فرهیختگان: اجرای مدل هیئتعاملی توانسته تأثیر بسزایی در رونق مجموعههای کشاورزی دانشگاه آزاد داشته باشد. موضوعی که از آن میتوان به عنوان یکی از ابعاد تحول حوزه کشاورزی دانشگاه یاد کرد. محمدعلی باغستانی، مجری طرح بازمهندسی نظام آموزشی، پژوهشی و خدمات فناوری علوم کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه آزاد در گفتوگو با «فرهیختگان» ابعاد اجرای این مدل مدیریتی را تشریح کرده و گریزی به نتایج اجرای آن زده است. او کسی است که علاوه بر هدایت طرح بازمهندسی، ریاست شبکه آموزش، پژوهش و فناوری علوم کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه آزاد را نیز برعهده دارد. باغستانی میگوید هیئتعاملی شدن مجموعهها به تسریع تصمیمگیری در این حوزه کمک کرده است. مشروح این گفتوگو را در ادامه از نظر میگذرانید.
تغییر مدل اداره مزارع و مجموعههای کشاورزی دانشگاه چگونه و از چه زمانی آغاز شد؟ تصمیمگیریها در این مدل چه تفاوتی با گذشته داشته است؟
داستان این موضوع در حقیقت از سال ۱۴۰۱ آغاز شد. با توجه به اینکه حوزه کشاورزی، یکی از حوزههایی است که ما در آن نیازمند «واکنشسریع» هستیم. قصد داشتیم با سیستم روتین مالی دانشگاه پیش برویم، اما در واقعیت، بسیاری از استانها نیز درگیر این موضوع بودند و با موانعی مواجه میشدیم که امکان انجام کار را دشوار میکرد. به عنوان مثال، زمانی که قصد خرید دارو یا نهادههای کشاورزی مانند کود یا بذر یا دام را داشتیم، با نوسانات اقتصادی موجود در کشور مواجه میشدیم؛ به طوری که قیمتها در صبح یک مقدار مشخص بود و تا بعدازظهر تغییر میکرد. این وضعیت باعث میشد استفاده از سیستم عادی دانشگاه برای این امور امکانپذیر نباشد.
بر همین اساس ریاست دانشگاه، دستوری صادر کردند که بخش کشاورزی از مدلی مشابه با سیستم مالی بیمارستانهای دانشگاهی و سیستم هیئتعاملی استفاده کند. این تصمیم به ما کمک کرد تا فرایندها را تسریع کنیم؛ چراکه ما روزی درگیر موضوعات شیلات، روز دیگر درگیر موضوعات دام و روزی دیگر در مرغداری درگیر هستیم. در چنین شرایطی، امکان انتظار برای طی شدن فرایندهای اداری یک هفتهای، 10 روزه یا 15 روزه وجود نداشت.
در نهایت، تصمیم بر آن شد که بحث هیئتعاملی را بهویژه در بخش کشاورزی تدوین کنیم؛ بهخصوص جاهایی که یکسری مزارع کشاورزی یا گاوداری داشتیم، با سیستم قدیمی امکان پیشبرد امور وجود نداشت. بنابراین آییننامهای تحت عنوان «آییننامه هیئتعاملی برای بخش کشاورزی» تدوین کردیم. این آییننامه به قسمتهای مختلف دانشگاه از جمله حقوقی و بازرسی رفت و دوستان نظر دادند. فکر میکنم خرداد سال ۱۴۰۲، این آییننامه به استانها ابلاغ شد تا بتوانند امور مربوطه به هیئتعاملی را عملیاتی کنند. در نتیجه، استانهای مختلف که در این زمینه فعالیت داشتند، اقدام به ایجاد سراهای کشاورزی و هیئتعاملی ویژه برای بخش کشاورزی کرده و کار را بر اساس این آییننامه عملیاتی کردند.
در حال حاضر، نزدیک به ۳۰ و اندی هیئتعامل کشاورزی تصویب شده است. محل تصویب این هیئتها نیز در چهارچوب آییننامه مشخص شده؛ شورای کشاورزی که در دانشگاه به وجود آمد. این شورا متشکل از ریاست دانشگاه، معاونان علوم مهندسی و علوم کشاورزی، معاونت تحقیقات و فناوری و مسئولان حوزه مالی دانشگاه از جمله دکتر جاوید، معاونت توسعه مدیریت و منابع، مدیرکل بودجه، مدیرکل خزانهداری و نماینده بازرسی است و این موضوع آنجا بررسی و اجرا میشود. همچنین صندوق پژوهش و فناوری که در بسیاری از موارد به این طرح کمک کرده، از دیگر ارکان این شورا محسوب میشود. بنده نیز مجری طرح بازمهندسی و رئیس شبکه کشاورزی هستم و ترکیبی با این شکل در دانشگاه نقش بست. تمام فعالیتهای کشاورزی، هیئتعاملی و تمامی تصمیماتی که در حوزه کشاورزی اتخاذ میشود، در این شورا مطرح شده و مصوبات آن برای استانها لازمالاجراست. بر این اساس هیئتعاملیهای مختلف تا حدود یک ماه پیش نزدیک به 32 یا 33 مورد بودهاند که مصوب شده و به استانها ابلاغ شده است.
