مریم فضائلی، خبرنگار گروه فرهنگ: سه سال است که یک ساعت قبل از افطار ماه رمضان‌ها حال و هوایی دیگر دارد. در خانه‌ها صدای قرآن می‌آید و اشک و خنده‌ها با شنیدن داستان‌هایی است که قرآن خط و محور اصلی آن است. امسال هم، مانند دو سال گذشته، در ساعتی قبل از افطار پنج میزبان دور یک میز می‌نشینند و داستان زندگی آدم‌ها و تلاوت‌های دلنشین را می‌شنوند. چینش داوران محفل در فصل سوم، مانند دو فصل قبلی این برنامه، از دو کشور همسایه است. وجه تمایز این فصل با دو فصل قبل، حضور سیدجلال معصومی از افغانستان است. به دلیل شخصیت و ابعاد شخصیتی معصومی، حضور او در این دوره از برنامه، بعد جدیدی به برنامه داده است. معصومی به علت انس با قرآنی که دارد، مسائل مختلفی پیرامون فعالیت‌های قرآنی و نقش قرآن در زندگی انسان‌ها را بررسی کرده است.
هدف معصومی از شرکت در «محفل»
او معتقد است برنامه «محفل» می‌تواند بستری مناسب برای تحقق برخی از این اهداف باشد. یکی از اهداف جدی مورد نظر معصومی توجه ویژه به نسل جوان است: «حتی در شهر لندن که در آن سکونت دارم، بیشترین تمرکز و سرمایه‌گذاری بنده روی جوانان بوده است تا آنان را با قرآن مأنوس سازم و ارتباطشان را با این کتاب آسمانی تقویت کنم.» معصومی صرفاً طرح مسئله نکرده و برای این هدف، طرح و ایده هم دارد: «در این راستا، یکی از روش‌هایی که می‌تواند به این هدف کمک کند، بهره‌گیری از وجه موسیقایی قرآن است؛ یعنی پرداختن به مقامات قرآنی و همچنین ترکیب برخی از اناشید اسلامی (نوعی سرود است که در میان کشورهای عربی و اسلامی محبوبیت خاصی دارد) با آیات وحی. چنان‌که پیامبر اکرم(ص) نیز فرموده‌اند: «کتاب الله و عترتی اهل بیتی»، یعنی قرآن و اهل‌بیت(ع) همواره در کنار یکدیگر هستند. لذا اگر بتوانیم آیات قرآن را با موضوعاتی که متناسب با اهل‌بیت(ع) است تلفیق کنیم، می‌توانیم از جنبه‌های هنری و موسیقایی قرآن برای جذب جوانان بهره ببریم و آنان را به تلاوت و حفظ قرآن کریم تشویق کنیم.» هدف دوم معصومی از حضور در این برنامه تقویت فضای معنوی و قرآنی است. به گفته او، حضور در برنامه محفل فرصتی است تا به ایجاد و تعمیق این فضا کمک کند و حال و هوای قرآنی بیشتری در میان مخاطبان گسترش دهد.
یکی از نکاتی که از چشم این داور بین‌المللی دور نمانده، مخاطبان غیر‌ایرانی است. معصومی در این باره گفت: «علاوه بر موارد قبل، موضوعی که حائز اهمیت است، جذب مخاطبان گسترده‌تر از سراسر جهان است. هدف این نیست که تنها مخاطبان ایرانی را تحت‌تأثیر قرار دهیم، بلکه باید بتوانیم پیام این برنامه را به مسلمانانی که در اروپا، انگلستان، آمریکا و دیگر کشورها حضور دارند نیز منتقل کنیم. از آنجا که بنده در سفرهای مختلف خود با مسلمانان متعددی از نقاط مختلف جهان ارتباط داشته‌ام، می‌توانم آنان را نیز به سمت برنامه محفل جذب کنم و موجب افزایش بینندگان آن در سطح بین‌المللی شوم.» او این وجه بین‌المللی را فقط در مخاطب نمی‌بیند. برای مثال، ارتباط داشتن با قاریان خارجی مورد اهمیت است و می‌گوید: «یکی دیگر از مسائل مهم، ایجاد ارتباط و پیوند بین قاریان، مداحان و منشدین خارج از ایران با این برنامه است. در بسیاری از کشورها افراد مستعد و توانمندی در حوزه تلاوت و مدیحه‌سرایی وجود دارند که می‌توانیم آنان را با برنامه محفل مانوس کنیم.» علاوه‌بر گفته‌های معصومی، آشنایی بیشتر دنیا با برنامه محفل، می‌تواند کمک زیادی به وحدت‌بخشی کند.
