سارا طاهری، خبرنگار گروه دانشگاه: استفاده از بستر‌های آنلاین برای تسهیل فعالیت‌ها چه در حوزه‌های آموزشی و چه پژوهشی، کارویژه‌ای است که دانشگاه‌ها طی سال‌های اخیر به شکل جدی در دستور کار قرار داده‌اند. مسیری که بعد از همه‌گیری کرونا لزوم تقویت آن در دانشگاه‌های کشور بیش از پیش احساس شده بود. واقعیت آن است که امروز تکنولوژی‌های موجود در فضای مجازی این امکان را فراهم کرده که بتوان بدون نیاز به حضور فیزیکی افراد، از توانایی‌های نخبگان چه اساتید و چه دانشجویان در عرصه‌های مختلف علمی استفاده کرد. در این میان دانشگاه آزاد به دلیل فعالیت واحد الکترونیکی، پتانسیل بالایی برای ایجاد زیرساخت‌های لازم و همچنین استفاده بهینه از این حوزه دارد. مقوله‌ای که مسئولان دانشگاه آزاد و این واحد دانشگاهی، به آن واقف بوده و همه تلاش خود را نیز برای توسعه این حوزه می‌کنند. این واحد با راه‌اندازی سامانه‌های مختلف برخط نه تنها امکان تحصیل از راه دور را برای دانشجویانی که بنا به دلایل مختلف شرایط حضور در کلاس‌های درس را ندارند، فراهم کرده، بلکه اخیراً تمرکز ویژه‌ای برای تحقق مأموریت شبکه‌ای شدن در حوزه پژوهش و فناوری را سرلوحه کار خود قرار داده است. اقدامی که نتیجه آن طراحی و ایجاد سکوی «شماره» شد. این پلتفرم که امکان مدیریت ارتباطات کارکنان را فراهم می‌کند، قرار است به‌تدریج تمام اساتید و دانشجویان دانشگاه آزاد امکان دسترسی به آن را داشته باشند. عزیز نجف‌پور آقابیگلو، رئیس این واحد دانشگاهی معتقد است شبکه‌سازی اولویت اصلی این دانشگاه بوده و برنامه‌ریزی‌های جدی هم برای تحقق آن در دستورکار قرار گرفته است. در روز‌های هفته گذشته که فضای آموزشی به واسطه آلودگی، بارش برف و برودت هوا و ناترازی انرژی در بسیاری از استان‌ها به شکل غیرحضوری دنبال شد، بیش از ۴۸۰هزار نفر از دانشجویان دانشگاه آزاد با کمک سامانه آموزش مجازی دانشگاه «وادانا» در کلاس‌های درس حاضر شدند. عزیز نجف‌پور آقابیگلو، رئیس واحد الکترونیکی و دبیر شورای فضای مجازی دانشگاه آزاد در گفت‌وگو با «فرهیختگان» برخی از تحولات مهم این روز‌های دانشگاه را مرور کرده که در ادامه از نظر می‌گذرانید.
عزیز نجف‌پور آقابیگلو، دبیر شورای فضای مجازی دانشگاه آزاد در ابتدای سخنان خود درخصوص ورود دانشگاه در حوزه فناوری و کسب‌وکار‌ها و تأثیر آن در کشور گفت: «امروزه به پیشرفت و اقتصاد دانش‌بنیان بیشتر توجه می‌شود و در این موضوع ظرفیت علمی و فناورانه ما در دانشگاه‌های مختلف کشور ازجمله دانشگاه آزاد بسیار بالا است. اینکه این توانایی را داشته باشیم تا این ظرفیت‌ها را بسیج و ساماندهی کرده و در حوزه‌های مختلف اقتصادی و کسب‌وکاری به ارائه خدمات و محصولات فنی-اقتصادی برسیم، اقدامی است که باید مورد توجه دانشگاه‌های امروز قرار بگیرد و اولویت بیابد.»
