سعیده اسدی، خبرنگار: پرواز تهران - بیروت که قرار بود ساعت ۱۴:۳۰ روز پنجشنبه ۲۵ بهمن بیش از ۳۰۰ مسافر را که ۹۰ درصد از آن‌ها لبنانی و در حال بازگشت از زیارت عتبات مقدسه در ایران بودند، به فرودگاه بین‌المللی بیروت منتقل کند، با ممانعت دولت لبنان لغو شد. عدم صدور مجوز برای پرواز تهران - بیروت برای خطوط هوایی ماهان از سوی لبنان، با اعتراض مردم این کشور روبه‌رو شد؛ گروهی از معترضان با اهتزاز پرچم حزب‌الله با حضور در خیابان‌ها، مسیرهای منتهی به فرودگاه رفیق حریری را مسدود کردند و این اقدام دولت لبنان را نقض حاکمیت ملی و تسلیم در برابر فشارهای خارجی تفسیر کردند؛ این اعتراضات تا روز جمعه تداوم داشت و ارتش لبنان در واکنش، برای سرکوب معترضان به خیابان‌ها آمد. ماه گذشته نیز اخباری از اقدامات امنیتی شدید فرودگاه بیروت علیه مسافران ایرانی پرواز ماهان‌ایر منتشر شده و این اقدام سبب بروز اعتراضات و انتقاداتی در داخل لبنان و ایران شد. چنین اقداماتی از سوی دولت لبنان در ماه‌های اخیر شائبه همراهی دولت این کشور با خواسته‌های آمریکا و رژیم‌صهیونیستی را برجسته کرده است، لذا لازم است تا ابعاد مختلف این حادثه مورد بررسی قرار بگیرد.
لغو پرواز
از ماه گذشته اخباری در رابطه با بازرسی شدید مسافران پروازهای ایرانی به لبنان منتشر شده است که در این راستا مأموران فرودگاه با باز کردن تمام چمدان‌ها، به صورت دستی محتویات آن‌ها را مورد بازرسی قرار داده‌اند و حتی سعی در بازرسی چمدان‌های هیئت دیپلماتیک ایرانی نیز داشته‌اند، اقدامی غیرمعمول که سبب ایجاد عصبانیت، نارضایتی و تنش در میان مسافران و هیئت دیپلماتیک ایرانی شد. با تداوم اعتراضات در پی این اقدامات، در واکنش، بسام مولوی، وزیر کشور و شهردار لبنان، در مصاحبه با شبکه الحدث گفت: «طبق دستور دولت لبنان، همه کسانی که از فرودگاه بیروت عبور می‌کنند، از جمله دیپلمات‌ها، تحت بازرسی و تفتیش وسایل همراه قرار می‌گیرند.» این بازرسی‌ها تحت نظارت افسران آمریکایی پس از آن تشدید شد که شایعاتی در خصوص محموله پروازهای ماهان‌ایر منتشر و شبکه الحدث، به نقل از منابع غربی مدعی شد که ایران قصد دارد میلیون‌ها دلار را از طریق پرواز تهران - بیروت ماهان ایر به حزب‌الله منتقل کند. این در حالی است که پیش‌تر و طی سال‌ها، چنین شایعاتی بارها در رسانه‌های غربی و عربی همسو با آمریکا و رژیم‌صهیونیستی با هدف فرافکنی و ایجاد اختلاف و اعتراض در بین مردم لبنان و ایران منتشر شده است. در تداوم این شایعات، یک روز پیش از پرواز روز پنجشنبه تهران – بیروت، آویخای آدرایی، سخنگوی عرب‌زبان ارتش رژیم‌صهیونیستی ادعا کرد: «ایران و حزب‌الله طی چند هفته اخیر چندین تلاش برای انتقال پول برای حملات علیه اسرائیل انجام داده‌اند و تخمین می‌زنند که برخی از این تلاش‌های قاچاق موفقیت‌آمیز بوده است. ارتش اسرائیل که با کمیته نظارت بر آتش‌بس در تماس است، به‌طور مرتب اطلاعات لازم را در اختیار کمیته قرار می‌دهد.» در همین راستا و کمتر از یک روز پس از ادعای سخنگوی ارتش اسرائیل، فایز رسامنی، وزیر حمل و نقل لبنان، این پرواز را لغو کرد. روزنامه لبنانی الاخبار نیز در گزارشی عنوان کرد: «کمیته نظارت بر آتش‌بس به دولت لبنان