ندا اظهری، خبرنگار گروه دانشگاه: روسیه همواره به عنوان یکی از قدرت‌های بزرگ دنیا شناخته می‌شود که در بسیاری از حوزه‌ها ازجمله حوزه‌های علمی از توانمندی‌های بالایی برخوردار است. از این رو، ایران به این کشور به عنوان یک شریک مهم به منظور پیشبرد حوزه‌های مختلف نگاه می‌کند. نخستین بار در سال 2001 تفاهم‌نامه‌ای 20 ساله میان ایران و روسیه منعقد شد و سال گذشته، جلساتی با هدف تمدید این تفاهم‌نامه‌ها در این کشور برگزار شد که ماحصل آن تمدید پنج‌ساله این تفاهم‌نامه‌ها بود و روز جمعه نیز تفاهم‌نامه جدیدی در راستای تقویت و تحکیم این روابط میان رئیس‌جمهور دو کشور به امضا رسید. اما به نظر می‌رسد شرایط فعلی دنیا، عزم دو کشور را بیشتر جزم کرده تا همکاری‌های ایجاد شده را جدی‌تر گرفته و توسعه دهند.

همکاری‌های فناورانه یک تفاهم‌نامه جامع و راهبردی
در تفاهم‌نامه جدیدی که در روز‌های گذشته بین ایران و روسیه منعقد شد، درمجموع 47 ماده عنوان شده که در این بین، به دلیل اهمیت حوزه‌های فناورانه در دنیای امروز، حدود پنج ماده به حوزه‌های فناورانه اختصاص داده شده است. در ماده 11، بند 5 این ماده به این موضوع اشاره شده که طرف‌های متعاهد از تقویت حاکمیت در فضای اطلاعاتی بین‌المللی از طریق توانمندسازی فعالیت‌های شرکت‌های بین‌المللی در حوزه فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات و نیز از طریق تبادل تجربیات در مدیریت بخش‌های ملی شبکه اینترنت و توسعه زیرساخت‌ها در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات حمایت و در حوزه توسعه دیجیتال همکاری خواهند کرد.
علاوه براین، در ماده 22، بند 2 آمده است که طرف‌های متعاهد همکاری دوجانبه در حوزه انرژی را در زمینه‌های مختلفی گسترش خواهند داد. این همکاری‌ها عبارتند از: همکاری‌های علمی و فنی، تبادل تجربیات و به‌کارگیری فناوری‌های روز و پیشرفته در استخراج، فراوری و حمل‌و‌نقل نفت و گاز؛ مساعدت به شرکت‌ها و سازمان‌های ایرانی و روسی در بخش سوخت و انرژی جهت گسترش همکاری‌ها ازجمله عرضه انرژی و عملیات سوآپ؛ تشویق سرمایه‌گذاری در چهارچوب همکاری دوجانبه در پروژه‌های توسعه میادین نفتی و گاز در قلمرو طرف‌های متعاهد؛ تشویق پروژه‌های زیربنایی حائز اهمیت برای تأمین امنیت انرژی جهانی و منطقه‌ای؛ تأمین دسترسی بدون تبعیض به بازار‌های بین‌المللی انرژی و افزایش رقابت‌پذیری آن‌ها؛ همکاری و اجرای یک سیاست هماهنگ در چهارچوب مجامع بین‌المللی انرژی مانند مجمع کشور‌های صادرکننده گاز و اوپک پلاس؛ و نیز ارتقای سطح همکاری، تبادل نظر و تجربیات در زمینه منابع تجدیدپذیر انرژی از سوی طرف‌های متعاهد.
