حانیه قاسمیان، خبرنگار گروه جهان‌شهر: تصویر سینمایی دو جسد خون‌آلود در پیاده‌رو سنگی و برفی مسکو، در صدر خبرگزاری‌های جهان نشست. یکی از آن دو جسد خون‌آلود متعلق به ژنرال ایگور کریلوف، فرمانده نیرو‌های دفاع هسته‌ای، شیمیایی و بیولوژیکی روسیه و جسد دیگر متعلق به دستیارش بود. آن‌ها به وسیله بمب هدایت‌شونده از راه دور که در یک اسکوتر کار گذاشته شده، کشته شدند. تا لحظه نگارش این گزارش، کی‌یف به طور رسمی مسئولیت این ترور را نپذیرفته است اما خبرگزاری فرانسه و بی‌بی‌سی هرکدام به نقل از یک منبع امنیتی اوکراینی گزارش کرده‌اند که حمله با بمب به کریلوف، یک «عملیات ویژه سرویس امنیتی اوکراین» بوده است. همچنین وبسایت پلتیکو به نقل از یک مقام ارشد قانونگذاری اوکراین- که نخواسته نامش منتشر شود- نوشته کریلوف یک «جنایتکار جنگی» و «هدفی کاملاً مشروع» بوده؛ چراکه دستور استفاده از «سلاح‌های شیمیایی ممنوع» را «علیه نیرو‌های اوکراینی» صادر کرده بود. این مقام اوکراینی «انتقام» برای جنایات جنگی را «اجتناب‌ناپذیر» خوانده است. ترور این مقام بلندپایه نظامی روسی، با فاصله یک روز پس از بیانیه سرویس امنیتی اوکراین (SBU) درباره اتهام مسکو در استفاده نزدیک به پنج‌هزار بار از انواع مختلف سلاح‌های شیمیایی ممنوع علیه اوکراین و نقش ویژه کریلوف در این حملات، شائبه‌ها درباره هدایت و اجرای این عملیات توسط کی‌یف را تشدید کرده است. با این حال رئیس کمیته تحقیقات روسیه که به‌عنوان عالی‌ترین نهاد تحقیقاتی در مسائل امنیتی است، این عملیات را «اقدامی تروریستی» خواند که در آن جرائمی ازجمله قاچاق سلاح و مواد منفجره نیز رخ داده است.
با تروریستی خواندن این عملیات، به‌طور حتم از دید مسکو، مظنون اصلی، کی‌یف است. به همین دلیل هم دیمیتری مدودف، معاون شورای امنیت روسیه به خبرگزاری ریا نووستی روسیه گفته رهبران اوکراین با «انتقام فوری» مواجه خواهند شد. او دلیل این ترور را اطلاع رهبران اوکراین از «شکست نظامی گریزناپذیر» خوانده است.
در میدان چه خبر است؟
بیش از تحولات در میدان جنگ، همه چشم‌ها به ساعت بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید دوخته شده است. ترامپ حالا در پاشنه در کاخ سفید قرار دارد و در سخنرانی‌های متعددش نیز صراحتاً اعلام کرده که بنا ندارد بیش از این بودجه به چاه ویل اوکراین سرازیر کند. زمان برای زلنسکی بسیار محدود شده است؛ او برای زدن ضربه کاری به روسیه که هفته‌های اخیر دست بالا را در جنگ پیدا کرده و به پیشروی مداوم خود در جبهه شرقی ادامه می‌دهد، چند هفته بیشتر فرصت ندارد. به نظر می‌رسد همین تنگنای زمانی، اتاق جنگ کی‌یف را به سمت انجام عملیات‌های خرابکارانه سوق داده است. نیرو‌های اوکراینی برای جبران پیش‌روی‌های روسیه در دونباس عملیات‌های خرابکاری برای هدف قرار دادن زیرساخت‌های روسیه را تشدید کرده‌اند. به طور خاص، آن‌ها یک قطار بزرگ روسی حامل 3.2 میلیون پوند نفت را در منطقه اشغالی زاپوریژیا منهدم کردند. این عملیات شامل قرار دادن بمب روی ریل‌ها، شلیک دقیق با سامانه‌های موشکی HIMARS تأمین شده از سوی آمریکا و حملات پهپادی متعاقب بود که نفت باقی‌مانده را نابود کرد.
