عاطفه جعفری، دبیر گروه فرهنگ: «سبد فرهنگی خانوار»؛ همین سه کلمه این روز‌ها آنقدر گران شده که اگر بگوییم در حال حذف شدن است خیلی دور از ذهن و عجیب‌وغریب نیست. روزگاری سینما رفتن جزء تفریحات ساده به حساب می‌آمد و خانواده‌ها حتماً برای خودشان زمانی را داشتند که همگی با هم به سینما بروند. به غیر از سینما، از کتاب تا موارد دیگر در همان سبدی که گفتیم در حال حذف شدن است. فکر نکنید که درخصوص روزگار خیلی دور صحبت می‌کنیم. تا همین چند سال پیش هم این مواردی که گفته شد در خانواده‌ها مرسوم بود و حتماً هر خانواده، سبد فرهنگی‌اش را با توجه به درآمد درنظر می‌گرفت. اما در این روز‌ها گفتن از اینکه مردم باید سینما بروند، کتاب بخوانند و تئاتر ببینند شاید کمی خنده‌دار باشد. آنقدر هزینه‌های زندگی زیاد شده است که دیگر مردم نمی‌توانند این مدل هزینه را برای خانواده خود داشته باشند. در گزارش امروز یک خانواده 4 نفره را درنظر گرفته‌ایم و برایشان این پیش‌فرض را داشتیم که هزینه فرهنگی که می‌توانند در سبد خانوار خود داشته باشند، چقدر است؟ سینما، کتاب، تئاتر، نمایش خانگی و کنسرت به‌طور متوسط حدود 7 میلیون و 300 هزار تومان برای این خانواده خرج دارد، درحالی‌که درآمد حداقلی این خانواده حدوداً 11 میلیون و 600 هزار تومان است. یعنی اگر بخواهند فقط در حوزه فرهنگی هزینه کنند بیشتر از نصف درآمدشان را باید برای این موضوع بگذارند. با این اوضاع می‌توان گفت سبد فرهنگی خانواده این روز‌ها آنقدر لاکچری شده که دیگر دسترسی به آن سخت و ناممکن است.

درآمد و هزینه یک خانواده 4 نفره
بر اساس داده‌های مرکز آمار ایران، متوسط هزینه‌های سالانه هر خانوار شهری در سال 1402 معادل 206 میلیون تومان بود که این رقم 50.6 درصد نسبت به سال 1401 افزایش داشته است. همچنین متوسط هزینه کل سالانه خانوار‌های روستایی در سال 1402 با رشد 40.3 درصدی در مقایسه با سال 1401 به 110 میلیون تومان بود. در سال 1403 حداقل دستمزد یک خانواده با دو فرزند در تهران معادل ۱۱ میلیون و ۶۰۰ هزار تومان است. طبق آمار 74 درصد از کل هزینه‌های یک‌خانواده چهارنفره به بخش غیرخوراکی اختصاص می‌یابد. جایی که در ترکیب انواع هزینه‌های سالانه خانوار شهری، سهم تفریحات، سرگرمی‌ها و خدمات فرهنگی حدود 3 درصد است. این درحالی است که هزینه «مسکن، سوخت و روشنایی» با 45 درصد بیشترین سهم را از بخش غیرخوراکی‌ها می‌برد.

سینما و هزینه 2 میلیونی برای یک خانواده 4 نفره
خانواده چهارنفره‌ای که سرگرمی مطلوب خودش را در تلویزیون پیدا نمی‌کند و می‌خواهد به سینما برود، بلیت سینما 80 هزار تومان است که جمعا 320 هزار تومان هزینه بلیتشان می‌شود. باید درنظر بگیریم که اگر در تهران هر خانواده بخواهد در سه سینمایی که بیشترین مخاطب را دارند فیلم ببیند باید مثلاً از مرکز شهر تا ایران‌مال -که در غربی‌ترین نقطه تهران است- برود و اگر با ماشین خودشان باشد باید هزینه بنزین را هم درنظر بگیریم و اگر با تاکسی اینترنتی بروند رفت‌وبرگشت تاکسی اینترنتی را که حدوداً 350هزار تومان می‌شود هم حساب کنیم، یعنی یک خانواده چهارنفره برای یک سینما رفتن باید متوسط حدود 700هزار تومان هزینه کند. البته این به غیر از هزینه خوراکی یا شامی است که این خانواده باید تهیه کند که اگر با آن موارد در نظر بگیریم حدوداً 2 میلیون تومان برای یک سینما رفتن باید هزینه کنند.