در ماده 28 این تفاهم‌نامه این گونه ذکر شده است که طرف‌های متعاهد در حوزه‌های مراقبت‌های بهداشتی، علوم و آموزش پزشکی، ازجمله در چهارچوب سازمان‌های بین‌المللی ذی‌ربط در زمینه‌های مختلفی همکاری خواهند کرد که عبارتند از: سازماندهی نظام دولتی بهداشت و مدیریت فعالیت در حوزه بهداشت؛ پیشگیری و درمان بیماری‌های واگیر و غیرواگیر؛ حفاظت از سلامت مادر و کودک؛ تنظیم مقررات دولتی ناظر بر توزیع دارو‌ها برای استفاده پزشکی و تجهیزات پزشکی؛ ترویج سبک زندگی سالم؛ پژوهش‌های پزشکی؛ به‌کارگیری فناوری‌های دیجیتال در حوزه مراقبت‌های بهداشتی؛ آموزش حرفه‌ای متخصصان پزشکی؛ سایر زمینه‌های همکاری مورد علاقه متقابل. در ماده 30 در بند اول به این پرداخته شده که طرف‌های متعاهد به توسعه و تقویت روابط بلندمدت و سازنده در زمینه‌های علوم، فناوری و نوآوری، مبادرت خواهند ورزید و پروژه‌های علمی و فنی مشترک را اجرا خواهند کرد و برقراری و توسعه تماس‌های مستقیم بین مؤسسات علمی علاقه‌مند طرف‌های متعاهد را تشویق خواهند کرد. علاوه براین، در بند دوم این ماده آمده است طرف‌های متعاهد تبادل تجربه و اطلاعات را درباره مسائل مربوط به تنظیم مقررات قانونی در زمینه فعالیت‌های علمی، فنی و نوآورانه، سازماندهی و برگزاری همایش‌ها، نشست‌ها، گردهمایی‌ها، نمایشگاه‌ها و سایر رویداد‌های علمی و مشترک، تسهیل خواهند کرد. همچنین در ماده 31 این تفاهم‌نامه به این مسئله اشاره شده که طرف‌های متعاهد تعامل و تبادل نظر و تجربیات در زمینه کاوش و بهره‌برداری از فضای ماورای جو را برای مقاصد صلح‌آمیز تقویت خواهند کرد.

سرمایه‌گذاری «روس‌نانو» روی نانودارو‌های ایران
از دیگر حوزه‌های فناورانه‌ای که ایران با روسیه درحال همکاری است، حوزه فناوری‌های نانویی است که این تعاملات از سال 2005 (84) و برگزاری کنفرانس مشترک ایران و روسیه در قالب انعقاد تفاهم‌نامه‌ای بین ستاد توسعه فناوری نانو در حوزه اعطای گواهی آغاز شد. پس از آن در سال 94 نیز این تعاملات به دلیل اهمیت نانوفناوری ادامه یافت، به‌طوری‌که قرار شد روس‌نانو به‌عنوان متولی توسعه فناوری نانو در روسیه در زمینه سرمایه‌گذاری و توسعه فناوری نانو با ایران مشارکت و همکاری داشته باشد و همین امر باعث شد نمایندگان روسی به بررسی حوزه‌های مختلف فناوری نانوی ایران بپردازند و به‌دنبال آن مقرر شد تا روس‌نانو روی برخی فناوری‌های حوزه نانو سرمایه‌گذاری کند. یک‌سال بعد از آن یعنی در سال 95 (2016)، برچسب‌گذاری محصولات نانو و نیز مشارکت روسیه در کمیته راهبردی المپیاد بین‌المللی فناوری نانو در سال 2017 به‌عنوان یکی از اعضای شرکت‌کننده آغاز شد. حوالی این سال‌ها بود که روس‌نانو تمایل خود را برای سرمایه‌گذاری روی نانودارو‌های ایرانی اعلام کرد و همکاری‌های متقابل دو کشور در این حوزه شکل گرفت.