این تغییر چه تأثیری بر عملکرد واحدها در حوزه کشاورزی داشته است؟
خوشبختانه واحدها و استانهایی که در ابتدای کار بودند، نتایج مثبتی نیز به دست آوردند. برای مثال، واحد ورامین در گذشته با مشکلاتی جدی روبهرو بود؛ گاوداری و مرغداری به طور کامل تعطیل شده بودند، مجموعه شیلات کاملاً غیرفعال بود و مزارع و گلخانهها نیز عملاً فعالیت خاصی نداشتند، اما با اجرای این طرح هیئت عاملی و سراهای کشاورزی، وضعیت به کلی تغییر کرد. در حال حاضر، مجموعه ورامین طی ۱۰ تا ۱۲ دوره، مرغداری را به تولید رسانده و برای کشتار آماده کرده است. همچنین گاوداری این واحد که از آبان و آذر سال گذشته فعالیت خود را آغاز کرده بود، اکنون به مرحله کشتار رسیده و فاز اول کشتار، شروع شده است. گوسالههایی با میانگین وزنی ۱۰۰ کیلوگرم خریداری شده و اکنون با وزن 600 تا ۶۵۰ کیلوگرم برای بازار آماده شدهاند. در حوزه پرورش شیلات ورامین نیز تاکنون سه چهار دوره پرورش انجام شده است.
این الگو در سایر استانها نیز اجرایی شده است؛ به عنوان نمونه، در استانهای خوزستان و فارس، تحولات خوب و مشابهی شکل گرفته است. در مجموع این تغییرات، جهشی در حوزه تولید و فناوری کشاورزی در دانشگاه ایجاد کرده و امیدواریم که این روند ادامه یابد؛ حتی آن دسته از افرادی که مجوز هیئتعاملی را دریافت کردهاند، اما هنوز نسبت به اجرای آن تردید دارند، باید به این مسیر باور پیدا کنند؛ چراکه این امر میتواند تأثیر بسیار مثبتی بر افزایش درآمدهای غیرشهریهای داشته باشد. علاوه بر این، چنین فعالیتهایی فرصتهای ارزشمندی را برای دانشجویان رشته کشاورزی فراهم میکند تا به صورت عملی در حوزههای مختلفی مانند گاوداری و مرغداری مشغول شده و مهارتهای لازم را بیاموزند.
مجموعههایی که پیشتر ایجاد شده اما به فراموشی سپرده شده بودند، امروز مجدداً به چرخه تولید بازگشتهاند. لازم میدانم از صندوق پژوهش و فناوری نیز بابت تزریقها و حمایتهایی که در این زمینه انجام داده است، قدردانی کنم. در صورتی که بتوانیم این برنامه را توسعه دهیم، شاهد تحولات بیشتری در بخش کشاورزی خواهیم بود.
اکنون پرسش اصلی این است که با توجه به آییننامه جدید در آینده شاهد افزایش سراهای هیئتعاملی خواهیم بود؟ آیا تاکنون تصمیمی برای راهاندازی سرای جدید بر اساس این آییننامه اتخاذ شده است؟
پایهاش همین است. هیئتعاملی در قالب سرای کشاورزی جلوه میکند. به عنوان مثال، واحد ورامین در حال حاضر سرای کشاورزی خود را تحت عنوان «سرای پروتئینهای حیوانی» تأسیس کرده است. نهایتاً این فرایند منجر به ایجاد سرایی میشود که علاوه بر تولید، نیمنگاهی به حوزه پژوهش و آموزش نیز داشته باشد. به عبارت دیگر، اقداماتی که در حال انجام است، قطعاً باید به تقویت آموزش، پژوهش و فناوری در دانشگاه منجر شود.
تا جایی که اطلاع داریم، دانشگاه آزاد حدود 4 هزار هکتار زمین کشاورزی در اختیار دارد. هیئتعاملی شدن چگونه در مولدسازی امکانات دانشگاه تأثیر داشته است؟
در حال غربالگری هستیم. در برخی مناطق، این زمینها فاقد منابع آبی کافیاند. این اراضی عمدتاً شامل زمینهایی هستند که ۲۰ تا ۳۰ سال پیش از اراضی ملی واگذار شده و در قالب اجاره به شرط تملیک در اختیار دانشگاه قرار گرفتهاند. با این حال، به دلایل مختلف، بسیاری از این زمینها وارد چرخه تولید نشدهاند. در برخی مناطق نیز زمینها سنگلاخی و غیرقابل کشت هستند.