سیدجلال معصومی با اشاره به موسیقی‌های ناهنجار غربی، یکی دیگر از اهدافش را در راستای اصلاح تأثیر منفی این مورد بیان کرد و گفت: «یکی دیگر از اهداف اساسی بنده، پررنگ کردن پیام‌های اخلاقی و اجتماعی قرآن کریم است. امروزه در دنیای غرب، موسیقی‌های ناهنجار بسیاری در حال گسترش است که متأسفانه جوانان را به سمت خود می‌کشاند. در مقابل، ما می‌توانیم با استفاده از موسیقی‌های اسلامی و مذهبی که هم از نظر هویت ملی و هم از لحاظ دینی و مذهبی ریشه‌دار هستند، جوانان را به سمت موسیقی حلال و ارزشمند سوق دهیم. به این ترتیب، می‌توان فرهنگ قرآنی و اهل‌بیتی را از طریق شیوه‌ای هنری و جذاب در میان جوانان ترویج کرد.»
سیدجلال معصومی سال‌های زیادی است که در ایران زندگی می‌کند، اما این موضوع باعث نشده و نمی‌شود که او ملیت اصلی خودش را فراموش کرده و دغدغه پیوندی مستحکم میان ایران و افغانستان را نداشته باشد. او در این باره گفت: «یکی دیگر از دغدغه‌های جدی بنده، ایجاد پیوندی عمیق‌تر بین دو ملت بزرگ ایران و افغانستان است. متأسفانه به دلایل مختلف، در سال‌های اخیر فاصله‌هایی میان این دو ملت ایجاد شده است. بنده امیدوارم که بتوانم با حضور در برنامه محفل، محبت و الفت بیشتری میان ایرانیان و افغان‌ها برقرار کنم و از طریق قرآن، این دو ملت عزیز و سربلند را بیش از پیش به یکدیگر نزدیک سازم.»
تأثیر فضای مجازی
در دو فصل گذشته، رضوان درویش از سوریه، یکی از دو داور خارجی محفل بود. این فصل سیدجلال معصومی از افغانستان جایگزین او شده. از این داور افغانستانی روند پیوستنش به محفل را پرسیدیم. او در این باره گفت: «مسیر حضور من در این برنامه به واسطه فعالیت‌های گسترده قرآنی‌ام هم در انگلستان و هم در سایر نقاط جهان شکل گرفت. در طول سال‌های گذشته، در مسابقات قرآنی متعددی به عنوان داور حضور داشته‌ام و همچنین در تلنت‌شوهای گوناگون شرکت کرده‌ام. علاوه بر این، بنده در سمینارها و کنفرانس‌های مختلفی در کشورهای متعدد درباره قرآن کریم و موسیقی قرآنی سخنرانی داشته‌ام. به نظر می‌رسد که همین فعالیت‌های مستمر موجب شد تا دست‌اندرکاران برنامه محفل از طریق فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی با بنده آشنا شوند و ارتباط برقرار کنند. این ارتباط، پلی شد میان بنده و این برنامه که امروز به عنوان یک محفل جهانی قرآن شناخته می‌شود. خوشحالم که توانستم از این طریق، در خدمت جامعه قرآنی باشم و سهمی در ترویج و گسترش فرهنگ قرآنی ایفا کنم.»
