ایمان‌ عظیمی، خبرنگار گروه فرهنگ: بالاخره نودوهفتمین مراسم اُسکار هم بامداد سیزدهم اسفند برگزار شد و برندگانش را در رشته‌های مختلف شناخت. برخلاف پیش‌بینی‌ها، این «آنورا» اثر «شان بیکر» بود که توانست جوایز بیشتری را به دست آورد و از «بروتالیست» و «امیلیا پرز» پیشی بگیرد. این دوره از اُسکار برای سینمای ایران نیز بدون دستاورد نبود و پویانمایی کوتاه «در سایه سرو» ساخته «حسین ملایمی» و «شیرین سوهانی» توانست در بخش انیمیشن کوتاه این جشن خودی نشان دهد و سومین اُسکار سینمای کشور را به دست بیاورد. حال سینما در سال 2024 چندان خوش نبود، به‌طوری که می‌شد این مسئله را از نوع چینش و انتخاب نامزد‌ها توسط اعضای آکادمی فهمید. امّا اعضای آکادمی علوم و هنر‌های سینما در قالب یک‌سری تصمیمات خرق‌عادت‌گونه به این نقطه رسیدند که حداقل در انتخاب‌های خود کمی جانب «هنر» و «صنعت» سینما را بگیرند و در چالش میان «آنورا» با «بروتالیست» و «امیلیاپرز»، اولی را انتخاب کنند. در گزارش پیش رو به بررسی نودوهفتمین مراسم اُسکار خواهیم پرداخت و شیوه متفاوت داوری‌های این دوره با ادوار گذشته را مرور می‌کنیم.
«گلدن گلوب» روی اَسب‌های بازنده شرط بست
قبل از اعلام برندگان اُسکار در شب گذشته بسیاری گمان می‌کردند که دو فیلم «بروتالیست» و «امیلیا پرز» خواهند توانست اکثر جوایز را به دست بیاورند. دلایل و نشانه‌های زیادی هم برای موفقیت این دو اثر وجود داشت که مراسم «گلدن گلوب» و شیوه انتخاب برگزیدگان آن در رشته‌های گوناگون یکی از اماره‌ها بود. «بروتالیست» و «امیلیا پرز» درمجموع توانستند 17 جایزه کسب کنند و بالاتر از «مجمع کاردینال‌ها»، «آنورا» و «ماده» قرار بگیرند. یک اصل نانوشته وجود دارد که می‌گوید برندگان و منتخبان گلدن گلوب شانس بیشتری برای تصاحب جوایز اصلی اُسکار در نسبت با دیگر رقبا دارند، اما این اتفاق در پایان فصل جوایز سینمایی در سال 2024 با انتخاب آنورا به‌عنوان بهترین فیلم اُسکار رخ نداد و بسیاری را شگفت‌زده کرد. اگرچه وبسایت «هالیوود ریپورتر» پیش از برگزاری مراسم اُسکار شانس «آنورا» اثر «شان بیکر» را برای تصاحب جایزه «بهترین فیلم» 52 درصد محاسبه کرده بود ولی اغلب سایت‌های شرط‌بندی بنا به موفقیت دو فیلم «بروتالیست» و «امیلیاپرز» در فصل جوایز، رغبت و علاقه‌ای به آنورا نشان ندادند. از طرف دیگر، موفقیت «مجمع کاردینال‌ها» در جشن «بفتا» (اُسکار بریتانیا) و جوایز انجمن بازیگران سینما باعث شده بود که در پیش‌بینی‌ها سهمی هم برای این اثر کنار گذاشته شود، ولی به‌جز دریافت اُسکار «بهترین فیلمنامه اقتباسی» نتوانست نظر اعضای آکادمی را برای به دست آوردن جوایز بیشتر جلب کند. اما اتفاقات ریز و درشت نیز در متمایل شدن نظر اُسکار به «آنورا» بی‌تأثیر نبودند. یکی از این اتفاقات پیدا شدن توییت‌های قدیمی «کارلا سوفیا گاسکون»، بازیگر اصلی فیلم «امیلیا پرز» بود. تا همین یک ماه قبل از او به‌عنوان شانس اصلی دریافت اُسکار رشته بهترین بازیگر زن نام بُرده می‌شد، اما درز محتوای تکست‌ها و توییت‌های قدیمی او در فضای مجازی باعث شد تا کمپین تبلیغاتی 30 میلیون دلاری نتفلیکس -به‌عنوان پخش‌کننده این اثر- زمین بخورد و امیلیاپرز به‌راحتی آب خوردن دستش از جوایز اصلی کوتاه بماند. اما محتوای این پیام‌ها چه بود که باعث شد اشک «کارلا سوفیا گاسکون» در مصاحبه با سی‌ان‌ان دربیاید و به یک‌باره همه‌چیز دگرگون شود؟ سوفیا گاسکون پیش‌تر در توییتر از «هیتلر» و اقدامات جنایتکارانه‌اش دفاع کرد و در موارد متعددی، مردم چین، جرج فلوید، مسلمانان و حتی «سلنا گومز» (همبازی‌اش در امیلیاپرز) را هم از تمسخر و توهین به دست خود بی‌نصیب نگذاشت. این‌ها مواردی نیست که آکادمی اُسکار از آن چشم‌پوشی کند چون همسویی با اقلیت‌های جنسی و نژادی در حال حاضر بیش از سینما اهمیت دارد. حتی اگر اسکار هم سر عقل بیاید و کل جریان اصلی سینمای آمریکا و غرب هم پشت این بازیگر قرار بگیرند، «نتفلیکس» از خر شیطان پیاده نمی‌شود و اهل معامله بر سر اصولش نیست.
سومین اسکار برای ایران
سینمای رسمی و زیرزمینی ایران در نَوَدوهفتمین مراسم اُسکار دو نماینده داشت. «دانه انجیر معابد» به‌عنوان نماینده تام و تمام آثار منتسب به جریان زیرزمینی در بخش فیلم‌های غیرانگلیسی‌زبان نامزد شد و انیمیشن «در سایه سرو» ساخته مشترک «حسین ملایمی» و «شیرین سوهانی» نماینده بخش رسمی‌تر سینمای ایران بود که در آخر توانست سومین اُسکار ایران را در بخش بهترین انیمیشن کوتاه به دست بیاورد. نکته حائز اهمیت و قابل اشاره در این بین آن است که مهم‌ترین جشن سینمایی دنیا با انتخاب «در سایه سرو» بالاخره به جریان رسمی سینمای ایران هم روی خوش نشان دادند و بایکوت فستیوال‌هایی نظیر «برلین» و «کن» در مورد این آثار را برهم زدند. اندکی پس از وقایع مربوط به شهریور و مهر 1401 جشنواره فیلم برلین به‌طور رسمی اعلام کرد که آثار سینمایی مرتبط با جمهوری اسلامی ایران را بایکوت می‌کند و جدی‌شان نمی‌گیرد. این رویه‌ای بود که به دیگر فستیوال‌ها هم سرایت کرد و آن‌ها را به تبعیت از تصمیم سیاسی «برلیناله» سوق داد. اُسکار حسین ملایمی و شیرین سوهانی از این منظر قابل اهمیت است که آن‌ها توانستند جو موجود را برهم بزنند و برای بار دیگر نام فیلمی از ایران را در بزرگ‌ترین رویداد سینمایی دنیا بر سر زبان‌ها بیاورند. آن‌ها در شرایطی موفق به کسب اُسکار شدند که تمام نگاه جریان اپوزیسیون برانداز به سمت اثر ضعیف و ایدئولوژیک «دانه انجیر معابد» بود و برایش حسابی سر و دست می‌شکستند. سوای این مسائل اگر اعضای آکادمی اُسکار می‌خواستند صرفاً براساس معیار‌های زیبایی‌شناسانه به فهرست پنج‌فیلمه آثار بخش خارجی‌زبان اُسکار دست پیدا کنند، مسلماً نام این فیلم و سازنده‌اش را کیلومتر‌ها دورتر از بسته‌بندی نهایی مورد نظر خود قرار می‌دادند، اما خب چه کنیم که اُسکار هم در این سال‌ها از قدرت چانه‌زنی‌اش در مواجهه با گلوبالیست‌ها و طیف چپ فرهنگی حاکم بر هالیوود کاسته و اکنون آثار سطحی و بی‌مایه‌ای نظیر «دانه انجیر معابد» هم می‌توانند نام خود را در حد نامزدی اُسکار بالا بیاورند!