چرا ترور؟
ترور شخصیت‌های کلیدی نظامی در خاک روسیه، چه به طور مستقیم یا غیرمستقیم با اوکراین مرتبط هستند و از ویژگی‌های این جنگ بوده است. مانند همه مقامات وزارت دفاع روسیه، کریلوف نیز قابل تعویض بوده و بعید است که مرگ او باعث شود روسیه به طور ناگهانی مسیر خود را تغییر دهد ولی با این حال، مانند بسیاری از حملات اوکراین به خاک روسیه، این ترور سیگنالی به ارتش روسیه است که فرماندهانت در هر کجا که هستند آسیب‌پذیرند. ترور کریلوف، چهارمین حادثه علیه مقامات نظامی روسی در دو ماه گذشته است. تشدید ترور مقامات نظامی روسیه، نسخه کپی‌برداری شده از رژیم‌صهیونیستی است. تل‌آویو دهه‌هاست که از الگوی ترور برای حذف دشمنانش استفاده کرده است. رژیم در جریان جنگ غزه که تحت مدیریت و فرماندهی نیرو‌های آمریکایی عمل می‌کرد، ترور فرماندهان مقاومت را در دستورکار خود قرار داد تا از این طریق، بتواند بر دشمنانش فائق آید. تکرار این الگو در اوکراین، احتمالاً حکایت از طراحی یک اتاق عملیات دارد. اما چرا کی‌یف اکنون به سمت ترور مقامات نظامی رفته است؟
1-تلقی ضعف روسیه
یک احتمال بسیار ضعیف، تلقی ضعف روسیه است. به تازگی روسیه ناچار شد آخرین نیرو‌های نظامی خود را از شهر ساحلی طرطوس سوریه خارج کند. اهمیت سوریه به ویژه از جهت امکان دادن به روسیه برای دسترسی به مدیترانه بر کسی پوشیده نیست. حالا پس از سال‌ها راه ارتباطی روسیه به مدیترانه مسدود شده است. این شکست گرچه برای روسیه مرگ‌آور نیست اما ضربه‌ای جدی به جایگاه این کشور در خاورمیانه و عرصه بین‌المللی وارد کرده است. تلقی تضعیف روسیه به خاطر سقوط اسد در سوریه به اندازه‌ای جدی است که دونالد ترامپ نیز به این موضوع اشاره کرده است.
2- ضربات کاری در ایستگاه پایانی
پیروزی دونالد ترامپ، برای اوکراین یعنی پایان جنگ؛ این را هم ولادیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین می‌داند و هم اروپا. از همین رو نیز صدراعظم آلمان در تلاش بود تا بسته 3 میلیارد یورویی را برای کمک به اوکراین در بودجه جای دهد، اما مخالفت وزیر دارایی باعث شد تا دولت از هم بپاشد. در چنین وضعیتی، روس‌ها در روز‌های گذشته موفق شده‌اند به پیشروی خود ادامه داده و یگان‌های نیرو‌های مسلح اوکراین در خارکیف را شکست دهند. آن‌ها شهر‌های ویسیلگای و پوشکینو را در دونتسک به کنترل خود درآوردند. تداوم این وضعیت، کی‌یف را در وضعیت تسلیمی سخت در برابر مسکو قرار می‌دهد. لذا کی‌یف برای اینکه حداقل بتواند ماشین جنگی مسکو را متوقف کند، به سمت ترور‌های هدفمند گام برداشته است تا در صورت ورود ترامپ به کاخ‌سفید، شرایط حداقلی برای مذاکره و رسیدن به توافق فراهم باشد.