درکنار تعاملاتی که نانوفناوری ایران با مؤسسات ذیل آکادمی علوم روسیه آغاز کرده، درکنار همکاری‌های علمی و تبادل استاد و دانشجو، پروژه‌های مشترک پژوهشی و انتشار مقالات علمی، مشارکت‌هایی نیز در عرصه میکروالکترونیک بین دو کشور در دستور کار قرار گرفته است. تولید خودرو‌های برقی و تولید حسگر‌های مرتبط با آن، ابزار‌های دقیق مراقبت بر بالین در حوزه سلامت، تولید نیمه‌رسانا‌ها و حوزه MEMS ازجمله زمینه‌های همکاری ایران و روسیه در زمینه فناوری‌های نانوست. علاوه بر این، روش‌های طراحی مواد مبتنی‌بر فناوری نانو از طریق هوش‌مصنوعی با بهره‌گیری از مدل شبکه‌های عصبی در همکاری با مؤسسه انفورماتیک و کنترل و مؤسسه شیمی دانشگاه دولتی مسکو و نیز نظارت مبتنی بر سیستم‌های رایانه‌ای در حوزه محصولات کشاورزی از دیگر زمینه‌های همکاری‌های نانویی ایران و روسیه به‌شمار می‌رود. همچنین در مذاکراتی که بین این دو کشور صورت‌گرفته، قرار است در راستای بهره‌گیری هرچه بیشتر از ظرفیت فناوری‌های نوظهور هر دو کشور، از هوش مصنوعی در 260 تجهیز ایرانی تولیدشده استفاده کنند. در دانشگاه MIET روسیه که به‌عنوان مرکز فناوری‌های میکروالکترونیک فعالیت می‌کند، کل چرخه تولید را در قالب خدمات در اختیار مراکز قرار داده و از زیرساخت‌های مرکز فناوری نانوی «زلنوگراد» روسیه مانند فب‌های موجود نیز بهره می‌برد. طبق این همکاری‌ها قرار است نمایشگاه محصولات فناوری نانوی ایران در دانشگاه فناوری MIREA با حمایت وزارت صنعت روسیه برگزار شود. از دیگر زمینه‌های همکاری دو کشور می‌توان به توسعه همکاری‌های علمی در حوزه اپتیک و لیزر شامل منابع تولید لیزر‌های پرتوان و ذوب و نیز تعریق پروژه‌های مشترک به‌ویژه در حوزه میکروالکترونیک، هوش مصنوعی و ژنوم مواد اشاره کرد.

صادرات 20 میلیون دلاری نانوکاتالیست‌ها به روسیه
یکی دیگر از حوزه‌های فناوری که ایران تعاملات بسیار خوبی طی سال‌های اخیر با روسیه داشته، حوزه نانوکاتالیست‌هاست که با توجه به اینکه پیش از تحریم روسیه از سوی غرب، بازار کاتالیست‌های این کشور از اروپا تأمین می‌شد، حالا چندسالی است روسیه با اعتمادی که به تولیدات نانویی ایران کرده، توانسته بخش اعظمی از کاتالیست‌های مورد نیاز خود را از نانوکاتالیست‌های ایرانی تأمین کند. رقم کل صادرات نانوکاتالیست‌های ایرانی به روسیه قریب‌به 20 میلیون دلار برآورد شده است و سه مجتمع فولاد و پتروشیمی روسیه درحال راه‌اندازی واحد‌های تولید کاتالیست برای این کشورند و همچنین قرار است بزرگ‌ترین پتروشیمی تولیدکننده اوره و آمونیاک جهان نیز با کاتالیست‌های ایرانی وارد مدار تولید شود.

تولید فناوری‌های پیشرفته دارویی

یکی دیگر از حوزه‌هایی که ایران و روسیه طی سال‌ها با یکدیگر همکاری داشته‌اند، در تولید فناوری‌های پیشرفته دارویی است. توانمندی شرکت‌های دانش‌بنیان و پژوهشگاه‌های ایران در حوزه دارویی و واکسن یکی از امتیاز‌هایی بود که باعث شد در دوران همه‌گیری کرونا، پروژه‌های علمی و فناورانه مختلفی بین دو کشور در حوزه بیماری کرونا محقق شود. اما به‌طورکلی، در تمام حوزه‌های دارویی نیز سال‌هاست انستیتو‌های روسیه اعلام آمادگی کرده‌اند با همکاری‌هایی چون همکاری‌های میان دانشگاهی، در این مسیر مشترک گام بردارند. ایران و روسیه بر بستر انستیتو‌های حوزه علم و فناوری تاکنون توانسته‌اند در حوزه‌های مختلفی چون زیست فناوری، دارو، بیماری‌های واگیر و سایر حوزه‌های فناوری همکاری کنند. قریب‌به 405 شرکت دانش‌بنیان نوپا در حوزه دارو و فرآورده‌های پیشرفته حوزه تشخیص و درمان، 132 شرکت دانش بنیان نوآور و 42 شرکت دانش بنیان فناور در ایران فعالیت می‌کنند، همچنین در کشور حدود 1700 شرکت در حوزه تجهیزات و ملزومات پزشکی فعالیت می‌کنند که از این میان 400 شرکت دانش بنیانند که این ظرفیت بالا در داخل کشور، زمینه مناسبی را برای تعاملات گسترده با روسیه فراهم می‌کند.