وی افزود: «درواقع توانمندسازی در بخش اقتصاد و کسب‌وکار دانش‌بنیان، اقدامی است که دانشگاه‌ها باید انجام دهند و دانشگاه آزاد هم با درک درست و کامل از این مسئله، تلاش کرده تا در دوره اخیر جدید مدیریتی، علاوه بر ارتقای کیفیت امور دانشی و علمی، ظرفیت‌های خود را به سمت رویکرد‌ها و اقدامات انضمامی در حوزه فناوری و کسب‌وکار هدایت کرده و سعی کند ظرفیت‌های علمی دانشگاه را به سوی توسعه کسب‌وکار دانش‌بنیان سوق دهد.»
رئیس واحد الکترونیکی دانشگاه آزاد اسلامی در بخش دیگری از این گفت‌وگو به نمایشگاه هفته پژوهش نیز اشاره کرد و گفت: «امسال در بیست‌وپنجمین دوره نمایشگاه هفته پژوهش با توجه به آن چیزی که در نمایشگاه می‌بینیم مشخص است متخصصان، اساتید، دانشجویان و جوانان خلاقی در کشور ایران داریم که می‌توانند در توسعه اقتصاد دانش‌بنیان کمک کرده و نقش تأثیرگذاری را ایفا کنند. معتقدم این موضوع منجر به پیشرفت کشور و ارتقای زیست عمومی جامعه ایرانی خواهد شد.»
او با بیان اینکه یکی از معضلات این روز‌ها در حوزه فناوری، عدم تمایل بعضی از اساتید برای ورود به مقولۀ صنعت است تصریح کرد: «به زعم بسیاری از اساتید مسیر ارتقای بیشتر از طریق ارائه مقاله است نه ارتباط با صنعت. درواقع آن چیزی که اساتید را ارتقا می‌دهد بیشتر میزان دانشجویان ارشد و دکترایی است که در حال فارغ‌التحصیل شدنند و مقالات بین‌المللی این اساتید را ارائه می‌دهند. شاید به همین دلیل است که بسیاری از اساتید از صنعت فاصله زیادی دارند و تمایلی به ارائه ایده‌های خود ندارند. این درحالی است که دانشگاه آزاد از سال 98 به سمت فناوری روی آورده اما باز هم گا‌هی شاهدیم تعداد کمی به این سمت حرکت کرده‌اند.»
نجف‌پور در سخنان خود به این مهم نیز اشاره کرد و در این باره گفت: «این وضعیت در دوره جدید مدیریتی دانشگاه آزاد در حال تحول است و رویکرد‌های فناورانه و کسب‌وکاری پررنگ‌تر شده و ورود اساتید و بدنه علمی در فرایند تحول از آموزش و پژوهش صرف، به سمت تبدیل علم به ثروت، فناوری و کسب‌وکار، در دانشگاه آزاد شروع شده و ما شاهد این موج تغییر در دانشگاه آزاد و حضور هرچه بیشتر اساتید هستیم.»
البته دبیرشورای فضای مجازی دانشگاه آزاد معتقد است این حضور باید ارتقا پیدا کند ولی با این اوصاف تأکید دارد آنچه در واحد‌های مختلف دانشگاه آزاد و کشور شاهد آنیم، روند قابل قبول و قابل دفاعی است. او در این باره افزود: «در سال‌های آینده، شاهد افزایش روند اعضای هیئت‌علمی در فرایند حل مسئله و توسعه فناوری‌ها و کسب‌وکار‌ها خواهیم بود. اخیراً نشستی با دبیران هم‌اندیشی استادان و نخبگان دانشگاهی دانشگاه آزاد واقع در مشهد داشتیم. در این نشست بر ضرورت حل مسئله، تولید فناوری و ورود استادان به حل مسائل حکمرانی کشور و توسعه کسب‌وکار‌ها تأکید شد. مهم‌ترین چشم‌انداز و برنامه‌های اولویت‌دار شبکه هم‌اندیشی در چند سال آینده، ورود به مسائل انضمامی جامعه ایران، حل مسئله، توسعه محصولات و کسب‌وکار‌ها بوده و در آینده نزدیک ثمره زحماتشان را خواهیم دید.»
