محمدحسین سلطانی، خبرنگار: نگاهی به آمار‌های چند وقت اخیر تلویزیون بیندازید. اکثریت آمار‌های منتشرشده از طرف تلویزیون می‌گویند که صداوسیما نسبت به سال‌های قبل رشد داشته اما مسئولان این سازمان و به‌خصوص بخش سیما می‌دانند که به مهم‌ترین آزمون‌شان چندان زمانی نمانده است. سال‌هاست که یکی از جدی‌ترین معیار‌های قضاوت مردم برنامه‌های مناسبتی تلویزیون است. برای پیدا کردن آمار مخاطبان تلویزیون در سال‌های اخیر باید کندوکاوی میان سخنان مسئولان سازمان کرد. جبلی سال گذشته در سخنانی گفت آمار یلدای سال 1402 تلویزیون، نسبت به سه سال گذشته رشد داشته. از طرف دیگر مدیر شبکه نسیم، میزان مخاطبان تلویزیون را 48 درصد اعلام و شبکه سه را به عنوان پربیننده‌ترین برنامه یلدای 1402 معرفی کرد. برای آنکه ببینیم 48 درصد اعلامی توسط تلویزیون می‌تواند به 49 درصد برسد یا خیر باید نگاهی به برنامه‌های یلدای امسال انداخت.
یک برنامه تکراری و یک برنامه جدید/ شبکه یک
آنچه اخبار می‌گویند گیتی خامنه و اسماعیل آذر در دو برنامه مجزا مجریان یلدای یک خواهند بود. آذر با برنامه «ایران دوست‌داشتنی» قرار است، برنامه‌ای در رابطه با موسیقی نواحی داشته باشد و جمعه‌شب در ساعات 19 و 23 رو آنتن تلویزیون خواهد آمد و به اقوام ایرانی خصوصاً در بحث موسیقی‌های نواحی خواهد پرداخت. سال گذشته هم برنامه اصلی شبکه یک ایران دوست‌داشتنی بود، برنامه‌ای که با اجرای پدرام کریمی روی آنتن سیما رفت و مهمانانی نظیر محمد معتمدی، مهدی سیار، هوشنگ جاوید، قدرت‌الله ایزدی معروف به آقا رشید، فریبا متخصص، محیا دهقانی و کاوه خداشناس از مهمانان شب یلدا 1402 شبکه یک بودند.
برخلاف سال گذشته که تمرکز برنامه ایران دوست‌داشتنی روی آوردن هنرمندان بود، گویا استراتژی مدیران شبکه یک عوض شده و اسماعیل آذر میزبان نخبه‌های علمی تأثیرگذار در۹ماه گذشته از سال۱۴۰۳، قهرمانان ورزشی و بررسی پیشرفت ایران در چند سال اخیر خواهد بود و همچنین با حضور شاعران طنز به مرور اشعار یلدایی می‌پردازد. بررسی آداب و رسوم اقوام و موسیقی محلی و حضور مهمانانی از استان‌های کشور و آیتم مربوط به مادربزرگ‌ها از جمله آیتم‌های ویژه این برنامه یلدایی است. تغییر استراتژی شبکه اول سیما به برنامه آذر و ایران دوست‌داشتنی محدود نمی‌شود. برنامه دیگر یلدایی شبکه یک با عنوان «سایه سار» با اجرای گیتی خامنه که این روز‌ها روی آنتن است، برای پنجشنبه‌شب ویژه شب یلدا به پخش خواهد رسید. برنامه سایه‌سار یکی از برنامه‌های مربوط به حوزه محیط زیست تلویزیون و حضور چنین برنامه و کانسپتی برای شب یلدا به نظر نوآوری تلویزیون می‌آید. باید دید ایده استفاده و آوردن نخبگان، گفتن از دستاورد‌ها و برنامه‌های محیط زیستی می‌تواند باعث افزایش مخاطبان تلویزیون شود؟
در اصل ثابت، در فرع متغیر/ شبکه دو
چند وقتی می‌شود که شبکه دو، تاکتیک اصلی خود در مناسب‌ها را با مجریان برنامه صبحانه ایرانی پیش می‌برد. یلدای امسال هم مانند نوروز و یلدای دو سال گذشته از این قاعده مستثنی نیست و یلدای امسال با اجرای المیرا شریفی مقدم، مجید یحیایی و وحید رونقی خواهد بود و این برنامه جمعه صبح پخش می‌شود. از ساعت 9 صبح تا 12 ظهر. در یلدای سال گذشته هم شبکه دو با همین تعداد مجری و مهمانان متعدد هنرمند و فوتبالیست و بازیگر دو میز اصلی برنامه را شلوغ کرده بود تا بتواند در رقابت با باقی شبکه‌های سیما خودی نشان بدهد.
