سارا طاهری، خبرنگار گروه دانشگاه: از دبستان تا دانشگاه، بار‌ها سر کلاس‌هایی نشسته‌ایم که استادی ناآشنا به مباحث درسی یا فن بیان پایین آن را اداره می‌کرد. در دانشگاه‌ها بیشتر این استادان را می‌دیدیم یا شاید هم به دلیل اهمیت درس‌های دانشگاه، بیشتر برایمان نمود پیدا می‌کرد. اساتیدی که یا از روی جزوه درس می‌دادند و یا فن بیان پایینی برای ارائه آنچه آموخته‌اند داشتند. البته در سوی مقابل، بودند اساتیدی که به اصطلاح مشق استادی دیده بودند و دانشجویان برای حضور در کلاس آن‌ها حاضر بودند حتی درس مربوطه را یک ترم به تعویق بیندازند. پرواضح است که استادانی که مهارت زیادی برای تدریس دارند، افرادی هستند که مهارت، تجربه و علم را توأما با هم دارند. بدون هرکدام از این اضلاع، یک جای کار می‌لنگد. مسئولان دانشگاه آزاد از سال 1401 تلاش کردند استادانی را سرکلاس‌های دانشگاه بفرستند که این سه ضلع را با هم داشته باشند زیرا معتقدند برای استاد شدن نیاز به تجربه و مهارت است و این مهارت هم تنها از مسیر تمرین حاصل می‌شود. آن‌ها معتقدند دانشجویانی که تجربه استادی در دوران دانشجویی نداشته باشند، در آینده هم نمی‌توانند استادان خوبی باشند. به همین دلیل طرحی در دانشگاه کلید خورد تا بر اساس آن، فرصتی را برای دانشجویان دکتری خود فراهم کنند که در دوران تحصیل خود تمرین استادی کنند. طرحی که با عنوان «دستیاران آموزشی» شناخته می‌شود و در دی ماه امسال فراخوان ثبت‌نام چهارمین دوره دستیاری آموزشی دانشگاه آغاز شده و متقاضیان از روز سه‌شنبه 4 دی ماه ثبت‌نام خود را در این طرح آغاز کرده‌اند و تا ساعت 24 روز یکشنبه 16 دی ماه هم می‌توانند از این فرصت استفاده کنند. فرصتی که به گفته حامد حسن‌پور، رئیس باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان قابل تمدید نخواهد بود. در مدتی که طرح دستیاران آموزشی در دانشگاه آزاد کلید خورد، بستر سامانه‌ای آن نیز ایجاد و به‌مرور تکمیل شد. پس از آن که متقاضیان در این طرح ثبت‌نام کنند، بررسی پرونده متقاضیان شروع شده و صلاحیت‌های عمومی و علمی آن‌ها بررسی می‌شود. درنهایت دستیاران انتخاب شده و شناسه تدریس برای آن‌ها صادر می‌شود. ثبت دروس، توان‌افزایی، بررسی کلاس درس دستیاران و تحلیل و استنتاج داده‌های مرتبط، اعمال معافیت از شهریه و صدور گواهی دوره ویژه مدرسی، اتفاقاتی است که در بستر این طرح شاهد آن هستیم.
انتخاب دستیاران جدید با رتبه‌بندی امتیازی
آن طور که رئیس باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان به «فرهیختگان» گفته است در این دوره تلاش شده انتخاب دستیاران آموزشی، طبق شاخص‌ها و سنجه‌های استاندارد و با در نظر گرفتن سوابق علمی و آموزشی افراد باشد؛ به عبارت بهتر دستیاران آموزش به لحاظ کیفیت آموزشی و تدریس به تراز اعضای هیئت علمی دانشگاه نزدیک شوند. همچنین به گفته حسن‌پور در دوره اول و دوم تمام افراد می‌توانستند ثبت‌نام کنند اما برای دوره‌های بعد به خصوص دوره سوم، محدودیتی ایجاد و اعلام شد که فقط دانشجویان شاغل به تحصیل امکان ثبت‌نام دارند.
به همین دلیل آمار دوره اول بالاتر بود، البته از بین این افراد کسانی بودند که حائز شرایط ثبت‌نام نبودند. مرحله اول 18 هزار و 500 نفر، مرحله دوم 19 هزار 500 نفر و مرحله سوم 19 هزار و 900 نفر به عنوان دستیار آموزشی در واحد‌های مختلف کار خود را شروع کردند.
