زهرا طیبی، خبرنگار گروه نقد روز: «ایران با نظارت‌های سختگیرانه آژانس در سایت هسته‌ای فردو، موافقت کرده است.» این خبری بود که رویترز و برخی از رسانه‌های خارجی از گزارش محرمانه آژانس منتشر کردند و خبر از یک توافق میان ایران و آژانس در خصوص نظارت‌ها دادند. این گزارش درحالی منتشر می‌شود که برمبنای کسب اطلاع «فرهیختگان» افزایش نظارت‌ها یک روال عادی پادمانی است که به طور طبیعی زمانی که فعالیت‌ها افزایش پیدا می‌کند، تعداد بازرسی‌ها هم بیشتر می‌شود. اما آنچه در رسانه‌ها به نقل از گزارش آژانس منتشر شده این شائبه را تقویت کرد که ایران توافقی با آژانس منعقد کرده و این اقدام در چهارچوب تحقق یکی از شروط آژانس، مبنی بر افزایش نظارت‌ها بر فعالیت هسته‌ای ایران صورت گرفته است. اما بررسی ادعا‌ها در رسانه‌ها نشان می‌دهد، آژانس بار دیگر بر مدار سیاسی‌کاری حرکت کرده و یک اقدام در چهارچوب قوانین پادمان را به عنوان دستاورد خود جا‌زده است.
موافقت ایران با نظارت‌های سختگیرانه در فردو؟
رویترز روز پنجشنبه ادعا کرد در گزارش محرمانه آژانس که در اختیار خبرنگار این رسانه قرار گرفته است، «ایران با نظارت شدیدتر توسط ناظر هسته‌ای سازمان ملل، در سایت فردو موافقت کرده است.» همچنین در ادامه نیز به این موضوع اشاره شد که این موافقت بعد از آن صورت گرفته که «ایران درجه غنی‌سازی را به میزان قابل توجهی افزایش داده تا به تولید سلاح هسته‌ای نزدیک شود.» آژانس در گزارش خود به این موضوع اشاره کرد که «ایران با درخواست آژانس ffep برای افزایش دفعات و شدت اجرای اقدامات پادمانی موافقت کرده است.» علاوه براین، خبرنگار وال استریت ژورنال(لارنس نورمن) نیز مدعی شد اقداماتی که ایران با آن موافقت کرده «شامل افزایش بازرسی‌های بیشتر از سایت فردو و حضور چند بازرس بیشتر است.» این خبرنگار در ادامه هم گفت «تدابیر نظارتی بیشتر هم لحاظ شده است.» رسانه انگلیسی میدل‌ایست‌مانیتور هم مدعی شد «ایران با افزایش فرکانس و شدت نظارت‌ها در تأسیسات فردو موافقت کرده است. این اقدام شامل تدابیر نظارتی قوی‌تر است که بر فعالیت‌های غنی‌سازی نظارت بیشتری خواهد داشت.» میدل‌ایست در ادامه گزارش خود نیز مدعی شد ایران، فرایند غنی‌سازی اورانیوم در سطح 20 درصد را برای سرعت بخشیدن به تولید در سطح 60 درصد تغییر داده است.
عقب‌نشینی ایران بعد از افزایش فعالیت‌های هسته‌ای؟
بعد از تصویب بیانیه تروئیکا علیه ایران در شورای امنیت، ایران اعلام کرد فعالیت هسته‌ای خود را افزایش می‌دهد، ازجمله این اقدامات که سخنگوی سازمان انرژی اتمی هم به آن اشاره کرد، راه‌اندازی مجموعه‌ای از سانتریفیوژ‌های جدید و پیشرفته و فعال شدن هزاران ماشین جدید سانتریفیوژ، طی 4 تا6 ماه است. علاوه بر این گفته می‌شد، تجهیز بال B فردو نیز ازجمله اقداماتی است که ایران بعد از تصویب این قطعنامه انجام خواهد داد. پس از اقدامات ایران، تروئیکا روز دوشنبه(20آذرماه) در بیانیه‌ای، «افزایش چشمگیر سرعت تولید اورانیوم غنی‌شده تا خلوص ۶۰ درصد در تأسیسات فردو» را محکوم کرد و از ایران خواست «این اقدامات را به حالت قبل بازگرداند و فوراً گسترش تنش‌های هسته‌ای را متوقف کند.» حالا انتشار گزارش توافق جدید ایران و آژانس این شائبه را تقویت کرد که ایران بعد از افزایش فعالیت‌های هسته‌ای حاضر به پذیرش افزایش نظارت‌ها شده است. انتشار خبر به نتیجه رسیدن این توافق، فضای انتقادی در داخل کشور به وجود آورد که «تشدید نظارت‌ها» بعد از قطعنامه تند تروئیکا علیه ایران، پالس ضعف به اروپایی‌ها و امتیازدهی از جانب ایران به شمار می‌رود. در کنار این موارد هفته گذشته نیز آژانس به این موضوع اشاره کرد که در «صورت نیاز در مورد اقدامات سخت‌تر پادمانی، در دوسایت هسته‌ای ایران ازجمله فردو که در حال غنی‌سازی در بالاترین سطحند، بحث خواهند کرد.»