آغاز همکاری‌ها از 24 سال پیش
ایران و روسیه طی سه دهه، همکاری خود را در تمامی حوزه‌ها گسترش داده‌اند که حوزه‌های فناوری هم جزء قابل توجهی از آن را به خود اختصاص داده است و در بازه‌های زمانی با توجه به مقتضیات زمانی و سطح و گستره روابط، تفاهم‌نامه‌ها تمدید شده‌اند. از مهم‌ترین قرارداد‌هایی که تاکنون بین این دو کشور منعقد شده، قرارداد 20 ساله‌ای بود که سال 2001 شکل گرفت که یک نقشه راه آینده به شمار می‌رفت. این تفاهم‌نامه بر سه حوزه کلیدی تمرکز داشتند که یکی از آن‌ها همکاری‌های علمی و فناوری بود. ایران و روسیه از پتانسیل‌های تحقیقات علمی و فناورانه گسترده‌ای برخوردارند. این توافق‌نامه مشارکت جامع بین این دو کشور، بستری را برای به اشتراک گذاشتن دانش و همکاری در زمینه‌هایی مانند فناوری نانو، هوافضا، هوش مصنوعی، تجهیزات الکترونیکی و مخابراتی و علوم پزشکی فراهم کرد که نه‌تنها در سطح دولت، بلکه بین دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی دو کشور نیز گسترش یافت. همچنین همکاری ایران با روسیه در حوزه فناوری به ویژه فناوری‌های نوین، امنیت اطلاعات و سایبری نیز در این تفاهم‌نامه عنوان شده بود.

روسیه؛ بازار مساعد محصولات ایرانی
روسیه به عنوان یک قطب و مرکز قدرتمند اقتصادی و سیاسی در دنیا و در نزدیکی ایران شناخته می‌شود که به دلیل فرصت‌های منحصربه‌فردی که به منظور توسعه مناسبات اقتصادی و سیاسی در اختیار ایران قرار داده، طی سال‌ها تلاش شده تا به این بهانه، از سایر ظرفیت‌های این کشور نیز استفاده شود. علاوه براین، روسیه همچنین در زمینه تولید ماشین‌های سنگین رشد بالایی داشته و یکی از پیشرفته‌ترین سیستم‌های دفاعی دنیا را در اختیار دارد. علاوه براین، روسیه در زمینه هوا و فضا بسیار فعال است، از این رو شریک بسیار خوبی برای ایران محسوب می‌شود که به دنبال راهیابی به فضا و ارسال ماهواره‌های اکتشافی و تحقیقاتی است. به دنبال تحریم‌های غرب، حوزه فناوری پیشرفته و‌ های‌تک روسیه با فرصت‌های جدید ایجاد شده توسط طرح جایگزینی واردات دولت، خروج تعداد زیادی از شرکت‌های خارجی و تقاضای چشمگیر بخش نظامی- صنعتی تقویت شده است. طبق آمار‌های ارائه‌شده، هزینه‌ای که بین سال‌های 2000 تا 2020 از سوی دولت روسیه روی R&D صرف شده، بیش از یک درصد از GDP را به خود اختصاص داده بود و برنامه‌ریزی‌ها به سمتی پیش ‌می‌روند که تا سال 2035، سهم R&D از GDP این کشور به 4 درصد افزایش یابد.
با توجه به جمعیت بالای 145 میلیونی که در روسیه زندگی می‌کنند و میانگین سنی بالا و رشد جمعیت سالمند، این کشور از نظر فناوری‌های پزشکی و سلامت، بازار بزرگی برای صادرات محصولات پزشکی و دارویی ایران به ویژه دارو‌های خاصی چون دارو‌های قلبی و عروقی و دارو‌های ضدسرطان به شمار می‌رود. از آن جمله می‌توان به صادرات دارو‌های شیمیایی و گیاهی، لوازم پزشکی، محصولات پزشکی و غیره اشاره کرد. علاوه براین، افزایش آگاهی از بیماری‌ها و پیشگیری از آن‌ها باعث افزایش تقاضا برای دارو‌های پیشگیری‌کننده و دارو‌های درمان بیماری‌های مزمن هستند. همچنین، توسعه زیرساخت‌های بهداشتی از دیگر فرصت‌های بازار روسیه است که می‌تواند برای ایران مؤثر باشد، به طوری‌که دولت روسیه در حال سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌های بهداشتی و ایجاد مراکز درمانی جدیدی است که می‌تواند باعث افزایش تقاضا برای دارو‌ها شود. در آخر نیز توسعه فناوری‌های جدید مانند دارورسانی هدفمند و دارو‌های بیولوژیک می‌تواند فرصت‌های جدیدی را برای شرکت‌های دارویی ایرانی فراهم کند. به طورکلی صادرات ایران به روسیه در سال 1403 با رشد چشمگیر 14 درصدی مواجه شده و به بیش از 800 میلیون دلار رسیده است.