بازخوردهایی که به مرزها محدود نشد
دور از ذهن نیست که عوض شدن یک میزبان در بین پنج نفر دیگر، می‌تواند واکنش‌های مختلفی داشته باشد. در کنار این موضوع، شخصیتی که معصومی در برنامه نشان داد، مخاطب را همراه خود کرده است. او در مورد این واکنش‌ها می‌گوید: «الحمدلله از همان روزهای نخست ضبط برنامه، استقبال و همراهی بسیار خوبی از سوی حضار و تماشاگران صورت گرفت. هنگامی که اشعاری را زمزمه می‌کردم، آیاتی از کلام‌الله مجید را تلاوت می‌کردم یا اناشید اسلامی را اجرا می‌کردم، احساس می‌کردم که مخاطبان با جان و دل گوش می‌سپارند و ارتباط عمیقی با این اجراها برقرار کرده‌اند. پس از پخش برنامه نیز بازخوردهای بسیار مثبت و دلگرم‌کننده‌ای از نقاط مختلف جهان دریافت کردم. تماس‌ها و پیام‌های تبریک بسیاری از سوی عزیزان داشتم که محبت خود را ابراز می‌کردند و از حضور بنده در برنامه ابراز خرسندی می‌کردند. بسیاری از این عزیزان به این نکته اشاره داشتند که حضور من بعد جدیدی به برنامه محفل اضافه کرده است، به‌ویژه در حوزه موسیقیایی قرآن و اناشید اسلامی.»
بازخوردهای معصومی محدود به داخل ایران نشد و فراتر از مرزهای ایران رفت و می‌گوید: «از بینندگان خارج از کشور نیز پیام‌های زیادی دریافت کردم. یکی از خاطرات جالبی که در این زمینه دارم، مربوط به روزهای ابتدایی ماه رمضان است. در این ایام، هر زمان که در شهر لندن، به‌ویژه در مراکز اسلامی حضور پیدا می‌کردم، عزیزانی می‌گفتند برنامه محفل را دنبال می‌کنند و از تماشای آن لذت می‌برند.»
سیدجلال معصومی درباره یکی از بازخوردهای جالبی که دریافت کرده گفت: «یکی از جالب‌ترین بازخوردهایی که دریافت کردم مربوط به یکی از دوستانم در کالج اسلامی لندن بود. ایشان به من گفت من فارسی بلد نیستم، اما تنها به خاطر شما برنامه محفل را تماشا می‌کنم و از آن بسیار لذت می‌برم! این جمله برای من بسیار ارزشمند بود، زیرا نشان می‌داد که این برنامه توانسته است حتی فراتر از مرزهای زبان، تأثیرگذار باشد و ارتباط عمیقی با مخاطبان جهانی برقرار کند. الحمدلله تاکنون بازخوردهای بسیار خوبی از این برنامه داشته‌ایم و امیدوارم که در آینده نیز این مسیر همچنان ادامه یابد.»
معجزه در محفل
معصومی درباره جذاب‌ترین قسمت‌های برنامه گفت: «تقریباً تمامی سوژه‌ها و مهمانانی که در این برنامه حضور پیدا کردند، برایم جالب و تأثیرگذار بودند. هر یک از آن‌ها داستانی خاص و روایتی منحصربهفرد داشتند که ارتباطی عمیق با قرآن کریم برقرار کرده بود. اما در میان همه این لحظات، یکی از بهترین و تأثیرگذارترین بخش‌ها برای من، حضور آقای امیرعلی رسولی بود. اگر نام ایشان را اشتباه نکنم، این بخش از برنامه واقعاً مرا تحت تأثیر قرار داد. این جوان عزیز با وجود ناتوانی جسمی و حتی ذهنی، توانایی شگفت‌انگیزی در ارتباط با قرآن کریم داشت. آنچه بیش از همه مرا متعجب و شگفت‌زده کرد، این بود که ایشان تنها با شنیدن صدای قرآن، قادر بودند به ما رفرنس بدهند! یعنی بدون هیچ ابزار دیگری، فقط از طریق شنیدن آیات الهی، واکنش نشان می‌دادند، در حالی که به هیچ چیز دیگری پاسخ نمی‌دادند. این صحنه برای من به‌سان یک معجزه الهی بود. مشاهده کردم که چگونه خداوند، اگر چیزی را از بنده‌ای می‌گیرد، در عوض نعمتی عظیم‌تر به او عطا می‌کند. امیرعلی رسولی، نمونه‌ای از این حقیقت بود؛ شخصی که با وجود محدودیت‌های جسمی و ذهنی، ارتباطی عمیق و خارق‌العاده با کلام وحی داشت. علاوه بر این، تمامی سوژه‌هایی که در برنامه محفل حضور پیدا می‌کنند، نقشی پررنگ و تأثیرگذار در این برنامه دارند. هر یک از آن‌ها سرگذشتی زیبا را روایت می‌کنند و نشان می‌دهند که چگونه می‌توان با قرآن زندگی کرد. به‌ویژه، کودکانی که موفق به حفظ قرآن کریم شده‌اند، برای من بسیار الهام‌بخش بودند. بسیاری از این کودکان نه‌تنها آیات قرآن را حفظ کرده بودند، بلکه شیوه خاصی در یادگیری داشتند؛ به‌گونه‌ای که می‌توانستند شماره صفحه‌ها را بیان کنند، محل دقیق آیات را تشخیص دهند و حتی جایگاه کلمات را در صفحه مشخص کنند. این سطح از تسلط و ارتباط با قرآن، برای من بسیار شگفت‌انگیز و قابل‌تأمل بود.»
