مریم فضائلی، خبرنگار گروه فرهنگ: در سه سال اخیر، برنامه حسینیۀ معلی در شش فصل روی آنتن رفته و خیلی زود توانسته به یکی از شناخته‌شده‌ترین برنامه‌های صداوسیما تبدیل شود. این برنامه با رویکردی نوگرایانه در ساخت برنامه‌های مناسبتی، نه‌تنها موفق شده مخاطبان زیادی جذب کند، بلکه به‌نوعی جریان‌ساز شده است. حسینیۀ معلی در دو بازه زمانی محرم و ایام شعبانیه تولید و پخش می‌شود و تلاش دارد آیین‌ها و مناسک حسینی را به شکلی زنده، پویا و جذاب به تصویر بکشد. فضای این برنامه چیزی میان یک مجلس سنتی و یک اجرای تلویزیونی است؛ هم‌زمان که حال‌وهوای هیئت‌های قدیمی را حفظ می‌کند، با ایده‌های خلاقانه، مخاطب امروزی را هم با خود همراه می‌سازد. این ترکیب هوشمندانه باعث شده تا حسینیۀ معلی فراتر از یک برنامه مناسبتی باشد و به بستری تبدیل شود که در آن، عشق به اهل‌بیت(ع) در قالبی تازه روایت می‌شود.
یکی از نکات مهم این برنامه، حضور چهره‌های متنوع و مردمی است. از شاعران و مداحان گرفته تا جوانان و حتی کودکان، همگی در این حسینیل تلویزیونی جایی دارند. تهیه‌کننده برنامه، سعید ستودگان درباره این نگاه می‌گوید: «هدف ما این بود حسینیه‌ای بسازیم که برای همه مردم باشد، نه فقط گروهی خاص. چون امام حسین(ع) متعلق به همه انسان‌هاست و پیام او فراتر از مرز‌های جغرافیایی و فرهنگی است.» با چنین رویکردی، حسینیۀ معلی دیگر نیازی به معرفی ندارد. استقبال گسترده مخاطبان نشان داده که این برنامه توانسته جای خود را در میان علاقه‌مندان باز کند و بعید است برنامه‌سازان آن به این زودی‌ها از ادامه تولیدش صرف‌نظر کنند.
یکی از ویژگی‌های حسینیۀ معلی، توجه به آیین‌ها در نقاط مختلف ایران است. اما چالش اصلی، تبدیل این آیین‌های بومی به تصاویری است که بتوانند حس و حال واقعی این مراسم را به مخاطب منتقل کنند. این برنامه فضایی خلق کرده است که هم اصالت دارد و هم جذابیت. به‌علاوه، استفاده از موسیقی‌های زنده، اشعار بدیع و اجرای صمیمانه، فضای آن را از یکنواختی دور کرده و آن را برای نسل‌های مختلف جذاب ساخته است. حسینیۀ معلی ثابت کرده می‌توان برنامه‌ای مذهبی ساخت که هم پرمخاطب باشد و هم پرمغز؛ هم سنت را حفظ کند و هم نوآوری داشته باشد. این برنامه نشان داده که می‌توان عشق به اهل‌بیت(ع) را در قالبی تازه روایت کرد، بی‌آنکه از اصالت آن کاسته شود.
