ابوالفضل مظاهری، دبیر گروه دانشگاه: دهه 90 که به پایان رسید، رشد تورم، افزایش قیمت ارز و نابسامان شدن اوضاع اقتصادی تأثیرات مختلفی بر عملکرد دانشگاه‌ها داشت که هر چه پیش‌تر رفتیم، بیشتر و بیشتر نمود عینی پیدا کرد. چه در مسئله جبران خدمت و حقوق استادان دانشگاه، چه در فضای پژوهش‌ها و موضوعات مربوط به آن مثل تهیه و تجهیز آزمایشگاه‌ها و چه در مسائل صنفی و دانشجویی که به واسطه شیوع کرونا و تعطیلی فیزیکی مراکز آموزشی تا پیش از مهرماه 1401 کمتر به چشم آمد اما از آن زمان تاکنون به یکی از دغدغه‌های جدی مدیران حوزه آموزش عالی تبدیل شده است و تغذیه محور اصلی این دغدغه‌ها به حساب می‌آید.
تکاپو برای اصلاح مدل تأمین غذای دانشجویان
حضوری شدن کامل فعالیت دانشگاه‌ها پس از وقفه‌ای که از اسفند سال 98 ایجاد شده بود به چالش‌های حوزه صنفی دانشجویان ضریب داد. همین امر نیز باعث شد تا هم رؤسای دانشگاه‌ها و معاونان دانشجویی در فضای دانشگاه‌ها و هم در سطح وزارتخانه، مدیران سازمان امور دانشجویان و صندوق رفاه برای حل این چالش تدارک تغییرات ویژه‌ای در این حوزه ببینند. با این حال آن‌گونه که رئیس صندوق رفاه دی‌ماه 1401 گفته بود «۴ طرح در ارتباط با تغذیه دانشجویی در تابستان مدنظر داشتیم، اما از آنجایی که طرح‌های پیشنهادی پذیرفته نشد، با شیوه کنونی به دانشجویان تغذیه می‌دهیم.» او در نشست سال گذشته رؤسای دانشگاه‌ها، مؤسسات آموزش عالی، پژوهشگاه‌ها و پارک‌های علم و فناوری هزینه غذای دانشجویی را در هر ماه ۱ میلیون و ۱۲۱ هزار تومان عنوان کرد و گفته بود کسری بودجه به ازای هر دانشجو در ماه معادل ۴۸۷ هزار تومان و کسری اعتبار در ارتباط با تغذیه دانشجویان نیز درمجموع ۲۴۵۲ میلیارد تومان است.
اما به‌جز صندوق رفاه، سازمان امور دانشجویان برای حل چالش تغذیه با ایجاد یک دبیرخانه کار خود را آغاز کرده. دبیرخانه «طراحی الگوی نوین تأمین مالی تغذیه و خوابگاه دانشجویی» که از آذر‌ماه سال ۱۴۰۱ در سازمان امور دانشجویان ذیل دفتر طرح و برنامه تشکیل شد تا جمعی از کارشناسان با تجربه حوزه تغذیه دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی کشور در یک کمیته تخصصی برای حل چالش‌ها، چاره‌اندیشی کنند. ماحصل تلاش این کمیته و نظرات معاونان در قالب 14 طرح جمع‌بندی شده و از سال گذشته تاکنون در جلسات مختلفی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. ماحصل آن قرار است به صورت پایلوت در برخی از دانشگاه‌ها به اجرا درآید.
تلاش‌های نافرجام در برنامۀ هفتم
لایحه برنامه هفتم در اقدامی مهم و قابل توجه نخستین‌بار به شکل جدی با موضوع غذای دانشجویی مواجه شد، هرچند این مواجهه پایان خوشی نداشت. براساس پیشنهاد دولت در برنامه قرار بود که سهم دانشجویان از غذا تا 50 درصد افزایش یابد و این مبلغ در قالب وام در اختیار دانشجو قرار گیرد. در بند «ت» لایحه آمده بود: «به‌منظور ارتقای کیفیت و بهره‌وری خدمات رفاهی دانشجویان، منابعی که از محل اعتبارات عمومی برای کمک به تغذیه و خدمات رفاهی دانشجویان اختصاص می‌یابد، به صندوق‌های رفاه دانشجویان هر یک از وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی پرداخت می‌شود. صندوق‌های مذکور مکلفند به نحوی برنامه‌ریزی و اقدام کنند که در مدت قانونی تحصیل بر مبنای سرانه‌های استاندارد رفاهی مقاطع مختلف تحصیلی، ۵۰ درصد از کمک‌هزینه تغذیه و خدمات رفاهی دانشجویی در قالب اعتبار خرید غذا به صورت مستقیم در اختیار دانشجویان قرار گیرد و باقی‌مانده نیز از محل تسهیلات دانشجویی تأمین شود. بازپرداخت تسهیلات دانشجویی موضوع این بند تابع مقررات صندوق‌های یادشده و در زمان مقرر قانونی خواهد بود.»