با این حال، زمینهایی که پتانسیل کشاورزی دارند، اکنون وارد چرخه بهرهبرداری شدهاند. سیستم مدیریت زمین در دانشگاه تاکنون عمدتاً مبتنی بر اجاره بوده است، به این معنا که زمینها را به بهرهبرداران اجاره میدادیم و در قبال آن مبلغی دریافت میکردیم، بدون اینکه دانشگاه به طور مستقیم درگیر فرایند تولید شود. اما در مواردی که دانشگاه خود مستقیماً مدیریت را بر عهده گرفته، تأثیرگذاری بهتری داشته است. سیاست فعلی نیز مبتنی بر توسعه است؛ صرفاً محدود به زمین نیست؛ بلکه ظرفیت دامپروری نیز مورد توجه قرار گرفته است. به نظرم در این حوزه، ظرفیتی بیشتر از زمین داریم. در مناطقی که امکان توسعه دامپروری وجود دارد، برنامههایی برای گسترش این بخش در نظر گرفته شده است. به عنوان مثال، در حال حاضر، راهاندازی گاوداری واحد «بهبهان» در دستورکار قرار دارد. یک مرغداری که 10 سال خالی بوده یا قبلاً اجاره داده شده بود 20 روز پیش سالن اول آن راهاندازی شده است. در زمینهایی که امکان کشت علوفه وجود دارد، برنامهریزی شده است که این زمینها به تولید علوفه اختصاص یابند تا بتوانند به تأمین نیاز دامپروری مجموعه کمک کنند. در نظر داریم کشاورزی خود را متأثر از قسمتی کنیم که خودمان میتوانیم از سیستم تولید بهره ببریم.
چه تعداد از سراهای حوزه کشاورزی در توسعه فناوری، سرمایهگذاری کردهاند؟
نمونه بارز؛ سرای کشاورزی اصفهان. کنارش فعالیتهای مرتبط با بذر وجود دارد. فراوردههای دامی در حال تولید بوده و ورود به صنایع غذایی نیز صورت گرفته است. کنار هرکدام از این دستاوردها، توسعه فناوری شکل گرفته است. در واحد ورامین نیز که فعالیتها آغاز شده، امیدواریم تا سال آینده بتوانیم اعلام کنیم که تولید اسپرم گاو در این مجموعه راهاندازی شده است. در مرحله نخست، لازم بود موجود مُردهای که پیش از این بوده، احیا شود. باید دست به آچار شویم و بگوییم عُرضه انجام این کار را داریم. اکنون در حال برنامهریزی برای توسعه فناوریهای مرتبط هستیم.
در حوزه شبکه کشاورزی، قرار بود یک سامانه راهاندازی شود. درباره این سامانه هم صحبت کنید. عنوان سامانه چیست و چه نقشی ایفا خواهد کرد؟
اگر به لطف خدا و با همت عزیزان مجموعه، بهویژه در حوزه ریاست و روابط عمومی، اقدامات لازم انجام شود، امیدواریم تا پایان این ماه بتوانیم از آن رونمایی کنیم. کارهای پایهای انجام شده، اما هنوز نام مشخصی برای این سامانه انتخاب نشده است. به طور کلی، تمرکز ما روی بخشهای مختلف آن خواهد بود، از جمله بخشهای مرتبط با تولید، فناوری و آموزش. باکسهای تولید، باکسهای فناوری، باکسهای آموزشی و... همه را در داخل سامانه دیدهایم.
سراها میتوانند در جهت بهکارگیری شیوههای جدید آموزشی نیز ورود کنند؟
قطعاً؛ بنا بر دستور اخیر ریاست محترم دانشگاه، قرار شده حتی وامی برای دانشجویانی که در حوزههای علوم دامی تحصیل میکنند، در نظر گرفته شود. مثلاً ابتدای ورود هر دانشجوی مشغول به تحصیل در حوزه علوم دامی، یک رأس گوساله به او اختصاص دهند. برای مثال، در بخش دامپروری، دانشجویان از ابتدای فرایند پرورش دام تا دوره پرواربندی یکساله در این فعالیتها مشارکت داشته باشند. درآمد حاصل از این طرح نیز به خود دانشجو تخصیص خواهد یافت. در واقع دانشجویان دست به کار میشوند و علاوه بر آموزشهای تئوری و صرف کتاب و دفتر، به مهارتهای عملی نیز مجهز خواهند شد.
امیدوارم که این اقدامات به پیشرفت هرچه بیشتر فعالیتهای دانشگاه منجر شود. همچنین امید داریم که با این تغییرات، از آموزش صرفاً مبتنی بر کتاب و دفتر فاصله بگیریم و بتوانیم دانشجویانی را در دانشگاه آزاد اسلامی تربیت کنیم که بعد از فارغالتحصیلی، مهارتهای عملی لازم برای ورود به عرصه کار را داشته باشند.
.gif?v=0)