انتخاب‌ها شایسته‌تر از گذشته بودند
سینما در سالی که گذشت وضعیت بغرنجی را پشت سر گذاشت و حالش بسیار بد بود؛ به ‌نحوی که می‌شد این واقعیت را از نامزد‌های راه‌یافته به بخش‌های مختلف اُسکار مشاهده کرد. فیلم‌ها در سطح مضمون یا درگیر جنبش‌های هویت‌طلب جنسی بودند و یا می‌خواستند مظلومیت قوم یهود را برای بار هزارم به اثبات برسانند. امّا اُسکار در یک چرخش مثبت به نفع «هنر سینما» تصمیم گرفت تا حداقل در اهدای جوایز قدری سلیقه به خرج دهد و برای یک دوره هم که شده پای قوم یهود و اقلیت‌های جنسی و نژادی را در رشته‌های اصلی‌تر خود کوتاه کند. برای مثال فیلم «ماده» با شباهت فراوانش به سینمای اکستریم فرانسه این گمان را در ذهن افراد تقویت کرده بود که ممکن است در اُسکار شانس‌هایی برای درخشش داشته باشد، ولی فقط در رشته «بهترین چهره‌پردازی» موفق به دریافت جایزه شد و در باقی رشته‌ها چیزی عایدش نشد.
فیلم‌ها را در سینما ببینید
چهره ویژه نودوهفتمین مراسم اُسکار بدون شک «شان بیکر» بود. او در این دوره رستگاری را به چشم دید و توانست با «آنورا» که در مقایسه با هشت اثر حاضر در بخش بهترین فیلم اُسکار «سینمایی‌تر» بود به چشم بیاید. اما قسمت مهم‌تر قضیه آنجا بود که او در سخنانی ارزش سینما را به مخاطبان و فیلمسازان یادآوری کرد و گفت که فیلم‌ها را روی پرده مشاهده کنید. او گفت: «هم‌اکنون موجودیت و کسب‌وکار سینما‌ها، به‌ویژه سالن‌هایی که از مالکیت مستقل برخوردارند در خطر است. حل شدن این مشکل به حمایت ما بستگی دارد؛ چنانچه اگر نتوانیم این روند را معکوس کنیم قسمت مهمی از فرهنگ خود را از دست خواهیم داد. من از شما فیلمسازان خواهش می‌کنم که به ساختن آثار خود برای پرده عریض و بزرگ ادامه دهید. از پخش‌کننده‌ها هم همین را می‌خواهم که به اکران آثارشان در سالن‌های سینما بها دهند و روی آن تمرکز کنند.» از این‌ها گذشته، «شان بیکر» یک رکورد جالب هم از خود به جای گذاشت. او در چهار رشته «بهترین کارگردانی»، «بهترین فیلمنامه اورژینال»، «بهترین فیلم» و «بهترین تدوین» صاحب چهار اُسکار شد و برای دریافت جوایزش چهارمرتبه روی صحنه آمد. در طول تمام ادوار اُسکار فقط «والت دیزنی» مشهور بود که توانست 4 جایزه به دست بیاورد. با این تفاوت که دیزنی این تعداد در اُسکار را در سال 1953 برای چهار فیلم «صحرای زنده»، «سرزمین خرس‌ها»، «توت، سوت، پلانک و بوم» و «اسکیمو‌های آلاسکا» کسب کرد. در حالی که «شان بیکر» تنها با یک اثر توانست به این رکورد دست پیدا کند.
دمی مور قافیه را به مایکی مدیسن باخت
می‌توان به‌راحتی عنوان کرد که حتی خوشبین‌ترین هوادار فیلم «‌شان بیکر» هم نمی‌توانست اُسکار «مایکی مدیسن» در رشته بهترین بازیگر نقش اوّل زن را باور کند. براساس گزارش و پیش‌بینی «نیوزویک» -که پیش از آغاز مراسم منتشر شد- «دمی مور» سوپراستار پیشین سینمای هالیوود از شانس بیشتری برای دریافت اُسکار بهترین بازیگر نقش اوّل زن برخوردار بود، اما درنهایت اعضای آکادمی همه را غافلگیر کردند و «آنورا» را در این بخش هم صاحب جایزه کردند. به عبارت دیگر، فیلم «‌شان بیکر» لایق همه اُسکار‌ها بود، به‌جز این رشته که جایزه موردنظر باید به دست «دمی مور» برای بازی در «ماده» می‌رسید.