حضور بین‌المللی محفل
معصومی در عرصه‌های بین‌المللی قرآنی حضور پررنگی داشته، از داوری در مسابقات معتبر قرآنی در بریتانیا و تانزانیا گرفته تا اجرای مراسم‌های مذهبی در کشورهای مختلفی مانند آمریکا و اروپا. همچنین تجربه زندگی در کشورهای مختلف، باعث شده جلالی دیدی وسیع و چندجانبه داشته باشد. به گفته معصومی، او قبل از پیوستن به برنامه بازخوردهای مثبتی گرفته بود: «در سال‌های قبل از حضور بنده در برنامه محفل، بازخوردهای مثبت آن را در نقاط مختلف جهان مشاهده کرده بودم. به عنوان نمونه، در سفری که به تانزانیا و شهر دارالسلام داشتم، یکی از عزیزان ویدئویی از برنامه محفل را برایم ارسال کرد. همان زمان، وقتی این ویدیو را دیدم، بسیار خوشحال شدم که چنین برنامه‌ای با محوریت قرآن کریم تولید شده است. برنامه‌ای که نه‌تنها یک مسابقه معمولی نبود، بلکه هدف آن ترویج و تکریم علوم قرآنی بود. در سفر بعدی خود به آمریکا و شهر هیوستون در ایالت تگزاس، بار دیگر با تأثیرگذاری این برنامه مواجه شدم. در آنجا، یکی از عزیزان بخش‌هایی از برنامه را، که فکر می‌کنم مربوط به صالح مهدی‌زاده بود، برایم پخش کرد. این تجربه نیز بسیار دلگرم‌کننده بود و باعث شد که بیش از پیش به ارزش این برنامه پی ببرم.»
وجه تمایز محفل با دیگر برنامه‌های قرآنی
این قاری قرآن درباره وجه تمایز محفل با سایر برنامه‌های قرآنی گفت: «آنچه که محفل را از سایر برنامه‌های مشابه متمایز می‌کند، تفاوت آن با برنامه‌های تلنت‌شو است. در بیشتر تلنت‌شوها، تمرکز اصلی بر روی آزمودن شرکت‌کنندگان و به چالش کشیدن آن‌هاست. اما محفل شیوه‌ای کاملاً متفاوت دارد؛ در این برنامه، به جای آنکه شرکت‌کننده مورد امتحان قرار بگیرد، بیشتر مورد تکریم و توجه قرار می‌گیرد. در محفل، هدف این است که علم و استعداد قرآنی افراد گرامی داشته شود، نه اینکه صرفاً مورد سنجش و ارزیابی قرار بگیرند. همین رویکرد باعث شده است که محفل به برنامه‌ای متفاوت، اثرگذار و محبوب در میان دوستداران قرآن تبدیل شود. الحمدلله که چنین برنامه‌ای توانسته است در سطح بین‌المللی بازخوردهای مثبت فراوانی دریافت کند و امید است که در آینده نیز مسیر رشد و موفقیت خود را ادامه دهد.»