اطلاع داده بود که اسرائیلی‌ها گزارش‌هایی در اختیار دارند که نشان می‌دهد هواپیمای ایرانی ممکن است پول‌هایی برای حزب‌الله حمل کند و آن‌ها درخواست کرده‌اند که از پرواز این هواپیما ممانعت به عمل آید و گرنه مجبور به برخورد با آن خواهند بود. ضمن آنکه گفته شده است نواف سلام، نخست‌وزیر جدید لبنان نیز از وزیر حمل و نقل خواسته بود که اجازه ندهد این هواپیما در بیروت فرود آید.» برخی از تحلیلگران و سیاستمداران لبنانی، این اقدام را نشانه‌ای از تسلیم دولت جدید لبنان در برابر تهدیدات اسرائیل و دستورات آمریکا عنوان کردند و نسبت به رویکرد دولت واکنش نشان دادند. ابراهیم الموسوی، نماینده حزب‌الله در مجلس لبنان، با انتشار بیانیه‌ای نوشت: «تجاوزهای اسرائیل به حاکمیت لبنان و همدستی جامعه جهانی، به‌ویژه آمریکا، موجب گستاخی بیشتر اسرائیل شده است. لبنانی‌ها که از احیای فعالیت نهادهای قانونی کشور امیدوار شده‌اند، اکنون از دولت انتظار دارند با اقدامات لازم، حاکمیت خود را بر همه مراکز عمومی، به‌ویژه فرودگاه بین‌المللی رفیق حریری تثبیت کند. دولت لبنان با تمام دستگاه‌های خود باید مسئولیت را برعهده گرفته و زمینه بازگشت سریع شهروندان از ایران را فراهم کند، بدون آنکه تسلیم تهدیدات اسرائیل شود.» وئام وهاب، سیاستمدار و وزیر اسبق محیط‌زیست لبنان نیز تاکید کرد: «جلوگیری از فرود هواپیمای مسافربری ایرانی در فرودگاه بیروت، نوعی قلدری و گردن‌کشی دیپلماتیک و سیاسی است و یقیناً بدون تبعات نخواهد بود.»
چرایی اقدام دولت لبنان
دولت لبنان با ممانعت از فرود هواپیمای ایرانی حامل زائران لبنانی در فرودگاه بیروت، موجی از اعتراضات را در این کشور برانگیخت. این اقدام در شرایطی صورت گرفت که پس از ترور شهید سید حسن نصرالله، رهبر حزب‌الله و تضعیف نسبی این گروه، تنش‌های سیاسی و امنیتی در لبنان افزایش یافته است. در ادامه به مهم‌ترین علل این تصمیم و پیامدهای آن پرداخته می‌شود.
1- ادعای انتقال منابع مالی به حزب‌الله از سوی اسرائیل
مقامات لبنانی با استناد به گزارش‌های رسانه‌ای (از جمله توییت سخنگوی ارتش اسرائیل) مدعی شدند این پرواز ممکن است حامل کمک‌های مالی ایران به حزب‌الله باشد. این ادعاها با تکیه بر بازرسی‌های غیرمعمول چمدان‌های مسافران در پروازهای قبلی تقویت شده بود.
2- نقش آمریکا
منابع لبنانی و تحلیلگران بین‌المللی اشاره کرده‌اند که لغو مجوز پرواز تحت فشار مستقیم یا غیرمستقیم ایالات متحده انجام شده است. این اقدام بخشی از تلاش برای محدود کردن نفوذ ایران در لبنان پس از تضعیف حزب‌الله محسوب می‌شود.
3- تغییر موازنه قدرت
ترور شهید سید‌حسن نصرالله و کاهش نسبی نفوذ حزب‌الله در بدنه دولت این کشور، ممکن است دولت جدید لبنان را تشویق کرده باشد تا برای جلب حمایت غرب یا کاهش تنش با اسرائیل، موضع سخت‌تری در قبال پروازهای ایرانی اتخاذ کند.
4- اختلافات داخلی
برخی احزاب لبنانی، از جمله جریان‌های نزدیک به عربستان سعودی، از این تصمیم استقبال کرده و آن را گامی برای استقلال از نفوذ ایران دانسته‌اند و از سوی دیگر جریانات و افراد همسو با حزب‌الله و مقاومت این اقدام را «نقض حاکمیت لبنان» دانسته و خواستار مقاومت دولت در برابر فشارهای اسرائیل شدند.
