معاون جرم در حقوق کیفری به کسی گفته می‌شود که به‌طور مستقیم در ارتکاب جرمی که توسط دیگران انجام می‌شود دخالتی نداشته، اما به‌طور عالمانه از طریق تحریک،ترغیب و... در ارتکاب رفتار مجرمانه همکاری و دخالت داشته باشد. به عبارت دیگر معاون جرم کسی است که پیش از وقوع یا در حین ارتکاب جرم با رفتار خود عمدا وقوع جرم را تسهیل کرده یا مرتکب (مباشر) را به ارتکاب آن برانگیخته است. در قانون مجازات اسلامی، مجازات معاون، حداقل مجازات مقرر در قانون همان جرم است.

  شرایط معاونت در جرم قابل مجازات
برای اینکه معاونت در جرم، قابل مجازات باشد باید واجد شرایط معین باشد.
نخستین شرط آن است که عمل اصلی مشمول یکی از مجازات‌های پیش‌بینی‌شده در قانون جزا باشد و روی همین شرط است که عده‌ای بر این عقیده‌اند خودکشی چون در قانون جرم تلقی نمی‌شود معاونت در خودکشی هم غیرقابل مجازات است لذا از قابل مجازات بودن عمل اصلی این نتیجه حاصل می‌شود که اگر مجازات عمل اصلی به جهاتی مانند عفو عمومی یا مشمول مرور زمان از بین برود معاون جرم هم از آن استفاده می‌کند. برعکس برای اینکه معاون جرم قابل مجازات باشد باید یک عمل اصلی قابل مجازات وجود داشته باشد ولی لازم نیست که فاعل آن یعنی مجرم اصلی حتما محکوم شود. مثلا ممکن است فاعل اصلی سرقت از لحاظ عدم مسئولیت حاصل از اختلال مشاعر تبرئه شود و این مانع از مجازات معاون سلیم الفکر او نخواهد شد. همچنین اگر مجرم اصلی مجهول باشد یا فوت کند یا بگریزد، عدم امکان تعیین مجازات برای مجرم اصلی موجب عدم مجازات معاون نمی‌شود. همین که عناصر تشکیل‌دهنده جرم که جنبه شخصی دارد در مجرم اصلی جمع باشد معاون جرم حتی اگر وصفی را که برای تشکیل آن لازم است فاقد باشد قابل مجازات است. مثلا ممکن است شخصی غیرتاجر با اقداماتی که می‌کند خود را معاون مرتکب ورشکستگی به تقصیر قرار دهد. این اقدام یکی از نتایج حاصله از این قاعده است که «معاون مجرمیت را از مجرم اصلی استفاده می‌کند.»
برای قابلیت معاون جرم لازم نیست که عمل اصلی انجام شده باشد، بلکه معاونت در شروع به جرم هم قابل مجازات است و این امر نتیجه آن است که در شروع به جرم با اینکه مرحله عملیات اجرایی فقط آغاز شده لذا مرتکب آن مانند مرتکب جرم انجام‌یافته قابل تعقیب است ولی اگر معاون جرم آنچه مقدور او بوده اعمال کند تا جرم واقع شود مثلا تعلیمات لازم را بدهد و اسلحه را فراهم کند ولی مجرم اصلی نخواهد آن را انجام دهد یا به واسطه موانع خارجی که اراده فاعل در آن دخالت نداشته قصدش معلق یا بی‌اثر بماند معاون جرم به واسطه عدم وقوع عمل اصلی مجازات نخواهد شد. برای اینکه معاون جرم مجازات شود لازم نیست که جرم مجرم اصلی عمدی باشد. معاونت ممکن است در جرائم غیرعمدی هم صدق کند. بعضی منکر این امر هستند و این‌گونه استدلال می‌کنند که در معاونت باید بین مجرم اصلی و معاون توافق قبلی باشد و چگونه ممکن است توافق قبلی در جرائم غیرعمدی قابل تصور باشد. این ایراد پذیرفته نیست، زیرا جرائم غیرعمدی متضمن خطاست و خطا را هم ممکن است چند نفر متفقا مرتکب شوند و مسئولیت متوجه همه آنها شود. ولی آنچه محقق است این است که در موقع خطای جمعی مشکل است سهم مسئولیت هر یک از شرکت‌کنندگان را معین کرد و به همین جهت باید آنها را به جای مجرم اصلی و معاون شرکا در جرم تلقی کرد مگر اینکه دلایل قاطعی بر معاونت وجود داشته باشد.
شرط سوم معاونت قابل مجازات توافق بین مجرم اصلی و معاون درخصوص طبع جرم ارتکابی است. توافق باید قبل از ارتکاب جرم یا متقارن با آن باشد. وجود وحدت نظر بین مجرم از لحاظ داعی ضروری نیست بلکه وحدت نظر در جرم ارتکابی کافی است. شرط چهارم قابل مجازات بودن معاونت این است که عمل ارتکابی مثبت باشد. بنابراین اگر کسی احتراز از عمل کند نمی‌توان او را معاون محسوب داشت.