دانشگاه مسائل جامعه را در لایه‌های مختلف احصا کند
رئیس واحد الکترونیکی تأکید کرد: «با این حال معتقدم دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان یک دانشگاه اجتماعی نه صرفاً دانشگاه نخبه‌گرا، با رهیافت دانش‌بنیان و با علم، تلاش می‌کند تا مسائل جامعه ایرانی را در لایه‌های مختلف احصا کند و محصول ارائه دهد. این محصولات می‌تواند محصولات نظری، سیاستی، فناورانه و کسب‌وکاری باشد که بتواند یک گام بیشتر، جامعه را به سمت شاخصه‌های مطلوب سوق دهد.»
همانطور که پیش‌تر گفتیم، نبود ارتباط میان اساتید فناور و صنعت معضلی قدیمی است و دانشگاه‌ها ازجمله دانشگاه آزاد تلاش کرده‌اند تا مسئله را مدیریت کنند اما یکی از سؤالاتی که مطرح خواهد بود این است که چگونه می‌توان حجم فعالیت فناورانه اساتید را افزایش داد. نجف‌پور به این سؤال پاسخ داد و گفت: «گام اول برای افزایش فرایند فعالیت فناورانه استادان، جلب اعتماد و بسترسازی است تا اساتید با مسائل کف جامعه از نزدیک درگیر شده و آن را لمس کنند. همچنین دانشگاه باید تضمین کند اگر اساتید به مسائل فناورانه ورود کنند، مورد حمایت و تشویق دانشگاه قرار خواهند گرفت. این اهتمام در مدیریت دانشگاه آزاد به صورت پررنگی وجود دارد.»
این پژوهشگر مطالعات علم و فناوری و فضای مجازی معتقد است اگر اساتید برای ورود به مقوله حل مسئله، توسعه محصول و راه‌اندازی کسب‌وکار، مطمئن باشند که با تشویق و حمایت دانشگاه همراه خواهد بود، از لحاظ روانشناختی، تشویق زیادی برای ورود به این مقوله پیدا خواهند کرد. او اضافه کرد: «حمایت از اساتید زمانی که محصولی را توسعه داده و کسب‌وکاری را به مرحله اولیه رسانده و همچنین بتوانند سرمایه‌گذاران را جذب کرده و سرمایه‌گذاری را انجام دهند، در چنین شرایطی استاد به جدی‌تر شدن ورود به مقوله فناوری کمک بیشتری خواهد کرد.»
نجف‌پور تصریح کرد: «معتقدم پارک علمی فناوری دانشگاه و صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه نقش کلیدی در این حوزه دارند. در حال حاضر معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری و صندوق دانشگاه تلاش زیادی می‌کنند تا این فرایند بهینه شود و اقدامات خوب و تأثیرگذاری در حال وقوع است. از نظر من اعضای هیئت‌علمی دانشگاه هیچ مانعی برای ورود به توسعه کسب‌وکار به صورت دانش‌بنیان در دانشگاه آزاد ندارند.»
فرایند شبکه‌سازی و هم‌افزایی فناوران به صورت بهینه انجام شود
شبکه‌سازی مفهوم جدیدی است که به تازگی در دانشگاه آزاد شنیده می‌شود. درواقع منطق دانشگاه آزاد در تعریف جدید بر مدار فعالیت شبکه‌ای است؛ بر همین اساس شبکه‌سازی اولویتی است که پس از تشکیل نهاد‌های مختلف در سال‌های گذشته، اتصال و هم‌افزایی آنان را با یکدیگر دنبال می‌کند. بر همین اساس یکی از اتفاقات جدید در دانشگاه آزاد، شبکه‌سازی در حوزه فناوری دانشگاه است.