همین موضوعات باعث شد تا علاوه بر دیدن این برنامه، اطلاع داشتن از شرایط ساخت و تولیدش هم هیجان‌انگیز شود. به همین دلیل به پشت‌صحنه این برنامه رفتیم تا از کم و کیف ساخت آن خبردار شویم. فرش گرد قرمزرنگ وسط استودیو، نور‌هایی که در آینه‌کاری‌های دیوار می‌شکستند، چایخانه‌ای که چای داغ میان جمعیت پخش می‌کرد، همه‌چیز حال و هوای حرم امام رضا(ع) را داشت. انگار اینجا مشهد بود، در دل تهران. اطراف، مردم دایره‌وار نشسته بودند. چهره‌ها پر از شوق بود. حتی کودکان با اینکه فضا به‌ظاهر بزرگسالانه بود ولی حضورشان دل‌نشین و پررنگ بود و انگار هیچ‌کس حوصله‌اش سر نرفته بود. شادی در هوا معلوم بود، اما نه هر شادیای؛ شادیای که ریشه در ایمان و اعتقاد داشت، شادیای که با مفاهیمی مثل مقاومت و ایثار گره خورده بود. در وسط استودیو خانمی چادر به سر، با زبان عربی از پدرش می‌گفت. او که دختر یکی از شهدای مقاومت بود، با صلابت از مقاومت و شهادت زنان و مردان لبنانی صحبت می‌کرد. این آخرین برنامه از ضبط قبلی بود. با تمام شدن این مصاحبه، حاضران به آرامی از استودیو خارج شدند و فقط عوامل برنامه برای آماده کردن استودیو برای ضبط بعدی ماندند.
تا ضبط بعدی شروع شود، حاضران کم‌کم سرجایشان نشستند. آنقدر برنامه شلوغ بود که تعداد قابل توجهی از تماشاگران روی زمین نشستند. تا نور و صدا آماده حرکت شود، یکی از عوامل برگه‌های شعری را در میان حاضران پخش کرد و با جمعیت شروع به تمرین کرد. در وسط استودیو هم گروه سرودی از کودکان با رنج سنی متفاوت در حال چینش نحوه ایستادن بودند. ضبط با حضور گروهی از بچه‌ها برای شعر خواندن شروع شد. بچه‌ها شعری خواندند، پرچم‌هایشان را در هوا تکان دادند و حاضران هم با آن‌ها همخوانی کردند.
بعد از خارج شدن گروه سرود از استودیو، شاعری اصفهانی آمد. در ابتدا خودش را با شعری معرفی کرد و جمعیت از توصیفاتی که به کار می‌برد به خنده افتاده بود. در هر دو شعری که خواند، کلمه «حسینیۀ معلی» بود؛ انگار این برنامه دیگر برای خودش به هویتی مستقل رسیده است. شعر اصلی که این شاعر اصفهانی خواند، برای امام رضا بود. وقتی چند بار مصراع «امام رضا الهی فدات شم» را تکرار کرد، چیزی در دل مردم شکست. بغض‌ها ترکید، چشم حاضران خیس شد. شرکت‌کننده از مردم می‌خواست تا این مصراع را با او همخوانی کنند و زمزمه‌ها از دل‌های شکسته برآمد.
در سمت بالای استودیو، چایخانه‌ای که بسیار شبیه چایخانه حرم امام رضا(ع) بود، قرار داشت. یکی از حاضران اعلام کرد که شعر «کجا پیدا کنم دیگر
شراب از این طهوراتر؟
بهشت اینجاست
اینجایی که دارم چای می‌نوشم»
را یک شاعر اصفهانی به نام میلاد حبیبی سروده است. یکی از ذاکران پشت میز، از حرم امام رضا در دوران کرونا یاد کرد. از سکوت غم‌انگیز صحن‌ها و خلوتی حرم. فضای صحبت‌ها داشت به سمت تلخی می‌رفت که رضا نریمانی، شروع به خواندن شعری برای امام رضا(ع) کرد و جمعیت را با خودش همراه کرد. در همین حین، چایخانه با پخش چای و نبات باعث شد تا حاضران دلشان به سوی حرم امام رضا پر بکشد و از این حرکت بسیار خوشحال شوند.
در فاصله بین دو شرکت‌کننده، چایخانه حضرت جمع شد. جمع کردن آن دکور، حدود یک ساعت‌ونیم زمان برد. در این فاصله حاضران با هم صحبت می‌کردند و تلاش می‌کردند تا سرمای استودیو را با گرمای صحبت‌هایشان کمتر کنند. با اینکه بخاری در اطراف سالن قرار داده بودند، اما طبقات پایین هنوز سرد بود و حاضران گاهی از شدت سرما پشتشان به لرزه می‌افتاد. اما با این حال هیچ‌کس از بابت این موضوع از استودیو خارج نشد. در اطراف من، خانم‌ها از مناطق مختلفی از تهران آمده بودند. حتی یکی از شرکت‌کننده‌ها که باردار بود، با حضور همسر و پسرش حاضر شده بود. برای اینکه حوصله حاضران سر نرود، یکی از ذاکران در وسط استودیو حاضر شد و شروع به صحبت کردن با جمعیت کرد. او از رزق و روزی گفت، از صبر و تحمل و از تربیت بچه‌ها.