همکاری‌های هوایی و فضایی با روسیه

روسیه از قدیمی‌ترین فعالان و پیشگامان دنیا در حوزه‌های فضایی است و موضوع همکاری‌های ایران و روسیه به سال‌ها قبل برمی‌گردد. اگر به قبل برگردیم، همکاری‌های این دو کشور در زمینه‌های فضایی به سال 2005 بازمی‌گردد که در آن، نخستین ماهواره مصنوعی ایران را با عنوان ماهواره سنجش از راه دور زمین «سینا-1» را به فضا برد. پس از آن، مقامات حوزه علم و فناوری هر دو کشور به منظور همکاری‌ها در حوزه بومی‌سازی ساخت هواپیما، ارتقای سامانه‌های دفاعی و فضایی، ماهواره و موشک‌های ماهواره‌بر، در سال 2015 رایزنی‌هایی انجام دادند تا بتوانند از سهم و ارزش اقتصادی در ارتقای روابط درکنار این همکاری‌ها استفاده کنند. مقاله‌ای که از سوی اندیشکده آمریکایی «استیمسون» درباره همکاری ایران و روسیه در زمینه‌های فضایی منتشرشده، نشان می‌دهد جدی‌تر شدن این همکاری‌ها در سال 2022 و پرتاب ماهواره خیام ایران از ایستگاه پرتاب فضایی در قزاقستان به مدار زمین توسط روسیه انجام شد. پرتاب این ماهواره ایرانی از سوی روسیه، مسیر ایران را برای ارسال ماهواره‌های کاوشگر و مخابراتی و پیشرفت زیرساخت‌های آزمایشگاهی هموارتر کرد. اوایل سال 2023 هم یکی از شرکت‌های روسی، یک تفاهم‌نامه همکاری را در حوزه خدمات پرتاب با دو شرکت ایرانی منعقد کرد. در همین بازه زمانی، یک ماهواره ایرانی که از سوی شرکت‌های روسی ساخته شده بود از پایگاه فضایی وستوچینی پرتاب شد. ایران در اواسط سال 2024 نیز دو ماهواره خصوصی را به روسیه اعزام کرد که در اواخر سال گذشته در مدار زمین قرار گرفتند. شواهد نشان می‌دهد هدف از پرتاب این دو ماهواره، توسعه قابلیت‌های سنجش از راه دور ایران بوده و همچنین قرار است سه ماهواره دیگر هم در ماه‌های نخست 2025 به‌منظور جمع‌آوری داده‌ها در شرایط بحرانی به فضا اعزام خواهند شد.
دانش و تخصص روس‌ها در حوزه‌ های فضایی است و برای توسعه ظرفیت پرتاب ماهواره‌های سنگین‌تر به‌طور مستقل تلاش می‌کند. اما با توجه به شرایط کنونی دنیا، به‌نظر می‌رسد ایران در پس این همکاری‌ها، علاوه‌بر اکتشافات علمی، اهداف ژئوپلیتیکی و امنیتی گسترده‌تری را مانند مقابله با تهدیدهای قدرت‌های غربی دنبال می‌کند. علاوه بر این، وابستگی ایران به سیستم موقعیت‌یاب جهانی (GPS) آمریکایی، نگرانی‌هایی را برای آسیب‌پذیر بودن ایران در این حوزه ایجاد کرده و با بالا گرفتن تنش‌ بین ایران و آمریکا، پیش‌بینی می‌شود این سیستم‌ها محدود شود. بنابراین قرار است یک سیستم ناوبری ماهواره‌ای شبیه به سامانه جهانی ناوبری ماهواره‌های روسیه ایجاد شود. ساخت این سیستم موقعیت‌یاب محلی در سال 2016 آغاز شد که نیازمند سرمایه‌گذاری بالا و پیشرفت فناورانه برای پوشش داخلی و فراتر از مرزها باشد. به دلیل اهمیت بالای حوزه‌های فضایی مانند انرژی هسته‌ای، احتمال می‌رود آمریکا تحریم‌های جدیدی را علیه ایران وضع کند، از این رو ایران در مشارکت با روسیه همچنان به‌دنبال راه نجات فناورانه است.