ایران تنها با افزایش «تعداد بازرسی‌ها» موافقت کرده است
کسب اطلاع «فرهیختگان» از منابع آگاه اما این گزاره را اثبات می‌کند که آنچه در رسانه‌های خارجی در خصوص توافق جدید ایران و آژانس مبنی بر افزایش و تشدید نظارت‌ها منتشر شده، اغراق‌آمیز است و «افزایش نظارت‌ها یک روال عادی پادمانی است.» این منبع آگاه در خصوص افزایش این نظارت‌ها اشاره کرد «زمانی که فعالیت‌ها افزایش پیدا می‌کند، به طور طبیعی فرکانس بازرسی‌ها افزایش پیدا می‌کند و عکس این موضوع هم وجود دارد و زمانی که فعالیت‌ها کاهش پیدا می‌کند، تعداد بازرسی‌ها کاهش پیدا می‌کند.» این اقدامات در چهارچوب قوانین پادمان صورت می‌گیرد و افزایش تولید هسته‌ای ایران به خصوص تولید 60 درصد چندبرابر شده، بازرسی‌ها افزایش پیدا کرده و آنچه میان ایران و آژانس منعقد شده است، در چهارچوب توافق نبوده است. این منبع آگاه در ادامه هم به این موضوع اشاره کرد که در تعاملات میان ایران و آژانس مشخصاً «هر دوماه یک بار و برای هرمؤسسه ترتیبات پادمانی با آژانس تعریف می‌شود.» برای مثال اگر فعالیت‌ها در سایت اصفهان کاهش و در نطنز افزایش پیدا کند، متقابلاً «تعداد بازرسی‌ها» کاهش و افزایش پیدا می‌کند و «این روال عادی است که چندین سال است میان ایران و آژانس جریان دارد.» از آنجا که هزاران ماشین جدید فعالیت خود را آغاز کردند و از آن طرف هم میزان غنی‌سازی 60 درصد در حال تولید است، «به طور طبیعی تفاهم شده که تعداد بازرسی‌ها افزایش پیدا کند.» این جلسات به طور معمول هر دوماه یک بار میان ایران و آژانس برگزار می‌شود و عموماً نیز اخبار آن رسانه‌ای نمی‌شود. نکته مهم دیگر این است که افزایش نظارت‌ها در سایت هسته‌ای فردو، صرفاً شامل افزایش «تعداد بازرسی‌ها» می‌شود و «نه دوربین و نه بازرسی اضافه شده.» این منبع آگاه در خصوص جزئیات بازرسی‌ها گفت: «برای مثال اگر سه بار امکان بازرسی وجود دارد، تعداد آن به چهار بار افزایش پیدا می‌کند، تعداد آن محدود است و هرزمان و هرساعت امکان بازرسی وجود ندارد.»
تکرار سیاسی‌کاری آژانس در ماجرای افزایش نظارت‌ها در فردو
انتشار گزارش افزایش نظارت‌ها در فردو که امری معمول در چهارچوب قوانین پادمانی است، درحالی توسط آژانس در اختیار رسانه‌ها قرار گرفته که پیش از این آژانس سابقه درز گزارش‌های محرمانه به رسانه‌ها را داشته است. اسفند 1401 آژانس گزارشی از پیدا کردن شواهدی مبنی بر آثار غنی‌سازی 84 درصد در یکی از سایت‌های هسته‌ای ایران منتشر کرد، گزارشی که مبنای دقیقی نداشت و صرفاً برمبنای یک گمانه‌زنی بود اما انتشار آن فشار‌های بین‌المللی و رسانه‌ای زیادی را بر ایران تحمیل کرد. حالا نیز انتشار گزارش محرمانه آژانس با این فضاسازی رسانه‌ای که ایران با نظارت‌های شدیدتر موافقت کرده است، آن هم در شرایطی که ایران، بعد از تصویب قطعنامه اعلام و اقدام به افزایش فعالیت هسته‌ای خود کرد، این شائبه را تقویت کرد که ایران در مقابل آژانس کوتاه آمده و پیروزنمایی نیز برای آژانس نیز به شمار می‌رفت، درحالی‌که آنچه منتشر شد با واقعیت فاصله دارد. آژانس سابقه روشنی در سوءاستفاده از رسانه‌ها برای تشدید فشار علیه ایران در راستای امتیازگیری داشته، اقدامی که به نظر می‌رسد این بار نیز با همین منظور، گزارش محرمانه آژانس در رسانه‌ها منتشر شده است.