او در پاسخ به این سؤال که چرا برای ثبت‌نام‌ها از دوره دوم به بعد محدودیت ایجاد شد توضیح داد: «همان‌طور که گفتم طبق آیین‌نامه دستیاری آموزشی دانشگاه آزاد، دانشجویان شاغل به تحصیل یعنی دانشجویانی که انتخاب واحد فعال در دانشگاه داشته باشند می‌توانند در طرح دستیاری آموزشی ثبت‌نام کنند. در مرحله اول و دوم این محدودیت وضع نشده بود و پس از ثبت‌نام اولیه، وضعیت اشتغال به تحصیل دانشجویان دکتری بررسی می‌شد. اما در مرحله سوم یعنی ترم جاری دانشجویانی که انتخاب واحد فعال در نیمسال تحصیلی داشته، می‌توانند ثبت‌نام کنند؛ به عبارت دیگر کسانی که چندین ترم عدم مراجعه به دانشگاه داشته یا به عنوان دانشجوی راکد دکترا محسوب می‌شدند، امکان ثبت‌نام ندارند و برای حضور در طرح دستیاری آموزشی باید وضعیت آموزشی این عزیزان به شاغل‌به‌تحصیل تغییر کند.»
سؤال دیگر درخصوص دستیاران آموزشی مربوط به دوره چهارم است و اینکه کدام واحد دانشگاهی و رشته تحصیلی بیشترین تعداد جذب دستیاران را خواهد داشت. حسن‌پور در پاسخ به این سؤال گفت: «در دوره چهارم با اطلاع‌رسانی‌هایی که انجام شده در سه روز ابتدایی حدود 9 هزارنفر ثبت‌نام به عمل آورده و مهلت ثبت‌نام تا 16 دی ماه است و احتمالاً این مهلت، تمدید نمی‌شود.» او در ادامه تصریح کرد: «با تغییری که در سری چهارم اعمال شده، به دستیاران آموزشی، بر اساس محل تحصیل و معدل مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد و وضعیت تاهل، امتیاز اختصاص می‌یابد.» حسن‌پور تأکید کرد: «مدیران گروه از 20 دی ماه لیست متقاضیان دستیاری در گروه خود را با این امتیازات در کارتابل می‌بینند تا بتوانند دستیارانی که دارای توانایی علمی بالاتری هستند، انتخاب کنند. در حال حاضر، در تمامی گروه‌ها و واحد‌ها ثبت‌نام انجام می‌شود و بیشترین دانشجو درگروه علوم انسانی است.»
جذب 20 هزار دستیار آموزشی در دوره چهارم
او درباره تعداد دستیارانی که قرار است در دوره چهارم در دانشگاه جذب شوند نیز تصریح کرد: «در این دوره حدود 19 تا 20 هزار نفر، وابسته به نیاز مدیران گروه جذب می‌شوند. از آنجایی که محدودیتی در جذب و حق‌التدریس وجود دارد، کلاس‌های مقطع کاردانی و کارشناسی با دستیاران آموزشی اداره می‌شود. برای دانشجویان تفاوت چندانی بین دوره چهارم با دوره‌های قبل وجود ندارد، هنوز هم دانشجویان شاغل به تحصیل و فعال دکترا محدودیتی برای ثبت‌نام دارند. همان‌گونه که در کارتابل قابل مشاهده است، مدیران گروه براساس رتبه‌بندی به پرونده دسترسی پیدا کرده و افرادی که امتیاز بالاتری دارند در اولویت انتخابی قرار می‌گیرند.»
ضعیف‌تر‌ها خط می‌خورند
مسئولان دانشگاه آزاد بر عملکرد این دستیاران نیز نظارت دارند. به گفته حسن‌پور نظارت بر دستیاران آموزشی از چند جنبه قابل بررسی است. باشگاه متقاضیان را ثبت‌نام می‌کند و یک بررسی اولیه انجام می‌دهد و پرونده‌های متقاضیان در اختیار مدیران گروه قرار می‌گیرد. مصاحبه تخصصی توسط مدیران گروه‌ها انجام می‌شود و عملاً بررسی و نظارت بر صلاحیت علمی با مدیران گروه، معاونان آموزشی و حیطه اختیار معاونت‌های موضوعی است. اساتید پشتیبان که برای هر دستیار آموزشی تعیین می‌شوند وظیفه راهبری دستیاران آموزشی و ارتقای فعالیت‌های حرفه‌ای مدرسان را برعهده دارند.
در فراخوان چهارم از سوی مدیر گروه، یک استاد پشتیبان برای هر دستیار آموزشی باید تعیین شود. حسن‌پور توضیح داد: «استاد پشتیبان، برای راهنمایی، طرح درس، راهبری و نظارت بر نحوه تدریس دستیاران در واحد دانشگاه‌هاست. مدیران گروه، معاونت آموزشی و معاونت‌های موضوعی در مبحث صلاحیت علمی، دستیاران را رصد کرده و زیر نظر قرار می‌دهند و در بحث صلاحیت عمومی موضوع از طریق گزینش استان‌ها مورد بررسی قرار گرفته و افرادی که فاقد صلاحیت لازم باشند از طرح دستیاری آموزشی کنار گذاشته می‌شوند.»