همکاری فناورانه؛ از پارک یا خانه نوآوری

در دیدار‌هایی که در سال‌های اخیر با مقامات روسی صورت گرفت، مشخص شد این دو کشور در بسیاری از حوزه‌ها می‌توانند مکملی برای یکدیگر باشند و به لحاظ اقتصادی، این تعاملات 4 تا 5 برابر شده است. در سال گذشته، تفاهم‌نامه‌هایی با بنیاد علم روسیه انجام شد و قرارداد همکاری دوباره‌ای بین ایران و روسیه منعقد و قرار شد همکاری‌های علمی و فناورانه بین دو کشور در 6 حوزه سلامت، دارو، تجهیزات پزشکی، حمل‌و‌نقل، تأمین قطعات و اجزای کشتی و هواپیما، خودرو و فضا برقرار شود. یکی از بخش‌های مهمی که ایران با روسیه به تفاهم رسیده‌اند، در حوزه کشاورزی و تولید بذر‌های هیبریدی و کشاورزی فناورانه بوده است. همچنین در مذاکراتی که سال گذشته بین دو کشور انجام شد، پیش‌بینی شد طی دو سال، همکاری‌های علمی و فناوری ایران با روسیه گسترش بیشتری پیدا کند، به‌طوری‌که در بستر آن قرار است یک پارک علم و فناوری مشترک ایران و روسیه راه‌اندازی شود و سرمایه‌گذاری‌های مشترکی نیز در قالب آن صورت گیرد.
به طورکلی، همکاری‌های علمی و فناورانه میان ایران و روسیه بر اساس پنج مدل در حوزه‌های مختلف فناوری شکل گرفته و راه‌اندازی خانه نوآوری ایران در روسیه که در سال 1400 در مسکو انجام شد، مصداقی برای این همکاری‌ها به شمار می‌رود. آغاز به کار این مرکز، به توسعه بازار شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور کمک کرده است. به نظر می‌رسد هدفی که در پس برقراری روابط فناورانه با روسیه وجود دارد، پیشرفت‌های فناورانه طبق نیاز‌های روز، بالا بردن بهره‌وری و رقابت‌پذیری با سایر کشورهاست. این مرکز به صنایع و شرکت‌های روسی کمک می‌کند تا با وارد شدن به مرحله انعقاد قرارداد برای استفاده از محصولات ایرانی اقدام کنند. اما همکاری‌های جدی ایران با روسیه از حدود 10 سال پیش با تشکیل کارگروه‌های تخصصی در حوزه‌های مختلف علوم شناختی، فضایی، هوایی، بیوتکنولوژی، نانوتکنولوژی، فناوری اطلاعات و انرژی آغاز شد. طراحی و ایجاد مجموعه‌ای از زیرساخت‌های لازم بین دو کشور به منظور همکاری‌های فناورانه شکل گرفت که می‌توان به راه‌اندازی صندوق مشترک دانش، مهارت و فناوری ایران و روسیه، طرح مکانیسم‌های تشویقی برای تقویت تعاملات علم و فناوری و نیز برگزاری نشست‌های تبادل فناوری اشاره کرد.
به عبارتی، با راه‌اندازی چنین مرکزی، توسعه صادرات دانش‌بنیان‌های ایرانی در روسیه آغاز شده و در حال پیشرفت است. در سال 1400، دو هیئت تجاری شامل بیش از 200 شرکت دانش‌بنیان با حضور در روسیه، نشست‌های تجاری را برای صادرات محصولات ایرانی به این کشور انجام دادند. از ابتدای شروع همکاری‌های ایران و روسیه، تدوین استاندارد‌های مشترک در زمینه ثبت دارو، صادرات تجهیزات پزشکی ساخت ایران به روسیه، همکاری در حوزه درمان سرطان، همکاری در فناوری‌های مرتبط با علوم شناختی، تعامل پارک‌های علم و فناوری، پروژه‌های مشترک مرتبط با فناوری اطلاعات و ارتباطات در تمرکز توجه قرار گرفت. اعزام انسان به فضا، ساخت هواپیما و ماهواره‌بر و انجام پژوهش‌های تحقیقاتی مشترک، ماحصل برخی مشارکت‌ها بین ایران و روسیه است که برخی از آن‌ها اجرایی شده و برخی نیز قرار است در آینده رقم بخورند.

