مصطفی قاسمیان، خبرنگار: محمدرضا ورزی نزدیک به 3 دهه است که در سینما و تلویزیون به ساخت آثار تاریخی مشغول است و فیلمها و سریالهای متعددی را در بستر تاریخ معاصر ایران نوشته و کارگردانی کرده. نگاهی به آثار او که بسیاری از آنها بحثبرانگیز و جنجالی شده، یک ویژگی مشترک را در میان این آثار نشان میدهد: اینکه ورزی در اغلب آثارش بیش از آنکه در بستر تاریخ «فیلم» بسازد، «تاریخ» را در قالب فیلم روایت کرده. به عبارت دیگر، نقطهضعف مشهود و مهم بسیاری از آثار تاریخی محمدرضا ورزی، آن است که گویی به تاریخنگاری تصویری اهتمام ورزیده، نه آنکه به فکر ساخت فیلمی تاریخی باشد. تفاوت این دو نیز بر اهالی سینما مشخص است: در یکسو «تاریخ» اصالت دارد و در سوی دیگر «سینما».
با همه اینها، فیلم سینمایی «پروین» گویی از این نقیصه مهم و قابل توجه مبراست. ورزی در این فیلم بیش از تاریخنگاریهای معمول آثارش، به روایت درامی تاریخی پرداخته. اگرچه نمیدانیم این تغییر رویه در اثر نبود منابع تاریخی درباره جزئیات زندگی شخصی پروین اعتصامی شاعر پرآوازه ایرانی رخ داده یا به علت تغییر رویکرد فیلمساز. هرچه هست، باعث تمایز فیلم «پروین» نسبت به بسیاری از آثار پیشین فیلمساز و برتری این فیلم نسبت به آنها شده است.
آنچه گفته شد، اگرچه به ظاهر اصلی بدیهی در تولید محصولات دراماتیک در بستر تاریخ به نظر میرسد، اما در شمار زیادی از فیلمها و سریالهای داخلی یا خارجی سینما و تلویزیون رعایت نمیشود و از قضا رعایت تمام و کمال آن میتواند گام بلندی برای هر محصول نمایشی تاریخی باشد تا بتوان از آن به عنوان محصولی خوب و قابل توجه یاد کرد. بر همین اساس است که میتوان «پروین» را بهترین اثر محمدرضا ورزی دانست.
فیلمساز در «پروین» از دریچه نگاه یک گدای بیخانمان به زندگی شخصیت اصلیاش وارد میشود و متفاوت از خیل محصولات پرهزینه سالهای گذشته خود، حقایق زندگی شخصیت محوری اثر را رو و مستقیم به تماشاگر ارائه نمیکند. گدا که به اقتضای زندگی گذشتهاش تمام عمر را به کلی با شعر و ادب بیگانه بوده، انتخابی هوشمندانه برای نگاه به زندگی خانواده اعتصامی است؛ چراکه در این حوزه به مثابه یک کودک فکر و عمل میکند و نقطه ورود بسیار مناسبی برای مخاطب به شمار میرود.
فیلم «پروین» نهتنها رابطه این شاعر نامدار را با «آگرین»، بلکه مهمتر از او با پدر، مادر و همسرش به خوبی تصویر میکند و از خلال رابطه با این شخصیتهای کاملاً متفاوت، پروین اعتصامی را به مخاطب میشناساند. نقشآفرینی درخشان مارال بنیآدم که ویژگیهای این کاراکتر حساس، لطیف، درونگرا و تنها را با نگاه محجوب و خجالتی، لحن آرام و اکت باطمأنینه خود به خوبی تصویر میکند، ازجمله نقاط قوت اصلی فیلم است. بنیآدم با درک نادرست از جزئیات شخصیتی پروین اعتصامی، میتوانست «پروین» را زمین بزند، ولی حالا به وزنهای برای فیلم ورزی تبدیل شده که شخصیت نوشتهشده در فیلمنامه را با اجرایی دقیق، چند گام به جلو میبرد. با این حال، او یک استثنا در میان بازیگران فیلم به نظر میرسد؛ چراکه در کلیت فیلم بازیگران متوسط در اکثریتند و خصوصاً در چند سکانس برخورد دیگر شعرا با «پروین»، بازیهای متوسط و زیر متوسط، صحنهها را به تصنع کشانیده و این سکانسهای دارای ظرفیت فراوان را از تأثیرگذاری انداخته است.
عملکرد فیلمساز در بازسازی شخصیت پروین اعتصامی نیز یک نقطهضعف مهم دارد. او به جز لحظاتی معدود، نتوانسته در طول زمان فیلم به تماشاگر اثرش ثابت کند چرا پروین شاعر مهمی است و چرا او از میان خیل ادیبان و هنرمندان مرد و زن معاصر متمایز شده است. اغلب رفتارهای پروین در این فیلم، اگرچه روحیه و شخصیت لطیف او را نشان میدهد، ولی نمیتواند به نقاط تشخص هنر او نسبت به همعصرهایش اشاره کند و بالاجبار این مهم را تا حدی به دیالوگها میسپارد. شاید به همین دلیل بود که سازندگان در ابتدا فیلم را با نام «معجزه پروین» آماده و به چهلودومین دوره جشنواره فیلم فجر ارسال کردند، اما در ادامه تصمیم گرفتند واژه «معجزه» را از نام آن حذف کنند؛ «پروین» ورزی اگرچه فیلم قابل قبول و استانداردی است، ولی معجزهای ندارد.
شماره ۴۳۲۱ |
صفحه ۱۳ |
فرهنگ و هنر
دانلود این صفحه
«پروین»؛ قابل قبول و بیمعجزه