آنچه از برنامه‌ریزی سال گذشته شبکه دو و اخبار امسال‌شان می‌شود فهمید، شبکه دو برخلاف سه و یک تکثر برنامه را در دستورکار قرار داده و می‌خواهد مانند سال گذشت به جز برنامه اصلی چند برنامه دیگر را هم راهی آنتن کند. سال گذشته چهار برنامه «سیدخندان»، «مداربسته» و «شادونه» ویژه یلدا و قسمت ویژه یلدای برنامه «خیلی دور خیلی نزدیک» روی آنتن دو رفتند. امسال اما دیگر خبری از این چهار برنامه نیست و مدیران شبکه دو، دو برنامه «عصر خانواده» و «سنباد» را به‌عنوان مکمل برنامه اصلی خود انتخاب کرده‌اند. عصر خانواده که به‌تازگی فصل جدید آن پخش خود را آغاز کرده با اجرای محیا اسناوندی و چند مجری دیگر ویژه برنامه یلدایی شبکه دو سیما خواهد بود و سندباد هم به‌عنوان دیگر ویژه‌های شب یلدا و ایام میلاد حضرت زهرا(س) روی آنتن می‌رود.
اندک‌اندک جمع قهرکنندگان به سه می‌رسند
حوالی عصر روز سه‌شنبه، تصویری در فضای مجازی منتشر شد که نشان می‌داد، مهران مدیری و علی زندوکیلی درحال خواندن یک ترانه‌اند، اخبار منتشرشده می‌گفتند این ترانه قرار است برای تیتراژ برنامه یلدای شبکه سه استفاده شود. برنامه‌ای که مانند سال گذشته، ایمان قیاسی مجری آن خواهد بود. براساس پیگیری‌های «فرهیختگان» برنامه یلدای شبکه سه با نام «یلدای مادرانه» چهار شب برنامه است و از چهارشنبه‌شب آغاز و تا شب میلاد حضرت زهرا(س) ادامه خواهد داشت. رویکرد اصلی برنامه فضای مادرانه خواهد بود و ذیل این برنامه پویشی در شبکه سه راه افتاده است با عنوان مادر نمونه. در این پویش مردم مادرانی که در این پویش هستند را انتخاب و به آن‌ها رأی می‌دهند و درنهایت مادر نمونه انتخاب شده و به برنامه دعوت می‌شود. به غیر از این‌ها در این برنامه هنرمندان، ورزشکاران و خانواده‌های شهدا به عنوان مهمانان برنامه شرکت خواهند کرد. به جز تیتراژ برنامه که توسط علی زندوکیلی و مهران مدیری خوانده شده در استودیوی موسیقی این برنامه محمد علیزاده، امیرعباس گلاب، علیرضا افتخاری و رضا یزدانی می‌خوانند.
به نظر می‌رسد شبکه سه هم مانند دو، برنامه‌ای برای تغییر برنامه اصلی خود برای مناسبت‌ها نداشته باشد. با این حال خبر حضور مهران مدیری در تیتراژ برنامه یلدای سه، نوید شگفتانه‌هایی از طرف این برنامه را به مخاطب می‌دهد. البته برنامه مناسبتی سه اولین بار نیست که با غافلگیر کردن مخاطب و جنجال‌آفرینی سعی در سبقت گرفتن نسبت به باقی شبکه‌های رقیب داشته. سال گذشته هم برنامه این شبکه به هر لطایف‌الحیل متوسل شد تا لقب شبکه اصلی سیما در برنامه‌های مناسبی را از آن خود نگه دارد. اگر خاطرتان باشد در یلدای سال 1402، تهیه‌کنندگان ویژه برنامه شبکه سه از پسربچه اردبیلی (واگعی یا کیک؟) برای گرفتن ویو استفاده کردند و توانستند از گوشه‌های برنامه یلدا سه ویوی چندمیلیونی بگیرند.