بهره‌مندی از تجربه‌ها و ظرفیت‌های انرژی روسیه

یکی از حوزه‌های تمرکز ایران در همکاری با روسیه، حوزه انرژی است. روسیه به‌عنوان یکی از کشور‌های استراتژیک دنیا، اقتصادی انرژی محور دارد، به‌طوری‌که تا پیش از حمله روسیه به اوکراین و تحریم‌های اعمال‌شده از سوی غرب، بسیاری از کشور‌های اروپایی و نیز ترکیه جزء بزرگ‌ترین شرکای تجاری روسیه به‌شمار می‌رفتند. از سوی دیگر، به‌دنبال افزایش همکاری‌ها و تعاملات میان ایران و روسیه در زمینه‌های فناورانه، فعالیت‌های مشارکتی بین دو کشور در حوزه فناوری‌های مرتبط با نفت و گاز و انرژی و پتروشیمی نیز در دستور کار قرار گرفته است. همکاری‌های ایران و روسیه در حوزه انرژی در چند محور تبادل کالا و خدمات انرژی؛ تبادل مواد، منابع اولیه و ثانویه انرژی؛ تبادل دانش و فناوری انرژی؛ همکاری‌های فناورانه در حوزه ازدیاد برداشت از منابع نفتی و همکاری‌های فناورانه در حوزه تولید و به کارگیری انرژی‌های تجدیدپذیر تعریف شده‌اند.
افزایش برداشت منابع نفتی با کمک فناوری
شاید یکی از مهم‌ترین محور‌های همکاری ایران و روسیه در حوزه انرژی، تبادل دانش و فناوری باشد. ظرفیت‌های پژوهشی و مطالعاتی این حوزه بسیار گسترده بوده و می‌تواند طیف وسیعی از مطالعات بازار، الگوسازی و ارائه چشم‌انداز‌های مشترک برای انرژی جهان و توسعه مطالعات فنی و مهندسی در حوزه‌های مختلف باشد. یکی از فناوری‌های مهم روسیه در حوزه نفت و گاز که می‌تواند زمینه همکاری با ایران را فراهم کند، همکاری‌های فناورانه در حوزه ازدیاد برداشت از منابع نفتی است. میدان‌های نفتی روسیه قدمت زیادی دارند و این کشور برای حفظ سطح تولید خود از روش‌های مختلفی بهره می‌برد که ایران می‌تواند از تجربیات آن برای بهره‌مندی از مخازن نفتی خود به‌منظور کاهش افت تولید مخازن قدیمی و بالا بردن میزان برداشت نفت استفاده کند.
سرمایه‌گذاری ایران در فناوری و انرژی‌های تجدیدپذیر
علاوه بر این، فناوری دیگری که زمینه همکاری دو کشور را فراهم می‌کند، همکاری‌های فناورانه در حوزه تولید و به‌کارگیری انرژی‌های تجدیدپذیر است. با توجه به ظرفیت‌های بالایی که در زمینه تولید و به کارگیری انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران وجود دارد و نیز توانمندی‌های فناورانه روسیه در این حوزه، این دو کشور می‌توانند همکاری‌های خوبی را در زمینه بهره‌برداری و صادرات انرژی‌های تجدیدپذیر داشته باشند. در ادامه این همکاری‌ها در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر، وزیر امور اقتصادی و دارایی ایران در دیدار با فعالان اقتصادی فدراسیون روسیه از آمادگی برای استقبال از سرمایه‌گذاری در حوزه‌های مختلف صنعتی و فناوری و نیز انرژی‌های تجدیدپذیر خبر داده است. ایران همچنین آمادگی برای صدور ضمانت‌نامه برای صادرکنندگان را داراست و سازمان سرمایه‌گذاری، کمک‌های اقتصادی و فنی نیز می‌تواند به سرمایه‌گذاران کمک کند. با توجه به پتانسیل بالای سرمایه‌گذاری ایران در بخش‌های مختلف، اگر تمایلی برای سرمایه‌گذاری روی انرژی خورشیدی در کشور وجود داشته باشد، ضمانت‌نامه‌های ممکن صادر خواهد شد. علاوه‌بر فرصت‌های قابل‌توجه برای همکاری‌های دو کشور، ایران متعهد به توسعه بخش خصوصی بوده و همکاری بین شرکت‌های خصوصی ایرانی و روسی را در بخش‌های مختلف صنعتی تسهیل می‌کند.