5- تحت‌الشعاع قرار دادن مراسم تشییع شهید سید‌حسن نصرالله
شیخ علی ظاهر، رئیس کمیته عالی مراسم تشییع شهید سید‌حسن نصرالله، ۲۳ فوریه ۲۰۲۵ (پنجم اسفند) را به عنوان تاریخ این مراسم اعلام کرد. با توجه به محبوبیت بالای شهید سید‌حسن نصرالله در ایران، حضور عده زیادی از ایرانیان در لبنان و شرکت در این مراسم محتمل به نظر می‌رسد، اما اقدامات اخیر دولت لبنان در لغو پرواز و بازرسی‌های شدید مسافران پروازهای ایران، شائبه تحت‌الشعاع قرار گرفتن این مراسم را پررنگ کرده است. در همین خصوص، مجتبی امانی، سفیر ایران در لبنان نیز در مورد لغو پروازهای تهران به بیروت بیان داشت: «لغو پرواز تهران به بیروت موجب شده بود تا مردم لبنان و دوستداران حزب‌الله لبنان به گونه‌ای تفسیر کنند که دولت لبنان می‌خواهد مانع از حضور ایرانی‌ها در مراسم تشییع سید مقاومت شود.»
6- عدم شفافیت دولت لبنان
مقامات لبنانی تاکنون توضیح رسمی و مستندی درباره دلیل لغو پرواز ارائه نکرده‌اند. برخی کارشناسان حقوقی این اقدام را «خودسرانه و بدون پایه قانونی» توصیف کرده‌اند.
پیامدهای امنیتی و سیاسی
حوادث رخ‌داده در فرودگاه بیروت طی ماه‌های اخیر بازتابی از شکاف بین نیروهای همسو با آمریکا و متحدان آن و حزب‌الله و جریانات همسو با آن است. پس از اقدامات تروریستی اسرائیل علیه حزب‌الله و بدنه فرماندهی آن و تشکیل دولت همسو با آمریکا و عربستان در لبنان، گروه‌ها و جریانات ضد مقاومت در همراهی و هماهنگی با یکدیگر در‌صدد تضعیف حضور و نفوذ ایران در لبنان‌اند؛ در همین راستا عدم صدور مجوزهای پرواز، بازرسی امنیتی شدید پروازها و مسافران ایرانی و همچنین انتشار شایعاتی مبنی بر ماهیت محموله‌های این پروازها، با هدف قطع کامل پروازهای مستقیم هواپیماهای ایرانی بین لبنان و ایران، منحصر کردن سفر لبنانی‌ها به جمهوری اسلامی از طریق خطوط هوایی غیرایرانی یا از طریق کشورهای دیگر و کاهش قطع مسیرهای ارتباطی بین ایران و حزب‌الله است. به نظر می‌رسد تصمیم دولت لبنان ترکیبی از فشارهای خارجی (آمریکا و اسرائیل)، تحولات داخلی پس از ترور شهید سید‌حسن نصرالله و تلاش برای تعدیل موازنه قدرت در منطقه باشد. با این حال، اعتراضات گسترده مردم لبنان نشان می‌دهد که این اقدام نه تنها نتوانسته اجماع داخلی ایجاد کند، بلکه می‌تواند به بحران مشروعیت دولت دامن بزند و ادامه این تنش‌ها ممکن است به تشدید بی‌ثباتی در لبنان بینجامد.