کم‌صدا و پرشعر مثل شبکه چهار
به نظر می‌رسد در میان برنامه‌های تلویزیون در شب یلدا کم‌سروصداترین شبکه، شبکه چهار است. مدیران این شبکه که سال گذشته با برنامه «چاووش» به سراغ بررسی یلدا در کشور‌های همسایه رفته بودند و برنامه‌ای با محوریت شعر و فرهنگ یلدا، گفتوگو در حوزه‌های فرهنگ مردم و مشترکات آیینی، کلیپ‌های متنوع فرهنگی، مروری بر موسیقی فلسطین، آیین اقوام و نقش زنان در پاسداشت آیین‌ها، بازنمایی آیین شب چله در اقوام مختلف ایران را در دستورکار قرار داده بودند حالا با برنامه «سرزمین شعر» روی آنتن شبکه چهار خواهند رفت. برنامه‌ای که در سه شب یعنی چهارشنبه، پنجشنبه و جمعه روی آنتن این شبکه می‌رود و با تهیه‌کنندگی معین‌الدین زارعان و با اجرای به پخش‌می‌رساند و با حضور داوران این برنامه یعنی ناصر فیض، علیرضا قزوه، علی‌محمد مؤدب، محمدمهدی سیار و محمدکاظم کاظمی شعر و ادب را به خانه مخاطبان می‌آورد.
مژده لواسانی در شبکه تهران
شبکه تهران چند سالی بود که با اجرای مصطفی امامی جای خود را میان مخاطبان باز کرده بود اما سال گذشته این برنامه از لیست برنامه‌های یلدایی این شبکه حذف شد و شبکه پنج نتوانست سال گذشته در جذب مخاطبان توفیقی داشته باشد. این شبکه در سال گذشته با ویژه‌برنامه‌هایی همچون «سلام تهران»، «به خانه برمی‌گردیم» و «آشپزی با مامان» به استقبال یلدا رفت. اخبار منتشرشده از برنامه‌های یلدایی این شبکه برای جمعه‌شب خبر حضور مژده لواسانی را برای اجرای برنامه یلدایی این شبکه می‌دهند. این برنامه با عنوان «شب فیروزه‌ای» قرار است در اراضی عباس‌آباد به‌صورت زنده از چهارشنبه تا شنبه روی آنتن شبکه تهران برود. همچنین شبکه تهران برنامه «بچه‌ها بیایید تماشا» را به‌عنوان یک ویژه‌برنامه کودکانه حوالی ساعت 20 از چهارشنبه تا شنبه روی آنتن پنجمین شبکه سیما ببرد.
ترافیک سنگین پُر یا خالی/ شبکه نسیم
نسیم چند سالی می‌شود که ذیل تغییرات جدی خود بسیاری از برنامه‌ها را حذف و برنامه‌های جدیدی را جایگزین آن کرده. پیش از این تغییرات در هنگام یلدا، مخاطبان انتظار قسمت‌های ویژه شب چله دورهمی و خندوانه را می‌کشیدند اما با توجه به تغییرات در سال‌های اخیر باید منتظر برنامه‌های دیگری نظیر بگو بخند و خوش‌نمک باشند. سال گذشته این شبکه با ویژه‌برنامه یلدایی «بگو بخند» که مجری آن عبدالله روا بود هنرمندانی را نظیر علیرضا خمسه، شهرام شکیبا، پژمان بازغی، قدرت‌الله ایزدی، سوگل طهماسبی، رضا شفیعی‌جم، نعیمه نظام‌دوست، شهاب عباسی، فیروز کریمی، امیر تاجیک، سپیده خداوردی و سینا درخشنده را روی آنتن شبکه نسیم برد. امسال اما برنامه اصلی نسیم دیگر بگو بخند نیست و این شبکه در تدارک است تا ترتیب بازگشت محمدرضا علیمردانی را به تلویزیون بدهد. علیمردانی که پیش از این با اجرای برنامه «چهل‌تیکه» مورد توجه قرار گرفته بود حالا قرار است در یک ویژه‌برنامه برای روز‌های پنجشنبه و جمعه روی آنتن شبکه نسیم بروند. اخبار منتشرشده از این برنامه می‌گوید که چهل‌تیکه جدید دیگر نمی‌خواهد برنامه‌ای گفت‌وگومحور و مجری‌محور باشد و با محوریت قصه‌گویی قرار است ادامه پیدا کند. این برنامه تلویزیونی در ویژه‌برنامه یلدایی خود با حضور چندین چهره همچون شمسی فضل‌اللهی، صفا آقاجانی یا فرزاد میراحمدی از اساتید حوزه ادبیات و دکتر آذرنگ شاهنامه‌خوانی خواهد داشت. قرار است این برنامه که لوکیشن آن در حال آماده‌سازی است، فصل جدید خود را به‌زودی روی آنتن ببرد و شکل و شمایل جدیدی را از چهل‌تیکه به مخاطبان نشان دهد.
