مازیار وکیلی، خبرنگار: سینمای اجتماعی ایران مدت‌ها است که به کما رفته است. برای به یادآوردن آخرین فیلم‌های حقیقتاً تأثیرگذار اجتماعی ایران باید خیلی به عقب برگردیم و کنکاش زیادی انجام دهیم تا یادمان بیاید که آخرین فیلم مهمی که درباره وضعیت امروز جامعه ایران ساخته شده چه فیلمی بوده است. سینمای ایران مدت‌هاست در تسخیر کمدی‌های عامه‌پسند بسیار ضعیفی است که هدف سازندگانشان صرفاً جیب مردم خسته از مشکلات شدید معیشتی است. در چنین وضعیتی ساخت فیلم اجتماعی جرئت و جسارت مافوق تصوری می‌طلبد؛ چرا‌که از یک طرف تماشاگر توقعش چنان از فیلم‌های سینمایی پایین آمده که صرفاً به قصد خندیدن وارد سالن سینما می‌شود و از طرف دیگر ممیزی با چنان سخت‌گیری این فیلم‌ها را بررسی می‌کند که بسیار بعید است فیلم اجتماعی دغدغه‌مند بتواند بدون جرح و تعدیل از زیر دست ممیزی جان سالم به در ببرند. در چنین وضعیتی کار کارگردانانی که می‌خواهند همچنان در چهارچوب‌های رسمی فیلم اجتماعی بسازند و به سرنوشت کارگردانانی مانند بهتاش صناعی‌ها و محمد رسول‌اف دچار نشوند بسیار سخت است. علی زرنگار اما توانسته چنین کار سخت و دشواری را به سرانجام برساند و با ساخت علت مرگ: نامعلوم جان دوباره‌ای به سینمای نیمه جان اجتماعی ایران بدهد. علت مرگ: نامعلوم با تأخیر فراوان در سینمای ایران اکران شد و دلیل تأخیر توقیف آن توسط مسئولان فرهنگی دولت قبل بود. اما فیلم زرنگار به قدری جاندار و محکم است که این تأخیر چندساله در اکران هم نتوانسته از کیفیت فیلم کم کند. 
علت مرگ: نامعلوم داستان هفت مسافر است که هر کدام به دلیلی قرار است پیش از طلوع آفتاب از شهداد به سمت کرمان حرکت کنند. بعد از طی کردن مقداری از مسیر ماشین دچار دست‌انداز می‌شود و تصادف می‌کند. در حین تصادف سر مردی بلوچ روی شانه یکی از مسافر‌ها می‌اُفتد و مرد مسافر متوجه می‌شود که مرد بلوچ تکان نمی‌خورد. بعد از تماس با اورژانس و بدون این که نتیجه‌ای حاصل شود مسافران تصمیم می‌گیرند وسایل مرد بلوچ را بگردند تا شاید مدرکی از او پیدا کنند. اما به جای مدرک در میان وسایل او مقدار قابل‌توجهی دلار پیدا می‌کنند که باعث اختلاف میان مسافران می‌شود و ماجرا‌های بعدی را رقم می‌زند. 
از همان ابتدای فیلم و به مدد فضاسازی درخشان علی زرنگار ما متوجه شرایط ملتهب شخصیت‌ها می‌شویم. تمام شخصیت‌های فیلم یک درگیری دارند و یک چیزی‌شان می‌شود. زرنگار با ظرافت از همان ابتدا وضعیت شخصیت‌ها، گرفتاری‌شان و دلیل سفرشان را برای تماشاگر مشخص می‌کند. بعد از اتفاق مهم اول (که مرگ مرد بلوچ است) انگیزه‌ها و رویکرد شخصیت‌ها هم مشخص می‌شود. مثلاً پسر جوان که به دلایل سیاسی می‌خواهد از ایران مهاجرت کند سر پربادی دارد و این جسارت را در مواجهه با پلیس نشان می‌دهد. مرد کارمند زرنگ و ریاکار است و کیف‌دستی کهنه و مندرسش را صد دلار به سایر مسافران قالب می‌کند. مرد زندانی هم با این که شرایط بدتری نسبت به دیگران دارد حاضر نمی‌شود سایرین را ر‌ها کند و خودش دلار‌ها را به‌تنهایی بالا بکشد. این مثال‌ها را می‌توان ادامه داد و با توضیح بیشتری دقیق بودن فیلمنامه را اثبات کرد. اگر علت مرگ: نامعلوم فیلم خوبی است به‌خاطر همین فیلمنامه دقیق و شخصیت‌پردازی ملموس است. فیلمنامه‌ای که نقاط عطف درستی دارد و داستان را به سمت یک پایان شوکه‌کننده هدایت می‌کند که تماشاگر را بهت‌زده به بیرون سالن سینما می‌فرستد. 
اما همین فیلمنامه درست و تکان‌دهنده اشکالاتی دارد که اجازه نمی‌دهد تماشای فیلم با لذت همراه باشد. زرنگار تأکید زیادی روی رابطه نه‌چندان پرورش‌یافته دختر و پسر جوان انجام می‌دهد و با پررنگ کردن پیشینه پسر به فیلم ابعاد سیاسی نالازمی می‌بخشد که فیلم را شعاری می‌کند. خصوصاً که سرنوشت پسر و دختر در این فیلم با یک سکانس لوس و بی‌مزه عاشقانه مشخص می‌شود که با کلیت فیلم هم‌خوانی ندارد و باعث خروج فیلم از جاده اصلی داستان می‌شود. بدون این تأکید‌های مضحک هم علت مرگ: نامعلوم فیلم تأثیرگذار و تکان‌دهنده‌ای بود. این تأکیدات فقط باعث شده لذت تماشای فیلم بر تماشاگر حرام شود. 
 این که ادعا کنیم علت مرگ: نامعلوم سینمای رخوت‌زده اجتماعی ایران را از کما در بیاورد ادعای بسیار بزرگی است. اما می‌توان ادعا کرد که فیلم موفق شده با صبر و مداومت سازندگان به فضای اکران سینما‌های ایران که در تسخیر فیلم‌های کمدی است حال و هوای متفاوتی ببخشد. این موضوع دستاورد کمی نیست که هیچ بسیار هم ارزشمند است. علی زرنگار توانست با ساخت علت مرگ: نامعلوم ثابت کند که نه‌تنها می‌توان فیلم انتقادی ساخت بلکه می‌توان با کمی صبر و تحمل حاصل کار را روی پرده و با مردمی تماشا کرد که شاید مشکلاتی مشابه شخصیت‌های فیلم داشته باشند. علت مرگ: نامعلوم یکی از معدود فیلم‌های حقیقتاً مردمی این سال‌های سینمای ایران است. فیلمی که برای مردم و درباره مردم ساخته شده است و تماشای آن کنار همین مردم لذت عجیبی دارد.