جنگ جهانی سوم یا آغاز آتش‌بس؟
ترور یک مقام بلندپایه روسیه، برخلاف تصور کی‌یف، می‌تواند آتش جنگ را گسترده‌تر از آن چیزی که است، کند. نباید فراموش کرد که جنگ جهانی اول به بهانه ترور «آرشیدوک فرانتس فردیناند» وارث تاج و تخت پادشاهی اتریش- مجارستان آغاز شد و اروپا را در خود فرو برد. هیچ‌کس نمی‌تواند تضمین دهد که ترور مقاماتی در این سطح، یک بار دیگر چنین فاجعه‌ای را به همراه نداشته باشد. در جریان جنگ اوکراین، کارشناسان بار‌ها از احتمال بروز جنگ جهانی سوم سخن گفته‌اند. اخیراً مجله نیوزویک در مقاله‌ای به نقل از کارشناسان نظامی که به بررسی احتمال وقوع جنگ جهانی سوم و عوامل اصلی آن پرداخته‌اند، نوشت که کارشناسان هشدار داده‌اند تنش‌های جهانی ممکن است به درگیری‌های بزرگ‌تر منجر شود، به‌ویژه در پی درگیری‌های منطقه‌ای و بحران‌های موجود در کشور‌های مختلف. یکی از محور‌های اصلی بحث در این مقاله، تنش‌ها و درگیری‌ها در اروپا، به‌ویژه درخصوص روسیه و ناتو است. کارشناسان هشدار داده‌اند کشور‌های حوزه بالتیک یا لهستان می‌توانند به کانون‌های تنش تبدیل شوند که در صورت تشدید آن، جنگ اوکراین می‌تواند به یک جنگ جهانی تبدیل شود. در این راستا، اقدامات اخیر اوکراین، به‌ویژه عملیات‌های خرابکارانه و همچنین ترور ژنرال کریلوف، می‌تواند به‌عنوان یک عامل تشدیدکننده در مسیر جنگ جهانی سوم دیده شود.
انتشار ویروس تروریسم دولتی
عملیات‌های تروریستی هدفمند برای حذف مقامات حکومتی و یا اشخاص اثرگذار، سابقه‌ای به قدمت تأسیس اولین حکومت‌های تاریخ دارد. در تاریخ معاصر نیز حذف فیزیکی افراد عمدتاً با مسئولیت‌های گروه‌های شبه‌نظامی و غیردولتی انجام می‌گرفت. این عملیات‌های تروریستی اگرچه گاه به دستور مقامات دولتی یک کشور متخاصم صورت می‌گرفت اما عملیات آن به نحوی انجام می‌شد که اثری از کلیت دولت در آن نباشد. پیش‌تر قبح و هزینه قبول مسئولیت عملیات‌های تروریستی برای دولت‌ها آن‌قدر زیاد بود که وظیفه این عملیات‌ها به گروه‌های شبه‌نظامی غیر دولتی واگذار می‌شد. پراکسی‌ها و نیرو‌های نیابتی شبه‌نظامی دولت‌ها در چنین مواقعی نقش تسهیلگر و مجری طرح عملیات‌های تروریستی را ایفا می‌کردند. صفحات تاریخ معاصر جهان پر از عملیات‌های تروریستی است که مسئولیت آن را نیرویی بر عهده نگرفت یا آنکه دست‌های پشت پرده این ترور‌ها هیچ‌گاه از پرده بیرون نیفتاد. در سال‌های اخیر اما جهان شاهد اشاعه ویروس تروریسم دولتی در سطح جهان بوده است. داغ ننگ تروریسم دولتی که پیش‌تر تنها بر پیکره رژیم تل‌آویو بود در این سال‌ها بر پیکره دیگر دولت‌ها نیز نشسته است. اگر تروریسم دولتی رژیم‌صهیونیستی در یک‌سال‌و‌نیم اخیر را در نظر نگیریم، ترور جمال خاشقچی در کنسولگری عربستان در ترکیه، ترور شهید فخری‌زاده و شهادت سردار سلیمانی از عملیات‌های تروریستی دولتی در سال‌های اخیر بوده‌اند. دولت ترامپ به طور هدفمند مقام رسمی کشوری را در خاک کشوری مستقل مورد هدف قرار می‌دهد و پس از آن مسئولیت کامل ترور را قبول می‌کند.
ترور ژنرال کریلوف در قلب مسکو این پرسش را زنده می‌کند که میدان جنگ تا کجا می‌تواند گسترده شود؟ اگر این شکل از تروریسم دولتی بدون واکنشی از سوی نهاد‌های بین‌المللی ادامه پیدا کند، ترور مقامات سایر کشور‌ها تبدیل به یک عرف بین‌المللی خواهد شد.