آدرس غلط
فشارها و اقدامات داخلی و خارجی در لبنان برای کاهش روابط این کشور با ایران و تضعیف حزب‌الله و محور مقاومت در حالی صورت می‌گیرد که با حضور گروه تروریستی هیئت تحریرالشام در سوریه و صهیونیست‌ها در اسرائیل، طی روزهای اخیر مرزهای شمالی و جنوبی این کشور مجدداً با تهدیدات جدی روبه‌رو شده است. علی‌رغم توافق آتش‌بس بین اسرائیل و حزب‌الله در ۲۷ نوامبر ۲۰۲۴ که به بیش از یک سال درگیری اسرائیل و حزب‌الله پایان داد، اما در روزهای اخیر رسانه‌های این رژیم اعلام کرده‌اند که اسرائیل حاضر به خروج از جنوب لبنان نیست. ارتش رژیم در ۵ نقطه از جنوب لبنان باقی خواهد ماند و با ادعای تمدید دوره آتش‌بس، به اشغالگری خود ادامه خواهد داد. شبکه ۱۲ اسرائیل نیز گزارش داده که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر این رژیم طی دیدار با ترامپ در واشنگتن از وی خواست تا عقب‌نشینی ارتش اسرائیل از لبنان برای چند هفته به تعویق بیفتد. صهیونیست‌ها ادعا می‌کنند که ارتش لبنان هنوز به‌طور کامل در این منطقه مستقر نشده است و بنابراین برای تأمین امنیت، لازم است تا در این منطقه باقی بماند. اسرائیل همچنین با درخواست تمدید حضور در این منطقه به دنبال حفظ نفوذ خود در جنوب لبنان به‌عنوان بخشی از استراتژی امنیتی بلندمدت خود است و در‌صدد است تا اطمینان حاصل کند که شرایط امنیتی مطلوب این رژیم ایجاد شده است؛ در صورتی که این اقدام با توافق آتش‌بس مغایر است و نگرانی‌هایی در لبنان ایجاد کرده است. ادامه حضور اسرائیل در جنوب لبنان می‌تواند باعث افزایش تنش‌ها و درگیری‌های مرزی بین دو طرف شود. این موضوع به‌ویژه با توجه به مقاومت لبنانی‌ها محتمل است. حضور نظامی اسرائیل در خاک لبنان به معنای نقض حاکمیت این کشور است و می‌تواند اعتبار دولت لبنان را در میان شهروندان و جامعه بین‌المللی تضعیف کند و باعث افزایش ناامنی در جنوب لبنان شود.
علاوه بر این، طی روزهای اخیر عناصر هیئت تحریرالشام حملاتی را در مرزهای سوریه و لبنان انجام داده‌اند. حملات گروه هیئت تحریرالشام به مناطق مرزی شمال لبنان با استفاده از موشک، توپخانه، پهپادهای انفجاری و تجاوز به خاک این کشور، در چهارچوب تنش‌های پیچیده منطقه‌ای و اهداف استراتژیک این گروه تروریستی قابل بررسی است. این گروه در‌صدد گسترش نفوذ خود در مرزهای سوریه و لبنان است و در همین راستا تلاش می‌کند تا با انجام حملات به مناطق مرزی لبنان، حضور خود را در این مناطق تثبیت کند. درگیری‌های اخیر بین تحریرالشام و عشایر لبنانی در مناطق مرزی مانند البقاع و جرماش نیز نشان‌دهنده تلاش این گروه برای سرکوب مقاومت محلی است. عشایر لبنانی با حمایت برخی طوایف شیعه، در مقابل تجاوزات این گروه ایستاده و حتی موفق به انهدام پهپادها و تانک‌های تحریرالشام شده‌اند. حملات اخیر منجر به شهادت حداقل ۴ نفر، زخمی شدن ۱۰ تن و آسیب به شهرک‌های مرزی مانند جرماش و الکواخ شده است. همچنین، استفاده از پهپادهای انتحاری و موشک‌ها خطرات بیشتری برای غیرنظامیان ایجاد می‌کند. این حملات در حالی انجام می‌شود که برخی گزارش‌ها از همکاری تحریرالشام با رژیم‌صهیونیستی و ترکیه حکایت دارد. به‌عنوان مثال، همزمان با حملات این گروه به لبنان، جنگنده‌های اسرائیلی نیز به دره بقاع حمله کردند که نشان‌دهنده هماهنگی احتمالی بین این دو طرف برای تضعیف امنیت لبنان است و مرز مشترک لبنان و سوریه را به نقطه بحرانی تبدیل کرده است؛ ارتش لبنان با دستور رئیس‌جمهور، جوزف عون، به پاسخگویی نظامی به مواضع تهدیدکننده در خاک سوریه پرداخته است و با اعزام نیرو و تجهیزات به مناطق مرزی مانند قلد السبع و الهرمل، تلاش کرده است تا از نفوذ بیشتر تحریرالشام در خاک لبنان جلوگیری کند. هماهنگی تحریرالشام با اسرائیل و ترکیه می‌تواند توازن قدرت در منطقه را برهم زده و بحران‌های سیاسی - امنیتی جدیدی ایجاد کند. این موضوع به‌ویژه در شرایطی اهمیت دارد که اسرائیل حاضر به خروج از جنوب لبنان نیست و تصمیم دارد تا به حضور نظامی خود در این منطقه ادامه دهد.
