سیداحسان حسینی، خبرنگار: هر‌چند دامنه خاموشی‌های پاییزی فعلا از بخش خانگی به عقب رانده شد، اما همچنان در بخش صنایع کشور حکمفرماست و پیش‌بینی می‌شود به زودی در زمستان سخت امسال مجدداً به بخش خانگی تسری یابد. چالش نیروگاه‌ها در فصل سرما به کمبود سوخت بازمی‌گردد که ریشه این اتفاق نیز، متنوع نبودن سبد انرژی آنهاست. 
طبق آمار مؤسسه EI (تصویر 1)، ایران 84.5 درصد از برق خود را با گاز طبیعی تولید می‌کند، درحالی که سهم گاز در سبد سوخت نیروگاه‌ها در دنیا فقط 22.5 درصد است و در ایران این سهم به 4 برابر استاندارد افزایش یافته است. همچنین عدم توسعه نیروگاه‌ها و افزایش تولید برق باعث شده که رقم ناترازی برق در سه سال گذشته 50 درصد افزایش یافته و به 17.5 هزارمگاوات در تابستان امسال برسد. 
اما چرا صنعت نیروگاهی کشور به سمت تنوع‌سازی سبد سوخت حرکت نکرده است؟ کارشناسان ریشه مشکل را در قیمت‌گذاری اشتباه برق و ورشکستگی این صنعت می‌دانند. در این راستا بررسی صورت مالی شرکت توانیر در سال 1402، پرده از واقعیاتی پنهان از صنعت نیروگاهی کشور و قیمت‌گذاری برق تولیدی آن برمی‌دارد که در این گزارش به آن پرداخته می‌شود. 

هر کیلووات ساعت برق؛ 275 تومان! 
طبق تصویر 2، میانگین قیمت برق فروخته شده به داخل کشور در سال 1402 معادل 275.8 تومان به ازای هر کیلووات ساعت بوده است. بخش «تجاری» با تعرفه 754 تومان و بخش «کشاورزی» با تعرفه 44 تومان به ترتیب بیشترین و کمترین تعرفه برق در کشور را دارا هستند. 
بررسی صورت مالی توانیر نشان می‌دهد‌ تعرفه برق صنایع (بخش مولد) حدود 3 برابر بخش خانگی (بخش غیرمولد) تعیین شده است. همچنین در سال 1402 رشد تعرفه صنایع 97.1 درصد بوده و بیشترین افزایش قیمت را در بین سایر بخش‌ها تجربه کرده است. 

برقِ صنایع 7.2 درصد کاهش یافت! 
در تصویر 3، سهم بخش‌های مختلف از مصرف برق آورده شده است. طبق این تصویر، بخش خانگی با مصرف 102.7 میلیارد کیلووات ساعت و با سهم 36.3 درصد، بزرگ‌ترین مصرف‌کننده برق کشور است. بخش صنعت و معدن و بخش کشاورزی نیز در رتبه دوم و سوم قرار دارند. 
در سال 1402 مجموع فروش برق توانیر معادل 282.6 میلیارد کیلووات ساعت بوده که نسبت به سال 1401 حدود 1.5 درصد رشد داشته است. تحویل برق به صنایع نیز 7.2 درصد نسبت به سال 1401 «کاهش» یافته و مابقی بخش‌ها تحویل برق بیشتری را تجربه کرده‌اند. 

1.7 درصد از کل برق تولیدی ایران صادر می‌شود
طبق صورت مالی شرکت توانیر (تصویر 4)، قیمت هر کیلووات ساعت برق صادراتی ایران، 3228 تومان محاسبه می‌شود. 76 درصد از برق صادراتی ایران به مقصد عراق بوده و افغانستان و پاکستان نیز به ترتیب 14 و 10 درصد از صادرات برق ایران سهم دارند. کل صادرات برق ایران معادل 1.7 درصد از تولید برق کشور است. 