سال گذشته شبکه نسیم برنامه‌هایی همچون «نسیمی شو» با اجرای پرهام عمرانی و حضور جناب خان را هم در میان برنامه‌های خود می‌دید اما امسال دیگری خبری از آن برنامه‌ها نیست و چند برنامه خوش‌نمک و برنامه «طنزیم» به کنداکتور این شبکه اضافه شده است. چند وقتی می‌شود که خوش‌نمک سعی دارد با آوردن بلاگر‌ها بتواند در فضای مجازی برای خودش تبلیغ کند، حالا باید دید این برنامه استراتژی جدیدتری را به جز آوردن بلاگر‌ها و تقلید‌کنندگان صدا در دستورکار دارد یا خیر؟
اگر گمان می‌کنید ترافیک برنامه‌های نسیم تمام شده، پاسختان منفی است. نسیم برنامه دیگری را هم با عنوان «طنزیم» روی آنتن دارد. برنامه‌ای که قرار است در یکی از جزایر خلیج‌فارس تصویر‌برداری شود. طنزیم که چند وقتی می‌شود با اجرای اسماعیل باستانی، شهرام شکیبا و بابک افرا روی آنتن شبکه نسیم رفته است، قرار است به مناسب شب یلدا و روز مادر طی سه شب از جمعه 30 آذرماه روی آنتن برود. در این برنامه به جز اسماعیل باستانی و شهرام شکیبا، سالار میرکریمی و مهرداد جوانمردی هم در بخش استودیویی همراه مخاطبانند. در این ویژه‌برنامه خوانندگان محلی، گروه موسیقی جنوبی و همچنین برخی هنرمندان ازجمله سوگل طهماسبی بازیگر، الهه رضایی مجری، سیدحسین متولیان شاعر و… حضور دارند.
شبکه نسیم برنامه دیگری را تدارک دیده که «حافظیه» نام دارد. این برنامه را اسماعیل آذر در شهر شیراز اجرا می‌کند. حافظیه با حضور بچه‌های نوجوان و جوان با آیتم‌های حافظ‌خوانی، مشاعره، گپ و گفتوگو با اهالی شیراز و با حال و هوای شاد یلدایی از شبکه نسیم پخش خواهد شد. این برنامه ساعت 16:30 روی آنتن می‌رود. با این حساب این دومین برنامه اسماعیل آذر در یلدای 1403 است و می‌توان لقب پرکارترین مجری را به آذر داد.
همچنین «با ترانه» آریا طاهری و سامان ارس‌خان در یزد چهارشنبه و شنبه روی آنتن می‌رود که یکی از میهمانان آن زهرا سعیدی بازیگر شناخته‌شده سینما و تلویزیون خواهد بود. برنامه دیگر هم «خونه مادری» که بسیاری از چهره‌های ورزشی با مادران‌شان در این برنامه حضور پیدا می‌کنند و محمدرضا رهبری و ندا ملکی از مجریان این برنامه هستند. این برنامه 6 قسمت است که در این ایام روی آنتن خواهد رفت.
شبکه‌هایی که به حاشیه رفتند
بیراه نیست اگر بگوییم شبکه آموزش با برنامه «رادیو هفت» شناخته شد؛ برنامه‌ای که با اجرای منصور ضابطیان و چند تن دیگر از مجریان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین برنامه‌های تلویزیون شناخته می‌شد و هنوز هم بسیاری از گوشه‌های آن در تلویزیون وایرال می‌شود. حالا اخباری منتشر شده که ضابطیان که آخرین حضورش در تلویزیون به «محاکات» برمی‌گردد، به آپارات رفته و قرار است ویژه‌برنامه‌ای در آن پلتفرم داشته باشد، شبکه آموزش هم که در چند سال اخیر برنامه‌ای با کیفیت رادیو هفت نداشته، برنامه‌های «آوا نوا» و «مثبت آموزش» را برای یلدا ترتیب دیده است نیز در تدارک برنامه‌هایی خاص است. دو مورد ازاین برنامه‌ها، مثبت آموزش و آوا نوا هستند. دربرنامه مثبت آموزش مخاطبان شاهد آیتم‌های یلدایی و همچنین حضور مهمانان ویژه خواهند بود. آوا نوا برنامه موسیقایی و شبانه شبکه نیز به‌صورت زنده با حضور مهمانان ویژه و موسیقی‌های شنیدنی میزبان مخاطبان در این شب ویژه می‌شود.
به جز شبکه آموزش شبکه مستند هم به مناسب یلدا و ولادت حضرت زهرا(س) ویژه‌برنامه بلندی را در این شب با اجرای مهدی خلیلی روی آنتن می‌برد. این برنامه در قزوین تهیه و ضبط شده است و تهیه‌کنندگی و کارگردانی آن را یاسر طالبی بر عهده دارد. در این برنامه گفت‌وگومحور با تعداد زیادی از مستندسازانی که در خصوص یلدا برنامه ساخته‌اند و فعالیت دارند گفتوگو شده است.