این بند در بررسی‌های اهالی بهارستان به طور کلی حذف شد تا پاک کردن صورت‌مسئله، جایگزین پاسخ مناسب به آن باشد. البته به‌جز ایده‌ای که در برنامه هفتم مورد اشاره قرار گرفته بود، در طول دو، سه سال اخیر انواع و اقسام طرح‌ها و ایده‌ها برای تغییر مدل ارائه خدمات تغذیه‌ای به دانشجویان مطرح شده، اما هیچ‌کدام به طور قطعی تا پیش از آغاز نیمسال دوم سال تحصیلی کنونی در مسیر اجرا قرار نگرفتند و نهایتاً اجرای یکی از این طرح‌ها تحت عنوان رستوران مکمل به شکل پایلوت در چند دانشگاه آغاز شد.
آغاز اجرای بسته تغذیه‌ای وزارت علوم
اوایل بهمن‌ماه امسال مدیرکل دفتر طرح و برنامه سازمان امور دانشجویان نخستین‌بار از اجرای بخشی از الگوی جدید تغذیه‌ای دانشگاه‌ها خبر داد. حسین امامعلی‌پور در هفتادوششمین نشست معاونان دانشجویی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی کشور گفته بود: «در فصل مدیریت هزینه از طرح الگوی نوین تغذیه، مواردی مانند آشپزخانه‌های صنعتی، آنالیز غذایی، قرارداد‌های تغذیه، ایجاد رستوران‌های مکمل و اجرای طرح تاک آن‌ها مطرح شده است؛ البته بسیاری از دانشگاه‌های کشور در زمینه رستوران‌های مکمل تجربیاتی دارند و به دلیل موفق نبودن بعضی از آن‌ها، در بخشی از این طرح آسیب‌شناسی رستوران‌های مکمل و اجرای طرح تاک (تنوع، انتخاب، کیفیت) دیده شده و همچنین راهکار‌های توسعه رستوران‌های مکمل بررسی شده است.» آنطور که امامعلی‌پور گفته بخش مدیریت هزینه الگوی نوین بر اساس مصوبه شورای معاونین وزارت عتف، مقرر شده است مدیریت هزینه به طور آزمایشی در ۱۲ دانشگاه اجرایی شود. اتفاقی که قرار است از ابتدای نیمسال دوم سال تحصیلی بیفتد.
نگرانی از بودجه 1404 با گزارش مرکز پژوهش‌ها
مسئله غذا پایان هفته گذشته بار دیگر خبرساز شد؛ البته نه به خاطر اجرای بخشی از طرح سازمان امور دانشجویان، بلکه به‌خاطر بخشی از ارزیابی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی از بخش دوم لایحه بودجه 1404 که در آن عدم توجه به موضوع یارانه تغذیه دانشجویی در جدول ۱-۱۴ برخلاف رویه سنوات گذشته گزارش شده بود. این خبر یک‌خطی به سرعت در کانال‌های دانشجویی بازتاب داشت و واکنش‌های مختلفی را برانگیخت.
تکذیبیه پشت تکذیبیه!