فناوری‌هایی برای جمع‌آوری گاز‌های همراه نفت
حوزه دیگر شامل همکاری‌های فناورانه در حوزه جمع‌آوری گاز‌های مشعل و گاز‌های همراه نفت است که همکاری‌های ایران و روسیه را به‌دنبال دارد. روسیه در سال‌های اخیر، پیشرفت قابل‌توجهی در زمینه جمع‌آوری گاز‌های ارسالی به مشعل و گاز‌های همراه نفت از میدان‌های مختلف داشته است. روسیه بعد از آمریکا و ونزوئلا سومین کشور تولیدکننده مقادیر عظیم گاز‌های همراه نفت در دنیا محسوب می‌شود و به‌تازگی قوانینی از سوی دولت این کشور به‌منظور جلوگیری از هدررفت منابع تصویب شده است. روسیه از فناوری ساخت انواع تجهیزات دوار شامل توربوپمپ، توربوکمپرسور، توربوژنراتور و... برخوردار است و ایران در همکاری فناورانه با این کشور می‌تواند از ظرفیت این فناوری‌ها به‌منظور جمع‌آوری گاز‌های همراه نفت کشور استفاده کند. با توجه به شبکه گسترده برق کشور و وجود کمبود برق در کشور، وزارت نیرو تمایل بالایی برای خرید برق تولیدی دارد و به‌رغم‌های تک بودن تجهیزات و فناوری‌های روسی و نیز به‌دلیل تحریم‌های موجود، روسیه با توجه به ظرفیت‌هایی که دارد بهترین گزینه به‌شمار می‌رود.
فناوری برای برداشت بیشتر نفت
همکاری‌های فناورانه در حوزه سیستم‌های جذب و ذخیره دی‌اکسیدکربن (CCS) از دیگر فناوری‌هایی است که در همکاری ایران و روسیه حاصل می‌شود. علاوه‌بر کاهش مقدار انتشار گاز دی‌اکسیدکربن و کمک به مقابله با گرمایش جهانی، ایران می‌تواند با مشارکت روسیه که تجارب ارزشمندی در این زمینه دارد، از این فناوری برای افزایش برداشت نفت استفاده کند.
علاوه‌بر حوزه‌های فناوری گفته‌شده، ایران و روسیه در سایر فناوری‌های حوزه انرژی نیز می‌توانند همکاری‌های مفیدی داشته باشند که به نفع هر دو کشور تمام خواهد شد. همکاری‌های فناورانه در زمینه تولید، تزریق، انتقال، توزیع و تبدیل گاز طبیعی (LNG)؛ همکاری‌های فناورانه در زمینه دیجیتالیزاسیون و هوشمندسازی میدان‌ها، تأسیسات، عملیات و فرایند‌ها؛ همکاری‌های فناورانه در حوزه حفاری دریایی، حفاری افقی، احداث چاه‌های با قطر کم و چاه‌های سه‌رشته‌ای؛ همکاری‌های فناورانه در حوزه ذخیره‌سازی نفت سنگین؛ همکاری‌های فناورانه در حوزه استخراج نفت و گاز شیل؛ همکاری‌های فناورانه در حوزه ساخت واحد‌های مینی‌ال‌ان‌جی؛ همکاری‌های فناورانه در حوزه برداشت از منابع غیرمتعارف؛ همکاری‌های فناورانه در حوزه احداث و بهره‌برداری چاه‌های با قطر کم و چاه‌های سه‌رشته‌ای؛ همکاری‌های فناورانه در حوزه ایمنی صنعتی؛ همکاری‌های فناورانه در حوزه عملیاتی؛ همکاری‌های راهبردی در حوزه انرژی از دیگر زمینه‌های مشارکتی به‌شمار می‌رود.
ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای
«روس‌اتم» به‌تازگی اعلام کرده همکاری با ایران برای ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای کوچک و بزرگ ادامه دارد. نخستین واحد نیروگاه هسته‌ای بوشهر که با همکاری روس‌ها ساخته شده، درحال بهره‌برداری است که ظرفیت تولید حدود 70 میلیارد کیلووات برق را داراست و حدود 10 سال از عمر فعالیت آن می‌گذرد، همچنین به‌رغم تحریم‌ها و فشار‌های جهانی، ساخت واحد‌های دوم و سوم نیروگاه بوشهر نیز ادامه دارد.