با جمع شدن دکور چایخانه، در وسط صحنه پارچه‌ای بزرگ و مستطیل‌شکل پهن کردند و منبری چوبی گذاشتند و اعلام کردند برنامه با این ضبط آغاز می‌شود. نجم‌الدین شریعتی پلاتوی ابتدایی‌اش را گفت و مشخص شد اینجا فقط مجلس شعر و نوحه نیست، بلکه قرار است از انقلاب و جبهه مقاومت و دیگر موضوعات هم حرفی باشد. کریم عرب‌تهرانی، خوشنویس و کتیبه‌نگار آمد و در وسط سه دایره آن پارچه مستطیل‌شکل نام امام علی(ع) را خطاطی کرد. با اینکه ساعت دیروقت بود، اما بچه‌های کوچک هنوز دوست داشتند بمانند. خواب در چشم‌هایشان پیدا بود، ولی دلشان نمی‌آمد که این حال و هوا را ترک کنند. اینجا برنامه تلویزیونی معلی است که خودش تبدیل به یک حسینیه شده است که مردم منتظر برنامه‌های این حسینیه می‌مانند. بعد از تمام شدن ضبط به سراغ ستودگان رفتیم تا درباره عوامل موفقیت این برنامه، میزان استقبال مردم، چالش‌های تولید یک برنامه مذهبی، حضور کودکان و نوجوانان، دعوت از مهمانان خارجی، معیارهای انتخاب کارشناسان و مداحان و همچنین ویژگی‌های خاص این فصل از برنامه صحبت کردیم. او همچنین از خاطرات شاخص خود در روند تولید این برنامه گفت و به موضوعاتی مانند واکنش‌های مردم به بخش‌های مختلف برنامه و برنامه‌ریزی برای فصل‌های آینده اشاره کرد.
ما در گزارش‌های مختلف به این موضوع اشاره کردیم که این برنامه را مردم دوست دارند. احتمالا همین موضوع برای شما به‌عنوان سازنده باعث شده تا چند سال محتوا آماده کنید. یک برنامه با چنین مختصاتی، چطور مورد استقبال مخاطب قرار می‌گیرد؟
در «حسینیه معلی» یکی از موضوعاتی که همواره تلاش کرده‌ایم رعایت کنیم و به تمامی عوامل نیز توصیه کرده‌ایم، این بوده است که این مکان را واقعاً به‌عنوان یک حسینیه ببینیم. چه در فصل شعبان که برای ایام شادی اهل‌بیت (ع) آماده می‌شد و چه در فصل محرم که مختص عزاداری حضرت سیدالشهدا (ع) است، تمامی اعضای تیم با نهایت توان خود فعالیت می‌کنند، گویی در حال خدمت به حسینیه محله خود هستند. محبوبیت این برنامه در میان مردم، پیش از هر چیز، مرهون عنایات و الطاف اهل‌بیت (ع) است. از همان روز نخست، لطف و کرامت اهل‌بیت را در مسیر ساخت «حسینیه معلی» احساس کرده‌ایم. در کنار این امر نیت خالصانه و تلاش‌های بی‌وقفه تیمی متشکل از ۳۰۰ تا ۴۰۰ نفر که از چندین ماه پیش از آغاز برنامه، مشغول فعالیت می‌شوند نیز در این موفقیت تأثیر بسزایی داشته است. شاید همین نیت پاک و خلوص در عمل سبب شده است که مردم این برنامه را دوست داشته باشند.