قیمت برق خانگی 20 برابر ارزان‌تر از برق صادراتی
بنابر آنچه بررسی شد، قیمت برق صادراتی ایران بیش از 11 برابر قیمت فروش داخلی آن است. در تصویر 5 نشان داده شده که قیمت هر کیلووات ساعت مصرف برق در بخش‌های داخلی چه درصدی از قیمت صادراتی برق ایران است. 
براساس صورت مالی توانیر، بخش صنایع و بخش تجاری به ترتیب 14.5 و 23.4 درصد از قیمت برق صادراتی را پرداخت می‌کنند اما این عدد برای بخش خانگی فقط 5 درصد است. به بیان دیگر قیمت هر کیلووات ساعت برق خانگی 20 برابر ارزان‌تر از قیمت برق صادراتی کشور است. 

قیمت هر کیلووات ساعت برق صادراتی ایران چقدر است؟ 
در تصویر 6، قیمت دلاری صادرات برق ایران به کشور‌های همسایه در دو سال 1401 و 1402 آورده شده است. «پاکستان» با پرداخت 9.1 سنت به ازای هر کیلووات ساعت و «افغانستان» با پرداخت 6.1 سنت بر کیلووات ساعت، به ترتیب «بیشترین» و «کمترین» قیمت را برای واردات برق از ایران در سال گذشته پرداخت کرده‌اند. 
براساس صورت مالی شرکت توانیر، میانگین صادرات هر کیلووات ساعت برق ایران در سال 1402 نیز حدود 8.4 سنت محاسبه می‌شود. 

برق آذربایجان؛ گران‌ترین برق وارداتی در دو سال گذشته
جالب اینکه ایران در سال 1402، هر کیلووات ساعت برق را به قیمت 1.1 هزار تومان وارد کرده است. در سال گذشته واردات برق ایران فقط از دو کشور ارمنستان و ترکمنستان بوده درحالی که در سال 1401 از آذربایجان نیز واردات برق صورت می‌گرفت. 
برق وارداتی از آذربایجان در سال 1401 معادل 1662 تومان بر کیلووات ساعت بوده و بیشترین قیمت برق وارداتی در دو سال گذشته را داشته است. نکته جالب اینکه قیمت هر کیلووات ساعت برق صادراتی ایران در سال 1402 حدوداً 3 برابر قیمت برق وارداتی بوده است. 

230 هزار میلیارد تومان کسری درآمد در شرکت توانیر
شرکت توانیر در سال 1402 درحالی به میزان 19.7 هزار میلیارد تومان زیان‌ده شده که هر کیلووات ساعت برق را با نرخ متوسط 275.8 تومان در داخل کشور به فروش رسانده است. طبق محاسبات، اگر نرخ رایج بازار فروش برق به مشترکان را طبق صورت مالی شرکت توانیر معادل 1092.5 تومان در نظر بگیریم، وضعیت سودآوری این شرکت به 211.1 هزار میلیارد تومان تغییر می‌کند. 
بنابر ادعای وزارت نیرو، نرخ رایج بازار فروش برق همان هزینه ریالی تمام‌شده تولید به ازای هر کیلووات ساعت است که هم‌اکنون فقط یک‌چهارم آن از مشترکان داخلی دریافت می‌‌شود. به بیان دیگر اگر قیمت فروش برق در داخل واقعی شود، درآمدزایی توانیر بیش از 230 هزار میلیارد تومان افزایش می‌یابد. 
در مجموع بررسی صورت مالی شرکت توانیر در سال 1402 نشان می‌دهد که این شرکت قیمت برق به مشترکان داخلی را یک چهارم قیمت تمام‌شده ریالی، یک‌چهارم قیمت وارداتی برق و یک‌دوازدهم قیمت صادراتی برق ایران به فروش می‌رساند که این قیمت‌های تکلیفی منجر به زیان‌دهی این شرکت به میزان حدود 20 هزار میلیارد تومان شده است. 
به اعتقاد کارشناسان نظام قیمت‌گذاری انرژی در ایران یکی از علل عدم توسعه صنعت نیروگاه‌ها و وابستگی شدید آن به گاز طبیعی است، اما اینکه نسخه‌گذار چه باید باشد تا معیشت مردم به جای آسیب، منفعت ببرد، خود بحث مجزایی را می‌طلبد که در آینده بدان خواهیم پرداخت.