حانیه قاسمیان، خبرنگار گروه جهانشهر: سریال «معاویه» اولین اثر تصویری نیست که قرار است تاریخ صدر اسلام را بازنمایی کند. پیشتر چندین سریال و اثر سینمایی در جهان عرب، دوره خلافت خلفای راشدین و زندگی صحابه رسول اکرم را روایت کردهاند؛ هرکدام براساس بافتار اجتماعی و فرهنگی و سیاسی لحظه تولیدشان واجد فرامتنهایی بود که میشد برداشتها و تحلیلهای امروزی از آن گرفت.
با این حال نقطه مشترک همه این آثار تاریخ اسلامیِ پیش از سریال معاویه، رعایت حدی از وفاداری به روایات مشهور تاریخ اسلام بود. کارگردانهای این اثرهای سینمایی و تلویزیونی اگرچه مانند مرحوم مصطفی عقاد، کارگردان فیلم الرساله -که ما در فارسی به نام محمد رسولالله میشناسیم- به روح زمانه بعثت و نبوت سیدالمرسلین و همه حساسیتهای جهان اسلام توجه نداشتند اما با آگاهی از ظرافتها و محدودیتهای روایت نمایشی تاریخ صدر اسلام، تلاش کردند به مشهورات و روایات مورد قبول اهل سنت متعهد و وفادار بمانند.
در این خوانش، سریال معاویه یک مورد شاذ و غیرمعمول است. هرآنچه از اسلامی که خاتم انبیاء به مسلمانان معرفی کرد؛ هر فضیلتی که در روایات تاریخی از صدر اسلام خوانده بودیم و شیفتهاش شده بودیم و بعدها در آثاری چون الرساله دیده بودیم، قرار است در سریال معاویه با نماهای رقتانگیز نکوهیده شود. ارزشهایی چون برابری و عدالت و سادهزیستی که مشخصه انقلاب نبوی بود در روایت و بازنمایی سریال معاویه از اسلام جایی ندارد.
در سریال، معاویه جوان باهوش، جاهطلب و بلندپروازی است که رویای کشورگشایی دارد. خلیفه دوم به او اعتماد میکند و سرحدات غربی ممالک اسلامی آن دوران، شام را به او میسپارد تا آبادش کند. با این حال در برابر معاویه توسعهگرا(!) که عاشق فتح است و دوست دارد کشورگشایی کند و روز به روز قلمرو اسلامی را گشاده کند موانعی هست؛ از جمله این موانع امام علی(ع) است که سودای کشورگشایی ندارد و به ارزشهای اسلامی متعهد است. در این خوانش معاویه تجددگرا و جاهطلب دربرابر خلفا و امیرالمومنین محافظهکار قرار دارد که چون پا از زمین حجاز بیرون نگذاشتهاند و دنیا را ندیدهاند و هنوز در حالوهوای روزهای زندگی و جهاد در کنار رسول خدا هستند؛ به ارزش توسعه و مملکتگشایی و ثروتهای روم و فارس بیتوجهند.
در این بازنمایی خلفا و امیرالمومنین و بهتبع آن روح صدر اسلام امری ارتجاعی و واپسگرایانه قلمداد میشود و از این سو بسیاری از علمای اهل سنت نیز این اثر را نسبت به صحابه پیامبر توهینآمیز قلمداد کردهاند.
سریال معاویه را با این نگاه نباید در دوگانه شیعه-سنی بازخوانی کرد. چند سال پیش سریال «عمر» در تلویزیون قطر نمایش داده شد که اگرچه مطابق روایات شیعی نبود اما بر مشهورات اهل سنت متعهد باقی مانده بود و تصویری هزار و یک شبی و سانتیمانتال از صدر اسلام ارائه نمیداد. سریال بدون هیچ دردسری در کشورهای عربی نمایش داده شد و حساسیت فرقهای در جاه اسلام برنینگیخت.
سریال معاویه، نماد شیفت بازنمایی تاریخی صدر اسلام و اسلامی که همه مسلمانان میشناسند به اسلام اموی است. موضوعی که با توجه به دانش محدود نسل جدید مسلمان از تاریخ صدر اسلام ممکن است در فهم تاریخی نسل جدید مسلمان جا باز کند.
شماره ۴۳۷۴ |
صفحه ۱۳ |
فرهنگ و هنر
دانلود این صفحه

اسلام اموی را در سریال «معاویه» ببینید