برای حفظ مخاطب و جذب بیننده، چه اقداماتی انجام داده‌اید؟
اگر توفیقی در جذب و حفظ مخاطبان حاصل شده، همه از نور و عنایات اهل‌بیت (ع) است. بااین‌حال، ما نیز نباید از مسئولیت‌هایی که بر عهده داریم غافل شویم. به همین دلیل، تمامی بخش‌های «حسینیه معلی» از جمله سردبیری، کارگردانی، تولید، نورپردازی، دکور، صدا، گرافیک و دیگر واحدهای اجرایی، همواره در تلاشند تا با خلاقیت و ایده‌پردازی‌های نو، سطح کیفی برنامه را ارتقا دهند. ما در مسیر ساخت «حسینیه معلی» هیچ‌گونه کمبودی را نمی‌پذیریم و همواره به دنبال نوآوری و ارائه ایده‌های تازه هستیم. امیدواریم که با لطف خداوند بتوانیم در این راه موفق باشیم.
به‌صورت کلی، شرکت‌کننده‌های این برنامه از هر سنی هستند. در این فصل هم حضور کودکان خیلی بیشتر به چشم می‌آمد.
یکی از موضوعاتی که طی سال‌های اخیر کمتر به آن توجه شده، ظرفیت عظیم کودکان و نوجوانان در حوزه فعالیت‌های فرهنگی و مذهبی است. این قشر، در زمینه‌های مختلف از جمله مداحی، گروه‌های سرود و هنرهایی که با معارف اهل‌بیت (ع) مرتبطند، پیشرفت چشمگیری داشته‌اند. بازنمایی این رشد و ظرفیت گسترده، نباید تنها به شبکه‌ها و برنامه‌های مختص کودکان محدود شود. نمایش این استعدادها در برنامه‌هایی که مخاطبان گسترده‌ای دارند و خانواده‌ها نیز بیننده آن‌ها هستند، خود به‌عنوان یک عامل تشویقی عمل می‌کند و والدین را ترغیب می‌کند که فرزندانشان را در این مسیر هدایت کنند.
یک ویژگی دیگری که در بین میهمانان زیاد به چشم می‌خورد، حضور ملیت‌های مختلف در برنامه معلی بود. ارتباط‌‌گیری شمای سازنده با شرکت‌کننده‌های مختلف جهانی به چه شکل بود؟
دعوت از میهمانان خارجی نیز با همین هدف صورت می‌گیرد. بسیاری از مردم ما ممکن است ندانند که شیعیان و مسلمانان سایر کشورها نیز در مناسبت‌های مختلف، اعم از ایام شادی و عزای اهل‌بیت (ع)، آیین‌های خاص خود را برگزار می‌کنند. آن‌ها نیز در هر نقطه از جهان، با خلاقیت‌های ویژه و سنت‌های دیرینه، ارادت خود را به اهل‌بیت (ع) نشان می‌دهند. ما در «حسینیه معلی» تلاش کرده‌ایم که به این ظرفیت مهم توجه ویژه‌ای داشته باشیم و ان‌شاءالله در فصل‌های آینده نیز بازنمایی آیین‌های بین‌المللی را در دستور کار خواهیم داشت. البته یافتن این آیین‌ها دشواری‌های خاص خود را دارد. متأسفانه در داخل و خارج از کشور بانک اطلاعاتی جامعی در این زمینه وجود ندارد. اما تیم‌های سردبیری ما از چندین ماه قبل از تولید برنامه با تحقیقات گسترده و ارتباط با منابع مختلف این آیین‌ها را شناسایی کرده و در برنامه معرفی می‌کنند.
بریم سراغ چالش‌های ساخت برنامه مذهبی، کمی درباره این چالش ها صحبت کنید؟
در حوزه برنامه‌سازی معارفی خط قرمزهایی وجود دارد که در برنامه‌های اجتماعی و سایر حوزه‌ها کمتر به چشم می‌خورد. در «حسینیه معلی» از یک‌سو باید تمامی قواعد یک حسینیه تلویزیونی را رعایت کنیم و از سوی دیگر، اصول و استانداردهای یک برنامه تلویزیونی را نیز مدنظر داشته باشیم. این دو چهارچوب در کنار یکدیگر کار را دشوارتر می‌کند. بااین‌حال لازم می‌دانم در اینجا از مدیر محترم شبکه سه جناب آقای دکتر فروغی، مدیر گروه معارف شبکه سه جناب آقای نوریانی و همچنین جناب آقای کشکولی رئیس شورای معارف سیما قدردانی کنم. این عزیزان همواره از برنامه حمایت کرده‌اند و تلاش‌هایشان موجب شده بتوانیم چالش‌ها را پشت سر بگذاریم و برنامه را به بهترین شکل ممکن اجرا کنیم.
