سعیده اسدی، خبرنگار: مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا 27 بهمن‌ماه وارد اسرائیل شد؛ این سفر که اولین تور منطقه‌ای او پس از تصدی این سمت محسوب می‌شود، شامل دیدار با مقامات رژیم‌صهیونیستی، سعودی و اماراتی است و در چهارچوب تلاش دولت ترامپ برای بازتعریف نقش آمریکا در غرب آسیا و پیشبرد اولویت‌هایی مانند مهار ایران، تغییر معادلات جمعیتی در فلسطین و تقویت اتحادهای امنیتی در منطقه انجام شده است. علاوه بر این‌ها انتخاب اسرائیل به‌عنوان اولین مقصد سفر روبیو نشان‌دهنده اولویت و اهمیت این رژیم در سیاست خارجی دولت ترامپ است، لذا بررسی مسائل و محورهای مطرح‌شده در دیدار روبیو با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم‌صهیونیستی به شناخت بیشتر اهداف این سفر کمک می‌کند.
اهداف سفر
سفر مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا به اسرائیل و کشورهای عربی منطقه اهداف متعددی دارد که حول محورهای اصلی زیر متمرکز است:
1. پیشبرد طرح دونالد ترامپ برای غزه: روبیو در دیدار با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل از طرح ترامپ برای انتقال ساکنان غزه به کشورهای دیگر (مانند مصر و اردن) و بازسازی این منطقه تحت مالکیت آمریکا حمایت کرد و نتانیاهو این طرح را «تنها برنامه عملی برای آینده منطقه» توصیف کرد. روبیو در مصاحبه‌ها تأکید کرد این طرح ابزاری برای وادار کردن کشورهای عربی به ارائه پیشنهاد جایگزین است؛ او از «بی‌عملی» این کشورها در قبال بحران غزه انتقاد کرده و خواستار مشارکت آنها در مقابله با حماس شده است.
2. حمایت از اسرائیل در جنگ با حماس: روبیو در سخنان خود اعلام کرد حماس باید به‌طور کامل ریشه‌کن شود، زیرا وجود این گروه مانع دستیابی به صلح است. نتانیاهو و ترامپ هشدار داده‌اند که در صورت عدم آزادی گروگان‌های باقی‌مانده، جنگ از سر گرفته خواهد شد؛ روبیو نیز از این موضوع حمایت کرده و گفت: «اگر کشورهای منطقه نتوانند با حماس مقابله کنند، اسرائیل مجبور به انجام این کار است.»
3. تحویل تسلیحات سنگین و همکاری امنیتی: همزمان با این سفر محموله‌ای شامل 1800 بمب دو هزار پوندی MK-84 از سوی آمریکا به اسرائیل تحویل داده شد. این اقدام نشان‌دهنده بازگشت به سیاست تسلیحاتی پیش از دوره بایدن است که تحویل این تسلیحات را به دلیل نگرانی از استفاده در مناطق پرجمعیت غزه متوقف کرده بود. اسحاق کاتز، وزیر دفاع اسرائیل این تحویل را «نمایشی از همکاری استوار» دوجانبه توصیف کرد.
4. هماهنگی برای مرحله دوم آتش‌بس و آزادی گروگان‌ها: این سفر همزمان با مبادله اخیر ۳ گروگان اسرائیلی با ۳۶۹ زندانی فلسطینی انجام شد. روبیو قصد دارد برای پیشبرد فاز دوم آتش‌بس تلاش کند که شامل آزادی ده‌ها گروگان دیگر و خروج نیروهای اسرائیلی از غزه است. روبیو بر لزوم آزادی بی‌قیدوشرط همه گروگان‌ها تأکید و اعلام کرد این موضوع «غیرقابل مذاکره» است.
5. بازسازی غزه تحت نظارت آمریکا: طرح ترامپ برای بازسازی غزه پس از جنگ با نظارت مستقیم آمریکا بررسی شد. روبیو این طرح را «جرئت‌آمیز و بینش‌مند» توصیف کرد، هرچند جزئیات مالی و اجرایی آن هنوز مشخص نیست.
6. مدیریت واکنش‌های منطقه‌ای به طرح غزه: پنج وزیر خارجه عرب در نامه‌ای مشترک به روبیو، مخالفت خود با طرح انتقال فلسطینیان را اعلام کرده و خواستار مشارکت فلسطینیان در بازسازی غزه شدند. روبیو با حذف مصر و اردن از برنامه سفر خود - به‌دلیل امتناع آنها از پذیرش آوارگان- و تمرکز بر متحدان خلیج‌فارس تلاش کرد فشار دیپلماتیک بر کشورهای مخالف را افزایش دهد؛ ترامپ پیش‌تر تهدید کرده بود در صورت عدم همکاری کمک‌های اقتصادی به این کشورها را قطع خواهد کرد.
