلف تسهیل کنند. در کنار آن رباتهایی هم داریم که هدفشان پیشگیری از بسیاری از بیماریهاست. مقاله «طراحی مکانیسم پوشیدنی اسکلت خارجی بالاتنه با هدف ارتقای عملکرد حرکتی انسان» نوشته فربد فرزاد و فرزاد چراغپورسمتونی، دانشجو و استادیار دانشگاه آزاد واحد پردیس به رباتهایی اشاره کرده که میتوانند گستره حرکتی برای افراد را بیشتر کرده و در کنار رفع خستگی، از آسیبهای جسمی حاصل از کارهای سنگین هم جلوگیری کنند. بر اساس این مقاله، مکانیسم رباتیک اسکلت خارجی بالاتنه اوبر، به عنوان یک مکانیسم آسانپوش، انعطافپذیر و قابل تنظیم برای جلوگیری از آسیبهای معمول، بیماریهای عضلانی، اسکلتی، نخاعی و مفاصل طراحی شده که هدف اصلی آن کمک حرکتی برای افرادی مانند کارگران ماهر است. در حقیقت این رباتهای پوشیدنی با هدف اجرای وظایف تخصصی آنها مانند عملیات مونتاژکاری در یک خط تولید در مدت زمان نسبتاً زیاد، با خستگی کمتر کاربرد دارند. این دسته از رباتها که به رباتهای اسکلت خارجی معروفند، به 3 دسته تقسیم میشوند که اولین آنها برای کمک به بهبود وضعیت بدن و حرکت اندامها، دسته دوم برای حمل و جابهجایی بارهای سنگین و دسته سوم نیز برای کمک در مونتاژ قطعات استفاده میشوند. بر اساس این مقاله، مکانیسم چنین رباتهایی برای تعامل هر چه بهتر انسان با محیط به ویژه انجام وظایف تعامل نیرویی طراحی شده و رباتهایی که امکان جلوگیری از آسیبهای شایع در مفاصل، اسکلت، نخاع و بیماریهای عضلانی، کاهش و ذخیره هزینههای پزشکی را فراهم میکنند. هرچند هنوز استفاده از این رباتها آنطور که باید گسترش پیدا نکرده، اما طبیعتاً در آینده نزدیک حضور چنین رباتهایی در بخشهای مختلف تولید برای کاهش آسیبهای ناشی از کار را شاهد خواهیم بود.
.gif?v=0)