کارشناس‌های برنامه، یکی از ضلع‌هایی هستند که باعث شده این برنامه خاص‌تر شود. به‌نوعی هرکدام این ذاکران به هویتی رسیدند که از چشم مخاطب هم پنهان نیست، یعنی بیننده می‌تواند با توجه به روحیات و رفتارهایی که ذاکران دارند، عملکرد آن‌ها را حدس بزند. چه معیاری برای انتخاب ذاکران و کارشناسان در برنامه در نظر گرفتید؟
در هر فصل با توجه به اهداف تعیین‌شده از ذاکران و کارشناسانی دعوت می‌شود که بتوانند ابعاد محتوایی برنامه را پوشش دهند. میز کارشناسی متشکل از چهار یا پنج نفر است که هر یک بخشی از محتوای برنامه را بر عهده دارند. انتخاب این افراد بادقت و براساس کارویژه‌های هر فصل صورت می‌گیرد.
تا به الان شما موفق به ساخت 6 فصل «حسینیه معلی» شده‌اید. هرکدام این فصل‌ها با هدفی خاص و متمایز ساخته شده. ویژگی‌های خاص این فصل از «حسینیه معلی» چیست؟
این فصل از «حسینیه معلی» مصادف با ایام ماه شعبان، دهه فجر و وقایع اخیر جبهه مقاومت بود. به همین دلیل سه کارویژه اصلی برای این فصل تعریف کردیم؛ اول، موالید اهل بیت(ع) و شادی‌های مرتبط با آن. دوم، بزرگداشت دهه فجر و پیام انقلاب اسلامی که در آن به نقش انقلاب اسلامی در سطح جهانی و پیام امام خمینی (ره) پرداخته شد و سوم، یاد و خاطره شهدای مقاومت از جمله شهید سیدحسن نصرالله و دیگر فرماندهان مقاومت در لبنان، فلسطین و ایران. این سه محور بخش‌های ویژه این فصل را تشکیل می‌دادند.
نگران نیستید که برنامه به تکرار بیفتد؟
معارف اهل‌بیت (ع) آن‌چنان عمیق و گسترده است که هیچ‌گاه دچار تکرار نخواهد شد. البته در ایام محرم، ظرفیت آیین‌های عزاداری بیشتر است، اما در ایام شادی اهل‌بیت (ع) نیز تلاش کرده‌ایم که بهترین برنامه‌ها را ارائه کنیم. امیدواریم که مردم نیز با دعای خیر خود ما را در این مسیر یاری کنند.
خاطره شاخصی از این فصل در خاطرات شما باقی مانده است؟
یکی از خاطرات شاخص که می‌توانم به آن اشاره کنم، مربوط به فضای «حسینیه معلی» است. از ابتدای صحبت‌هایم نیز گفتم که ما تمام تلاش خود را می‌کنیم تا نگاه‌مان به این مجموعه، واقعاً مانند یک حسینیه باشد؛ یک حسینیه رسانه‌ای و تلویزیونی. اتفاقی که در اینجا رخ می‌دهد این است که وقتی مدیر شبکه، رئیس شورای معارف سیما یا مدیر گروه که معمولاً در هر برنامه‌ای نقش نظارتی خود را دارند، وارد حسینیه می‌شوند هر کسی به اندازه توان خود شروع به خدمت‌رسانی می‌کند. اگرچه منظور از «بار برداشتن» در اینجا بلند کردن اشیای سنگین نیست اما اگر نیاز باشد، حتی آن را نیز انجام می‌دهند. در واقع نقش اصلی همه خادمی است. آنچه در این حسینیه رخ می‌دهد این است که هر فردی با هر پست و مقامی هنگام ورود به این فضا سمت و مقام خود را کنار می‌گذارد و با تمام وجود به خادمی اهل‌بیت (ع) می‌پردازد.