7. گسترش توافقنامه‌های ابراهیم و عادی‌سازی روابط: روبیو در ادامه سفر خود به عربستان سعودی و امارات خواهد رفت تا درباره گسترش توافقنامه‌های ابراهیم (عادی‌سازی روابط اسرائیل با کشورهای عربی) مذاکره کند. عربستان شرط خود را «ایجاد راهی برای تشکیل دولت فلسطینی» اعلام کرده است. پیش از سفر، تحلیلگران پیش‌بینی کرده بودند روبیو ممکن است احیای مذاکرات عادی‌سازی روابط ریاض- تل‌آویو را در دستور کار قرار دهد، با این حال، موضع سختگیرانه عربستان مبنی بر لزوم ایجاد کشور فلسطینی به‌عنوان پیش‌شرط، چالش اصلی در این مسیر است؛ عربستان همچنین خواهان تضمین‌های امنیتی آمریکا (شبیه پیمان ناتو) و کمک به توسعه برنامه هسته‌ای غیرنظامی خود است که احتمالاً در مذاکرات مطرح خواهد شد.
8. مقابله با ایران و محور مقاومت: دو طرف بر هماهنگی برای مهار ایران تأکید کردند؛ نتانیاهو اعلام کرد با حمایت ترامپ، اسرائیل «کار را علیه محور ایران به پایان خواهد رساند» و روبیو موضع آمریکا مبنی بر «عدم تحمل ایران هسته‌ای» را تکرار کرد. موضوع محدودکردن برنامه موشکی ایران و کاهش نفوذ منطقه‌ای تهران نیز در گفت‌وگوها مطرح شد.9. هماهنگی امنیتی در موضوعات فرامنطقه‌ای: بخشی از گفت‌وگوها به همکاری در جنگ اوکراین اختصاص داشت. روبیو قرار است در ریاض با مقامات روسیه و اوکراین دیدار کند تا راه‌های پایان دادن به این جنگ را بررسی کند. همچنین موضوعاتی مانند تنش‌های مرزی با لبنان و ثبات سوریه نیز در مذاکرات با مقامات رژیم‌صهیونیستی مطرح شد.
سفر روبیو نشان‌دهنده تلاش آمریکا برای تثبیت نقش خود به‌عنوان بازیگر اصلی در بحران غزه است. او از یک‌سو می‌کوشد با فشار بر کشورهای عربی، مواضع اسرائیل را تقویت کند و از سوی دیگر، به دنبال ایجاد ائتلافی ضد ایران در منطقه است. با این حال، مقاومت کشورهای عربی و شرایط شکننده آتش‌بس، چالش‌های بزرگی برای تحقق اهداف این مأموریت به شمار می‌روند.
علیه ایران
براساس اعلام وزارت خارجه آمریکا بخشی از اهداف سفر مارکو روبیو مقابله با «فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده ایران و متحدانش» در منطقه عنوان شد. اگرچه جزئیات دقیقی از گفت‌وگوها در این زمینه فاش نشده اما احتمالاً موضوعاتی مانند تشدید تحریم‌ها، محدودکردن برنامه موشکی ایران و مقابله با نفوذ منطقه‌ای تهران از محورهای این سفر و دیدار بوده است. وزیر امور خارجه آمریکا در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با نخست‌وزیر رژیم‌صهیونیستی با اشاره به رویکرد مشترک اسرائیل و آمریکا، بر این نکته که دو طرف درباره مقابله با چالش‌های مرتبط با ایران هم‌عقیده‌اند، تاکید کرد. مقابله با توانمندی هسته‌ای ایران نیز همچنان یکی از محورهای مهم این دیدار بود و روبیو در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با نخست‌وزیر رژیم‌صهیونیستی گفت: «نمی‌توان به ایران اجازه داد سلاح هسته‌ای داشته باشد»، او همچنین در گفت‌وگو با سی‌بی‌اس‌نیوز گفت: «درمورد هرگونه راهبردی که اسرائیل ممکن است درمورد حمله پیشدستانه به ایران به کار گیرد، صحبت نخواهم کرد؛ اما اسرائیل باید همیشه طبق منافع ملی خود رفتار کند»؛ نتانیاهو نیز در بیانیه مشترک با روبیو، ضمن اشاره به این موضوع گفت: «ما چندین موضوع را مورد بحث قرار دادیم که مهم‌ترین آنها ایران بود. ما موافقیم که ایران نباید سلاح هسته‌ای داشته باشد.»