تأثیر زبان در ارتباط
تجربه زندگی در کشورهای مختلف مانند افغانستان، ایران، اسپانیا و انگلستان برای جلالی نگرش متفاوتی به قرآن و معارف اسلامی گذاشته است. او درباره تأثیر حضورش در کشورهای مختلف می‌گوید: «بدون شک، یکی از مهم‌ترین عوامل در انتقال پیام قرآن، زبان است. یک جمله معروف می‌گوید اگر یک زبان بلد باشید، یک نفر هستید. اگر دو زبان بلد باشید، دو نفر هستید. و اگر سه یا چهار زبان بلد باشید، در واقع، سه یا چهار فرهنگ را می‌شناسید و درک می‌کنید. این موضوع نقش بسیار مهمی در درک و انتقال معارف قرآنی دارد. آشنایی با زبان‌ها و فرهنگ‌های مختلف، این فرصت را برای من فراهم کرد که بتوانم با اقشار گوناگون از جوامع مختلف ارتباط عمیق‌تری برقرار کنم و پیام قرآن و اهل‌بیت(علیهم‌السلام) را به شیوه‌ای مؤثرتر به مستمعان منتقل کنم.»
او درباره زندگی در ایران می‌گوید: «زمانی که در ایران زندگی می‌کردم، رابطه نزدیکی با برادران و خواهران ایرانی داشتم. این ارتباط صمیمانه، امکان انتقال پیام‌های قرآنی و اهل‌بیتی را به شاگردانم به شکلی روان‌تر و تأثیرگذارتر فراهم می‌کرد. در این کشور، فرهنگ دینی بسیار غنی و عمیق بود و این مسئله باعث می‌شد که تعاملاتم در حوزه قرآن و معارف اهل‌بیت(ع) بسیار سازنده و پربار باشد.»
جلالی زیست در وطنش را تجربه‌ای متفاوت خواند و گفت: «در افغانستان، زمانی که در دانشگاه کابل تدریس می‌کردم، تجربه‌ای بسیار متفاوت داشتم. یکی از نکات جالب این دوره این بود که من زبان اسپانیایی تدریس می‌کردم، اما از همین زبان به عنوان ابزاری برای انتقال معارف قرآنی به دانشجویان بهره می‌بردم. در آن زمان، دانشجویانی که مشغول یادگیری زبان اسپانیایی بودند، از این فرصت استفاده می‌کردند تا از طریق آن با آموزه‌های قرآنی نیز آشنا شوند. این روش، یک رویکرد خلاقانه در آموزش قرآن بود که باعث می‌شد مخاطبان با زبانی که در حال یادگیری آن هستند، ارتباط عمیق‌تری برقرار کنند.»
حضور در اسپانیا برای جلالی تجربه‌ای منحصر به فرد بود. او این تجربه را اینگونه بیان کرد: «حضور در اسپانیا نیز تجربه‌ای منحصربهفرد برای من بود. فرهنگ این کشور، پیشینه‌ای تاریخی در ارتباط با اسلام دارد، اما بسیاری از مردم، امروزه شناخت چندانی از آموزه‌های قرآنی ندارند. در اینجا، توانستم با زبان اسپانیایی، پلی میان فرهنگ اسلامی و جامعه اسپانیایی ایجاد کنم و پیام‌های قرآنی را با زبانی قابل‌فهم برای آنان ارائه دهم.»
در حال حاضر، جلال معصومی در انگلستان زندگی می‌کند، او در این باره گفت: «اکنون که در انگلستان حضور دارم، شرایط متفاوتی را تجربه می‌کنم. فرهنگ این کشور و طرز فکر مردم آن، ویژگی‌های خاص خود را دارد. برای اینکه بتوانم پیام قرآن و اهل‌بیت(ع) را به شاگردانم منتقل کنم، تلاش کرده‌ام بهترین نکات این فرهنگ را درک کنم و شیوه‌ای را برگزینم که با ذهنیت و سبک زندگی مردم اینجا هماهنگ باشد. این امر باعث شده است که بتوانم ارتباطی نزدیک‌تر و مؤثرتر با دانشجویان و علاقه‌مندان به معارف قرآنی برقرار کنم.»