کتاب میلیونی شد
زمانی کتاب را ارزان‌ترین تفریح فرهنگی به حساب می‌آوردند اما الان همین کتاب ارزان هم گران شده. برای همین شاید به‌سختی بتوانیم کتاب را در سبد فرهنگی خانواده‌ها قرار دهیم اما باز هم این را در نظر می‌گیریم که اگر خانواده چهارنفره فرضی بخواهند در ماه چندکتاب برای خودشان و فرزندان‌شان خریداری کنند، طبق آخرین آماری که توسط خانه کتاب و ادبیات ایران منتشر شده هزینه متوسط برای خرید کتاب کودک و نوجوان برای هر جلد کتاب حدود 140 هزار تومان و برای کتاب‌های عمومی بزرگسال حدود 206 هزار تومان است. حال اگر سه کتاب برای بچه‌ها و سه کتاب برای بزرگسالان درنظر بگیریم، این خانواده حدود یک میلیون تومان به‌صورت متوسط باید برای خرید کتاب هزینه کنند. البته ممکن است بخواهند برای بچه‌ها هزینه کتاب آموزشی هم داشته باشند، هزینه متوسط خرید هر کتاب کمک‌درسی و آموزشی حدود 304 هزار تومان است.

تئاتر لاکچری است
تئاتر رفتن حتماً به‌سختی در سبد فرهنگی خانواده‌ها جای می‌گیرد اما اگر خانواده‌ای را درنظر بگیریم که به تئاتر علاقه‌مند است و می‌خواهد برای این کار فرهنگی هزینه کند، تئاتر‌های لاکچری که در این چندسال زیاد از آن‌ها شنیده‌ایم؛ هزینه بلیت این تئاتر‌ها از معمولاً بین 600 تا یک میلیون و 400 هزار تومان است. هزینه تئاتر‌های معمولی‌تر هم بین 400 تا 600 هزار تومان است. مدل دیگری هم از جنگ‌های شادی است که به‌سختی می‌توان آن را در بین هنر‌های نمایشی قرار داد اما تعداد این مدل جنگ‌ها و کنسرت‌های خنده افزایش یافته و هزینه بلیت‌شان بین 150 تا 300 هزار تومان است، یعنی به‌طور متوسط یک خانواده چهارنفره اگر در ماه بخواهد یک تئاتر معمولی ببیند، باید حدوداً یک میلیون و 600 هزارتومان هزینه کنند.

نمایش خانگی هم گران است
خانواده‌ای که سرگرمی خودش را در تلویزیون پیدا نمی‌کند مجبور است به سراغ شبکه نمایش خانگی برود و باید برای این کار هزینه بپردازد. فیلیمو، نماوا و فیلم‌نت سه پلتفرم مشهوری‌اند که با تبلیغات فراوان سریال‌هایشان توانسته‌اند به دل خانه‌های ایرانی راه پیدا کنند. حالا ببینیم اگر کسی بخواهد اشتراک ماهیانه این پلتفرم‌ها را بخرد، چقدر باید هزینه کند. فیلیمو برای اشتراک ماهانه 165 هزار تومان دریافت می‌کند. اشتراک ماهانه در نماوا حدود 160هزار تومان است. اشتراک فیلم‌نت هم ماهیانه 150 هزار تومان است. در این بخش باید هزینه‌های اینترنت را هم درنظر بگیریم که به‌طور متوسط ماهیانه حدود 200 تا 300 هزار تومان در هر خانواده برای اینترنت هزینه می‌شود. یعنی یک خانواده در حوزه نمایش خانگی باید ماهیانه حدوداً 800 هزار تومان هزینه کند.

هزینه 3 میلیونی کنسرت
تئاتر که لاکچری است اما کنسرت هم مانند تئاتر است و شرایط مشابهی دارد. بلیت کنسرت بین 200 تا یک میلیون و 100 است و البته میانگین حدوداً 650 هزار تومان می‌شود. یعنی یک خانواده چهارنفره برای اینکه کنسرت برود، حدوداً باید دو میلیون و 600 هزارتومان برای بلیت هزینه کنند. این هزینه به غیر از رفت‌وآمد و خوراکی است که مطمئناً تهیه می‌شود.