حمایت، حمله، هسته‌ای
مسئله مذاکرات هسته‌ای، رویکرد دولت ترامپ نسبت به این موضوع و حمله اسرائیل علیه تاسیسات هسته‌ای ایران بار دیگر به تیتر رسانه‌ها و محور گفت‌وگوهای آمریکایی- اسرائیلی تبدیل شده است. برخی از رسانه‌ها و نشریات از جمله نشریه واشنگتن‌پست و وال‌استریت ژورنال آمریکا در گزارش‌های اخیر خود از آمادگی و برنامه رژیم‌صهیونیستی برای حمله پیشدستانه علیه تاسیسات هسته‌ای ایران تا اواسط سال جاری میلادی خبر داده‌اند، لذا در ادامه ابعاد و سناریوهای احتمالی این موضوع مورد بررسی قرار می‌گیرد.
واکنش دولت آمریکا و موضع دونالد ترامپ: ترامپ بارها اعلام کرده که ترجیح می‌دهد از طریق مذاکره به توافقی هسته‌ای با ایران برسد و از اقدام نظامی اجتناب کند. او اخیراً در مصاحبه با فاکس‌نیوز گفت: «همه فکر می‌کنند اسرائیل با کمک ما ایران را بمباران خواهد کرد، اما من ترجیح می‌دهم بدون حمله به توافق برسیم.» سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید، برایان هیوز تأکید کرد که ترامپ «اجازه نخواهد داد ایران به سلاح هسته‌ای دست یابد و اگر ایران به‌زودی حاضر به مذاکره نباشد، صبر او بی‌پایان نخواهد بود.» علی‌رغم اعلام تمایل به مذاکره، گزارش‌ها حاکی است که ترامپ ممکن است در صورت ناکامی دیپلماتیک از حمله اسرائیل حمایت لجستیکی یا اطلاعاتی کند؛ فروش کیت‌های هدایت بمب‌های سنگرشکن «بی ال یو-۱۰۹/ BLU-109» به اسرائیل در هفته گذشته، نشان‌دهنده آمادگی آمریکا برای چنین سناریویی است.
سناریوهای حمله: در راستای حملات احتمالی اسرائیل علیه ایران چند سناریو مطرح است؛ از جمله حمله دوربرد با استفاده از موشک‌های بالستیک هواپرتاب بدون ورود به حریم هوایی ایران، حمله مستقیم از طریق ورود جنگنده‌ها به حریم هوایی ایران و استفاده از بمب‌های سنگرشکن برای تخریب تأسیسات زیرزمینی و حمله با حمایت نظامی آمریکا که در این رابطه مقامات نظامی آمریکا معتقدند اسرائیل برای اجرای این عملیات به حمایت سوخت‌گیری هوایی، اطلاعات ماهواره‌ای و مهمات پیشرفته آمریکا نیاز دارد.
محرک‌ها و موانع تحقق حمله: عوامل محرک این احتمال برآورد رژیم‌صهیونیستی از تضعیف دفاع هوایی ایران پس از حملات اکتبر ۲۰۲۴، نگرانی اسرائیل از بسته شدن پنجره فرصت برای متوقف کردن برنامه هسته‌ای ایران، تغییر دولت آمریکا و تمایل ترامپ به فشار حداکثری بر ایرانند و در مقابل پیچیدگی تخریب تأسیسات زیرزمینی نیاز به حملات همزمان به چندین سایت، خطر تشدید تنش‌های منطقه‌ای و پاسخ تلافی‌جویانه ایران موانع مهمی در مسیر تحقق طرح اسرائیل برای حمله علیه تاسیسات هسته‌ای ایران هستند.
پیامدهای احتمالی: براساس ارزیابی‌های اطلاعاتی آمریکا حمله اسرائیل برنامه هسته‌ای ایران را نهایتا چند هفته تا چند ماه به تعویق خواهد انداخت، از سویی این موضوع به تشدید تنش‌ها و افزایش احتمال درگیری‌های گسترده در منطقه می‌انجامد. در مقابل واکنش ایران نسبت به این مسئله معطوف به بازسازی تأسیسات هسته‌ای، افزایش غنی‌سازی اورانیوم به سطح تسلیحاتی، حملات تلافی جویانه علیه منافع آمریکا و اسرائیل در منطقه، رد مذاکرات و افزایش شکاف دیپلماتیک خواهد بود. سناریوی حمله اسرائیل به ایران در سال ۲۰۲۵ با توجه به گزارش‌های اطلاعاتی و اظهارات مقامات آمریکایی و صهیونیستی، محتمل اما پرریسک ارزیابی می‌شود. موفقیت این عملیات به عواملی مانند حمایت آمریکا، دقت حملات، واکنش ایران، سطح پیشرفت هسته‌ای ایران، مواضع کشورهای منطقه‌ای و اروپایی و ارزیابی اسرائیل از توانایی‌های خود در خنثی‌سازی تهدیدات و واکنش‌های متقابل بستگی دارد. در صورت وقوع، پیامدهای آن می‌تواند از تشدید بحران هسته‌ای تا جنگ منطقه‌ای گسترده متغیر باشد.