توان‌افزایی دستیاران با 40 ساعت آموزش
توان‌افزایی دستیاران آموزشی موضوعی است که مسئولان دانشگاه به آن توجه کرده‌اند؛ بنابراین در راستای توان‌افزایی دستیاران آموزشی و ارتقای مهارت‌های حرفه‌ای، در بخش نظری دوره ویژه مدرسی، دستیاران آموزشی باید 40 ساعت آموزش ببینند. با توجه به تعداد دستیاران آموزشی و پراکندگی واحد‌های دانشگاهی در سراسر کشور، باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان نسبت به ضبط و تولید محتوای ویژه دستیاران آموزشی اقدام کرد که تا امروز حدود 32 ساعت برنامه آموزشی توان‌افزایی برای دستیاران آموزشی تولید شده و در سامانه کاتب قابل مشاهده است. برنامه‌های توان‌افزایی شامل موضوعاتی همچون آشنایی با آداب و ضوابط استادی، الگو‌ها و روش‌های تدریس، آشنایی با ضوابط آموزشی دانشگاه، روانشناسی آموزشی و یادگیری عمیق، استاد آینده و رویکرد مسئله‌محور در تدریس، آیین کلاس‌داری و قوانین و هنجار‌های آموزش و تدریس، اخلاق حرفه‌ای، طرّاحی آموزشی، بازی‌وارسازی در کلاس و آموزش، تحوّل نظام دانشی و خیزش علمی، الگو‌های یاددهی- یادگیری، نقش نیاز‌های روان‌شناختی در تعامل استاد-دانشجو، روش‌شناسی تهیه و تنظیم سرفصل و طرح درس و ارائۀ محتوای کلاسی، آشنایی با پایگاه‌ها، نشریات و اعتبار منابع علمی با رویکرد تولید محتوای درسی، کاربرد‌های هوش مصنوعی در آموزش، ارزیابی آموزشی و آشنایی با برنامۀ راهبردی تحول و تعالی دانشگاه آزاد است که با حضور اساتید برجسته تهیه و تولید شده است. ضمن اینکه دستیاران آموزشی لازم است در دوره اعتلا که به مدت 8 ساعت برگزار می‌شود شرکت کنند. مسئولان باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان تصمیم دارند آزمون توان‌افزایی دستیاران آموزشی را به صورت متمرکز برگزار کنند.
معافیت از شهریه دستیاران آموزشی
مسئولان دانشگاه آزاد برای کسانی که به عنوان دستیار آموزشی در دانشگاه آزاد مشغول به کار می‌شوند، مزایایی را در نظر گرفته و آن‌ها را معاف از شهریه می‌کند. آن طور که حسن‌پور توضیح داده است میزان معافیت از شهریه دستیاران آموزشی قبل از اخذ گواهینامه ویژه مدرسی به ازای هر ساعت، معادل مربی پایه1 و پس از اخذ گواهینامه معادل مربی پایه2 خواهد بود. بنابراین میزان معافیت از شهریه در سال تحصیلی 1403-1402 به ازای هر ساعت تدریس حدود 32 هزار تومان محاسبه شده است. او گفت: «با توجه به آمار کلاس درس‌های اخذ شده از آموزشیار و پایش اطلاعات مذکور و همچنین با مساعدت معاونت توسعه و مدیریت منابع دانشگاه، معافیت از شهریه 17 هزار نفر برای ترم پاییز سال گذشته و 18 هزار و 200 نفر برای ترم بهمن ماه سال گذشته اعمال شده است که میزان معافیت از شهریه اعمال شده در پروفایل دانشجویان ذی‌نفع در قسمت مدیریت پرداخت، سایر پرداخت‌ها، پرداخت‌های انجام شده تاکنون، با سرفصل تعدیل شهریه دستیاران آموزشی قابل مشاهده است.»به گفته حسن‌پور به زودی معافیت از شهریه نیمسال تابستان سال جاری نیز در پروفایل آموزشیار این افراد اعمال می‌شود.
دستیاران فعلی هم باید دوباره ثبت‌نام کنند
بنابراین تا 16 دی ماه دانشجویان شاغل به تحصیل مقطع دکتری دانشگاه آزاد که دارای انتخاب واحد فعالند می‌توانند با مراجعه به تارنمای باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان به آدرس www.bpj. iau.ir/Ta برای ثبت‌نام اقدام کنند. آن طور که حسن‌پور به «فرهیختگان» گفته است شناسه تدریس صرفاً برای کسانی صادر می‌شود که دانشجوی دکتری شاغل به تحصیل در دانشگاه آزاد باشند. نکته مهم اینکه تمام افرادی که حتی در سه دوره گذشته دستیار آموزشی، ثبت‌نام کرده بودند نیز مجدداً باید ثبت‌نام کنند. یعنی تمام دستیاران آموزشی فعلی و متقاضیان جدید باید برای تدریس در نیمسال پیش رو اعلام آمادگی کنند و در غیر این صورت کد تدریس قبلی برای آنان صادر نخواهد شد.