سهم بزرگان تازه درگذشته از مراسم اُسکار ناچیز بود
چهره‌های سرشناسی از سینمای آمریکا و حتی دنیا در سال 2024 چشم از جهان فروبستند. «جین هاکمن»، «دیوید لینچ»، «راجر کورمن»، «جنا رولندز» و... سینماگران بسیار مهم و تاریخ‌سازی بودند که توانستند با حضور خود در پشت و جلوی دوربین خاطرات سینمایی طیف وسیعی از مخاطبان جدی سینما و سینه‌فیل‌ها را پدید بیاورند، امّا سهم هرکدام از آن‌ها از نَوَدوهفتمین دوره مراسم اُسکار تنها چند ثانیه از یک کلیپ یادبود بیشتر نبود! «جین هکمن» به تنهایی بار تعداد زیادی از آثار جریان اصلی و فرعی هالیوود را با حضور خود به دوش کشید و نقشی مهم در موج نوی سینمای آمریکا بازی کرد. جنا رولندز هم به همین شکل. او تنها شریک عاطفی زندگی «جان کاساوتیس» نبود، بلکه در شکل‌گیری ایده‌های این کارگردان به‌منظور استقرار جریان مستقل در سینمای آمریکا نقشی اساسی داشت. «دیوید لینچ» هم که به‌زعم بسیاری از منتقدان و همچنین تماشاگران سینما، برترین کارگردان حال حاضر سینمای جهان بود. به‌جز «مورگان فریمن» که از جین هکمن در مراسم یاد کرد هیچ سینماگر دیگری یادی از درگذشتگان هالیوودی نکرد که این مسئله در جای خودش جای سؤال‌های زیادی را در ذهن ایجاد می‌کند.
دست از نسل‌کشی بردارید
اُسکار بخش مستند هم به فیلم فلسطینی «هیچ سرزمین دیگر» و «حمدان بلال»، «یووال آبراهام»، «راشل زور» و «باسل ادرا» به‌عنوان سازندگان این اثر اهدا شد. این مستند پیش از رسیدن به اُسکار و کسب جایزه در این مراسم، در فستیوال‌های مختلف هنری هم توانسته بود خودی نشان دهد و برتری‌اش را نسبت به دیگر آثار هم‌سنگ خویش به اثبات برساند. «هیچ سرزمین دیگر» مستندی در مورد فلسطین اشغالی‌ است. فیلمساز در این اثر با تأکید بر ویرانه‌های کرانه باختری بر جنایات رژیم‌صهیونیستی تأکید می‌کند و روایتی دقیق از رنج‌ها و محنت‌های مردم فلسطین را به مخاطبانش منتقل می‌کند. اما فارغ از اشاره به شیوه پرداخت کارگردانان فلسطینی باید به این مسئله اشاره کرد که وقتی نام فیلم آن‌ها به‌عنوان برنده اُسکار بخش مستند اعلام شد کسی بُهت‌زده نشد، چون فیلم به موفقیت‌های زیادی در جشنواره‌های متعدد خارجی دست یافت، اما با وجود این به‌خاطر پیدا نکردن پخش‌کننده، صرفاً با اتکا به تصمیم شخصی سازندگانش در ایالات‌متحده پخش شد و توانست به جمع پنج نامزد نهایی بخش مستند هم راه پیدا کند و در آخر مجسمه طلایی آکادمی را به دست آوَرد.
باسل آدرا، یکی از سازندگان «هیچ سرزمین دیگر» در هنگام دریافت اسکار گفت: «من از جهان می‌خواهم تا مانع پاکسازی قومی مردم فلسطین شوند.» تیم سازندگان این اثر در ادامه خواستار احترام به حقوق فلسطینیان شدند و از مردم جهان خواستند تا صدایشان را بشنوند. باسل آدرا از آروز‌های خویش برای دخترش گفت و عنوان کرد که مردم فلسطین هر روز با خشونت شهرک‌نشینان صهیونیستی مواجه می‌شوند و راهی برای ر‌هایی آن‌ها از این شرایط نیست.
دوره نودوهفتم اُسکار در حالی پایان یافت که سینما موضوعیت بیشتری در مقایسه با گذشته پیدا کرده بود و داوری‌ها نیز جنجال‌آفرین نشدند.