بخش دیگری از گفت‌وگو با رئیس واحد الکترونیکی دانشگاه آزاد نیز به همین موضوع اختصاص داشت. او معتقد است ظرفیت‌های علمی و فناورانه در واحد‌های دانشگاه آزاد پراکنده است، بنابراین به زعم او از ضرورت‌های امروزی جامعه این است که برای یک موضوع، محصول و کسب‌وکار، افرادی که در این عنوان، دانش، توان و انگیزه مشترک دارند؛ همدیگر را شناسایی کرده و گرد هم آمده و همکاری کرده و به نتیجه مطلوب برسند. او در این باره توضیح داد: «دکتر طهرانچی به دقت این مسئله را درک کرده است. در سند تحول و تعالی دانشگاه، شبکه‌سازی برای پژوهش و حل مسئله گنجانده شده است. در دانشگاه آزاد در تلاشیم تا فرایند شبکه‌سازی و هم‌افزایی اساتید، فناوران و متخصصان به صورت بهینه انجام شود تا بتوانند برای فرایند حل مسئله، توسعه محصولات، هم‌افزایی کنند و موفق باشند.»
«شماره» فرایند شبکه‌ای شدن را تکمیل می‌کند
یکی از سؤالاتی که در اینجا مطرح است این است که واحد‌های دانشگاه آزاد در رویکرد جدید دانشگاه، یعنی در رویکرد شبکه‌ای قرار است اولویت‌های خود را چگونه تعیین کنند. نجف‌پور در بخش دیگری از سخنان خود در خصوص اولویت‌های این واحد دانشگاهی در رویکرد جدید توضیح داد: «در این رویکرد در تلاشیم تا تمهیداتی را در سطح کلان دانشگاه آزاد انجام دهیم. سامانه‌هایی در این واحد وجود دارند که فرایند شبکه‌ای شدن را تکمیل می‌کنند. به عنوان مثال سکوی «شماره» به عنوان یکی از سامانه‌های شبکه‌ای شدن، ارائه شده که ارتباطات اساتید را مدیریت کرده و قابلیت رصد و جست‌وجو، حسب تخصص‌ها و پراکندگی جغرافیایی را در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد. سامانه شماره یک سکوی خاص برای شبکه‌ای شدن دانشگاه آزاد است و در حال حاضر اساتید و دانشجویان به‌مرور به این سکو وارد می‌شوند و من از بدنه دانشگاه آزاد دعوت می‌کنم هرچه سریع‌تر وارد این سکو شوند و از ظرفیت‌ها استفاده کنند.»
«وادانا» هفته پیش میزبان ۴۸۰ هزار دانشجو بود
وضعیت برگزاری کلاس‌ها و ارائه خدمات آموزش مجازی در دانشگاه آزاد بخش دیگر گفت‌وگوی ما با رئیس واحد الکترونیکی دانشگاه آزاد است. به گفته او دانشگاه آزاد یکی از مجموعه‌های پیشرو در ارائه خدمات دانشگاه هوشمند است و هیچ مانعی باعث توقف ارائه خدمات دانشگاهی به دانشجویان دانشگاه نمی‌شود. بنابراین آن طور که او گفته است هفته گذشته با توجه به تعطیلی بیشتر کلاس‌های درس در کشور، بالغ بر ۴۸۰هزار نفر از دانشجویان دانشگاه آزاد با کمک سامانه آموزش مجازی دانشگاه «وادانا» در کلاس‌های درس حاضر شده‌اند.
نجف‌پور تصریح کرد: «سقف هم‌زمانی تجربه شده سکوی «وادانا» در هفته گذشته بیش از ۵۶هزار نفر در میلی‌ثانیه بوده است. واحد الکترونیکی در دوران شیوع کرونا، تجربه هم‌زمانی بالغ بر 98 هزار نفر در میلی‌ثانیه را نیز در کارنامه خود ثبت کرده است.» مشاور رئیس دانشگاه آزاد در ادامه گفت: «واحد الکترونیکی به موازات ارائه خدمات آموزش مجازی به شبکه دانشگاه آزاد در شرایط خاص، میزبان بیش از ۱۴هزار دانشجو در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد از سراسر کشور است. فرایند تحصیل این دانشجویان از بدو ورود به دانشگاه و ثبت‌نام تا فارغ‌التحصیلی کاملاً به صورت مجازی است. افزایش عقلانیت و بهره‌وری آموزشی در ایران امروز، تقاضای آموزش مجازی را افزایش داده و در آینده نزدیک سهم این شیوه آموزشی بسیار بیشتر خواهد شد.»