فصل قبل که در ایام سوگواری برای امام حسین(ع) پخش شد، بابت آوردن پیکر شهید خیلی سروصدا کرد. درباره آن اتفاق کمی صحبت کنید؟
معتقدم این اتفاق بسیار مورد استقبال مردم قرار گرفت. مردم ما مردمی قدرشناس هستند و مواجهه آن مادر شهید گمنام با پیکر پسرش پس از ۴۰ سال، واکنش‌های مثبت بسیاری را در پی داشت. این واکنش‌ها نه‌تنها از سوی قشر خاصی بلکه از سوی همه مردم ایران با هر نوع نگاه و سلیقه‌ای بود. حتی افرادی که نگاه مذهبی کم‌رنگ‌تری داشتند، تحت‌تأثیر این لحظه قرار گرفتند. این اتفاق یک رویداد عادی و تکراری نبود بلکه لحظه‌ای بود که عمق احساسات و قدردانی مردم را نسبت به خانواده شهدا نشان داد. در واقع هر زمان که هویت یکی از شهدای دفاع مقدس که تا پیش از آن گمنام بود مشخص می‌شود مراسمی با همان مختصات و تشریفات خاص برگزار می‌شود. در این مراسم روضه‌‌خوانی برپا و مقدمات لازم فراهم می‌شود تا خانواده شهید به‌ویژه مادر یا پدر شهید دعوت شوند و مواجهه آنان با پیکر فرزندشان انجام گیرد. این روند یک پروتکل مشخص و ناگزیر است که در معراج شهدای تهران به‌طور منظم اجرا می‌شود. اتفاقی که در «حسینیه معلی» افتاد دقیقاً تحت نظارت و هماهنگی تیم معراج شهدای تهران و با رعایت تمام پروتکل‌های لازم بود. ما تنها تصمیم گرفتیم این لحظه تاریخی و احساسی را به جای اینکه در معراج شهدا اتفاق بیفتد، در «حسینیه معلی» به تصویر بکشیم تا مردم نیز شاهد این لحظه عمیق و تأثیرگذار باشند. این کار نه‌تنها هیچ‌گونه اغراق یا بزرگ‌نمایی در خود نداشت، بلکه کاملاً مطابق با واقعیت و همان روالی بود که در معراج شهدا اتفاق می‌افتد، حتی تیم‌های اورژانس و پزشکی نیز حضور داشتند تا تمامی جوانب ایمنی و سلامت رعایت شود. واکنش‌های مثبت مردم از سراسر ایران و حتی از نقاط مختلف جهان، نشان‌دهنده تأثیر عمیق این لحظه بود. بسیاری از افراد پس از دیدن این صحنه به ما پیام دادند و از این اقدام تشکر کردند. آن‌ها بیان کردند که این لحظه احساسی آن‌ها را تحت‌تأثیر قرار داده و به‌شدت منقلب کرده است. البته طبیعی است که همیشه افرادی وجود دارند که نسبت به هر موضوعی انتقاد می‌کنند یا حتی به دنبال تخریبند. این افراد ممکن است با انگیزه‌ها و غرض‌های خاصی فعالیت کنند، اما این موضوع هیچ‌گاه نباید مانع از انجام کارهای درست و ارزشمند شود. ما معتقدیم که این اقدام نه‌تنها قدردانی از خانواده شهدا بود بلکه فرصتی بود تا مردم بیشتر با ارزش‌های دفاع مقدس و ایثار شهدا آشنا شوند.
منتظر «حسینیه معلی» در ماه محرم و صفر باشیم؟
ما در حال آماده شدن برای ایام محرم و صفر هستیم. ان‌شاءالله اگر توفیقی باشد در خدمت مردم خواهیم بود.