تهدید مکانیسم ماشه ابزار فشار امتیازگیری از ایران
هم‌زمان با انتشار خبر توافق ایران و آژانس مبنی بر افزایش شدت بازرسی‌ها در فردو، تروئیکای اروپایی در نامه‌ای به شورای امنیت اعلام کرد در صورت لزوم حاضر است تا بازگشت فوری همه تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران (مکانیسم ماشه) را آغاز کند. در بخشی از این نامه تأکید شده «ایران باید برنامه اتمی خود را محدود کند تا شرایط سیاسی لازم در جهت پیشرفتی معنی‌دار و رسیدن به راه‌حلی مبتنی بر مذاکره فراهم شود.» این نامه که روز 6 دسامبر توسط سه کشور آلمان، انگلیس و فرانسه به شورای امنیت ارسال شد، روز پنجشنبه توسط رویترز منتشر شد. تروئیکا در نامه به این موضوع اشاره کرد که «ما بر عزم خود برای استفاده از کلیه ابزار‌های دیپلماتیک برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح اتمی تأکید می‌کنیم.» بر مبنای توافق 2015 و در چهارچوب فعالیت صلح‌آمیز هسته‌ای ایران، تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران معلق شده است. تا اکتبر سال آینده یعنی مهر ماه 1404 زمان طلایی کشور‌های اروپایی برای فعالسازی مکانیسم ماشه و بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران است. اگرچه اروپا هر زمان این امکان را دارد که مکانیسم ماشه را علیه ایران فعال کند اما هم‌زمان با سال دهم برجام، عملاً پرونده ایران در مورد تحریم‌ها بسته می‌شود و فعالسازی مکانیسم ماشه پس از آن کارکرد زیادی ندارد. براین اساس این احتمال تقویت می‌شود که تا سال آینده تروئیکا به سمت فعالسازی مکانیسم ماشه و بردن پرونده ایران به شورای امنیت حرکت کند.
تصویب بیانیه تند تروئیکا علیه ایران نیز در چهارچوب مقدمه‌سازی برای بردن پرونده ایران به شورای امنیت صورت گرفت. اما هم‌زمانی انتشار خبر نامه تروئیکا به شورای امنیت و انتشار خبر توافق ایران و آژانس مبنی بر افزایش نظارت‌ها توسط ایران، چند پیام مشخص داشت؛ فارغ از اینکه توافق ایران و آژانس در خصوص افزایش نظارت‌ها اتفاق تازه‌ای نبوده اما تشدید اقدامات تروئیکا برای تحت فشار قرار دادن ایران در خصوص برنامه هسته‌ای با توجیه افزایش میزان غنی‌سازی در شرایطی که ایران روند همکاری با آژانس را ادامه می‌دهد، اثبات می‌کند که اقدامات تروئیکا بیش از آنکه ناشی از تشدید فعالیت‌های هسته‌ای ایران باشد، حکایت از سیاسی‌کاری اروپایی‌ها علیه ایران دارد. نکته دیگر آنکه به نظر می‌رسد، تهدید ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت بیشتر با هدف امتیازگیری بیشتر از ایران در چهارچوب فعالیت‌های هسته‌ای صورت می‌گیرد. امری که تروئیکا در بیانیه اخیر خود نیز به آن اشاره کرد و خواهان بازگشت فعالیت هسته‌ای ایران به توافق 2015 شده است. موضوعی که هوشمندی ایران را در این زمینه می‌طلبد تا ضمن همکاری با آژانس و ادامه فعالیت هسته‌ای ایران به صورت صلح‌آمیز، امتیازاتی ندهد که علاوه بر محدود شدن فعالیت هسته‌ای، ایران را در موضع ضعف قرار دهد. نکته مهم دیگر این است که اروپایی‌ها تا حضور رسمی ترامپ در کاخ سفید به دنبال این هستند تا جای ممکن، بر مدار خواست او حرکت کنند و تشدید فشار علیه ایران در برنامه هسته‌ای و توافقی که او از آن خارج شد، بهانه خوبی برای حرکت در مسیر خواست رئیس‌جمهور جدید آمریکاست.