با افزایش حساسیت‌ها، مدیران حوزه دانشجویی دو وزارتخانه بهداشت و علوم با رد ادعای حذف یارانه تغذیه در این خصوص توضیحاتی ارائه کردند. مدیرکل دانشجویی وزارت بهداشت از افزایش بودجه تغذیه دانشجویان دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور در سال تحصیلی جدید خبر داده و گفته «به دنبال تورم و گرانی‌های شدید در حوزه صنایع غذایی که رشد قیمت در مواد اولیه غذایی را نیز به دنبال داشته است؛ پیگیری‌هایی از سوی اداره کل دانشجویی معاونت فرهنگی و دانشجویی وزارت بهداشت انجام شد که به موجب این اتفاق، افزایش بودجه تغذیه دانشجویان دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور به دست آمد.» او تأکید کرده که افزایش تعرفه غذایی در سال جدید طبق منطق و عرف هر ساله خواهد بود و سهم دانشجو از هزینه غذا از 10 درصد فراتر نخواهد رفت. در دیگر وزارتخانه فعال حوزه آموزش عالی نیز هم رئیس سازمان امور دانشجویان و هم مدیرکل طرح و برنامه سازمان در گفت‌وگو‌هایی جداگانه اصل حذف یارانه را تکذیب کردند. امامعلی‌پور، مدیرکل طرح و برنامه سازمان گفته «در سال‌های 1397 تا 1401 بخشی از بودجه تغذیه دانشگاه‌ها از محل هدفمندی یارانه تحت عنوان تبصره 14 به دانشگاه‌ها از طرف سازمان امور دانشجویان ابلاغ می‌شد، منتها از سال 1402 کل بودجه تغذیه در داخل بودجه دانشگاه‌ها دیده می‌شود و حذف بودجه تبصره 14 به این معنا نیست که یارانه تغذیه حذف شده است.»رئیس سازمان امور دانشجویان هم در توضیحات مشابهی گفته که «از سال 1401 بنا شده تا اعتبارات کمک تغذیه دانشجویان مستقیماً به دانشگاه‌ها پرداخت شود و سازمان امور دانشجویان به عنوان واسطه، از این فرایند حذف شود.» او همچنین تأکید کرده که تهیه غذای دانشجویان در دانشگاه‌ها توسط پیمانکاران طرف قرارداد، صورت می‌گیرد و ما بابت هر پُرس غذای دانشجویی، بین ۹۰ تا ۱۲۰ هزار تومان به پیمانکاران پرداخت می‌کنیم، بنابراین عمده هزینه این غذا از طرف دولت پرداخت می‌شود و هیچ تغییری در اختصاص یارانه غذای دانشجویی به وجود نیامده است.
آزمون سخت غذا!
مسعود گنجی، رئیس صندوق رفاه دانشجویی شهریورماه امسال به «فرهیختگان» گفته بود: «سازمان برنامه‌وبودجه امسال برای غذای دانشجویی حدوداً شش همت اعتبار در نظر گرفته و اگر به‌موقع تخصیص پیدا کند، مشکلی در این زمینه نخواهیم داشت.» با این حال اظهارات اخیر رئیس سازمان امور دانشجویان در گفت‌وگو با «فرهیختگان» نشان می‌دهد دانشگاه‌ها همانند سال گذشته حدود 2 هزار میلیارد چالش مالی در حوزه تغذیه دارند. با وجود اینکه در تکذیبیه‌های گوناگون مدیران آموزش عالی چه در وزارت علوم و چه وزارت بهداشت، اطمینان خاطر به دانشجویان محور اصلی پیام بود، اما نمی‌توان در پس این ایجاد آرامش، اصل چالش و ضرورت تصمیم‌گیری برای آن را نادیده گرفت. اوضاع تأمین مالی تغذیه دانشجویان نه در سال 1402 چندان مناسب بود و نه حالا در پایان سال 1403 وضعیت مطلوبی دارد. طرح ایجاد رستوران‌های مکمل با همه محاسن به نظر نمی‌رسد به تنهایی پاسخگوی شرایط و نیاز‌های فعلی باشد. از این رو به نظر می‌رسد تغذیه دانشجویی با وجود ابعاد گوناگون و پیچیدگی‌های مختلف اما یکی از عرصه‌های آزمون آموزش عالی در سال آتی باشد. از یک سو افزایش قیمت‌ها در ماه‌های اخیر و از سوی دیگر بدهی‌های کنونی و البته انتظارات دانشجویان برخی دانشگاه‌ها که صدای اعتراضشان به کیفیت غذا در هفته اخیر هم شنیده می‌شود، بعید به نظر می‌رسد صرفاً با راه‌اندازی رستوران‌های مکمل حل شود.
