سارا طاهری-ثمین قیصری، گروه دانشگاه: دهه سوم آذرماه با نام «پژوهش» گره خورده است؛ بسیاری از دانشگاه‌ها از همان روزهای ابتدایی آذرماه خود را برای حضور در نمایشگاه هفته پژوهش که مطابق رسم هر‌ساله، هفته پایانی این ماه برگزار می‌شود، آماده می‌کنند. فرارسیدن هفته پژوهش بهانه‌ای است برای پرداختن به مقوله «پژوهش» و تنگناها و کمبودهای آن در حوزه‌های مختلف علم و دانش، زیرا پژوهش و فناوری هر دو محرک‌های حیاتی پیشرفت در جامعه مدرن بوده و از جهات متعددی مکمل یکدیگر هستند. اما چرا مسئولان هفته‌ای را برای پژوهش در نظر گرفته‌اند؟ ارتقای پیشرفت علمی شاید اولین دلیل باشد؛ هفته پژوهش در گام اول بر نمایش مشارکت‌های محققان ایرانی در زمینه‌های مختلف مثل فناوری، پزشکی، مهندسی و علوم اجتماعی متمرکز است. قدردانی از پژوهشگران نیز هدف دومی است که پیگیری می‌شود. همچنین این رویداد بستری را برای مؤسسات و دانشگاه‌ها فراهم می‌کند تا تحقیقات خود را در معرض دید عموم قرار دهند. انتقال دانش و فناوری از دانشگاه‌ها به صنعت و تجاری‌سازی خروجی‌های تحقیقاتی اتفاق دیگری است که در این رویداد رقم می‌خورد.
حضور دانشگاه آزاد با 160 شرکت در نمایشگاه هفته پژوهش
امسال نیز هفته ملی پژوهش و فناوری با شعار «پژوهش و فناوری پیشران جهش تولید با مشارکت مردم» از فردا (۲۳ آذرماه) آغاز شده و تا ۲۹ آذرماه ادامه خواهد داشت. یکی از دانشگاه‌هایی که هر سال حضور پررنگی در نمایشگاه هفته پژوهش دارد، دانشگاه آزاد اسلامی است که امسال با 160 شرکت در این نمایشگاه حاضر شده است و قرار است به تعداد همین شرکت‌ها نیز محصولاتی را در غرفه‌ها در معرض دید عموم قرار دهد. محصولاتی که بدیع و جدید بوده و در سال‌های گذشته در نمایشگاه نبوده‌اند. به اصطلاح، تکراری نیستند. عبدالله محمدی، مدیرکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه آزاد در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با اشاره به جزئیات حضور دانشگاه در نمایشگاه هفته پژوهش، گفت: «آذرماه، ماه پژوهش عنوان گرفته است؛ مخصوصاً هفته آخر آذرماه که وزارت علوم، تحقیقات و فناوری هر ساله آن را به عنوان «هفته پژوهش» انتخاب می‌کند. اما برنامه‌های هفته پژوهش معمولاً در استان‌ها یک هفته زودتر شروع می‌شود. در واقع، هفته سوم آذرماه برنامه‌های استانی است و هفته چهارم برنامه‌های ملی برگزار می‌شوند.»
به‌صورت کلی، استانداری متولی برنامه‌های استانی است که در سطح استان برگزار می‌شود. این متولیان یک دانشگاه یا واحد مادر را به عنوان همکاری اصلی برگزاری برنامه‌های هفته پژوهش انتخاب می‌کنند. دانشگاه آزاد نیز در بعضی از استان‌ها به عنوان متولی اصلی انتخاب می‌شود.
نکته دیگر در این نمایشگاه برگزاری نشست‌های مختلف است؛ در این هفته رویدادهای علمی مختلفی مانند کارگاه‌ها، سمینارها و کنفرانس‌ها برگزار می‌شود و همکاری و به اشتراک‌گذاری دانش بین محققان، رهبران صنعت و دانشجویان را تقویت می‌کند. مدیرکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه آزاد در این باره نیز توضیح داد: «در این هفته از پژوهشگران و فناوران تقدیر به عمل می‌آید و نمایشگاه و نشست‌های مختلفی برگزار می‌شود. محتوای این نشست‌ها علمی و فناورانه است و حضور صنعت در دانشگاه و برعکس حضور دانشگاهیان در صنعت در آنها مورد بحث است.»
در این هفته، تمام روزها از سمت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نام‌گذاری می‌شود. بنابراین، بر اساس نام‌گذاری روزهای هفته پژوهش، برنامه‌های ویژه‌تری توسط دانشگاه طراحی می‌شود. بر همین اساس، پژوهش و فناوری زمینه‌ساز رشد و جهش تولید، مدرسه، بنیان پژوهش و فناوری، پژوهشگران و فناوران طلایه‌داران مرجعیت علمی، تعامل دانشگاه با جامعه و صنعت، همچنین ضرورت جهش تولید، وحدت حوزه و دانشگاه، هم‌افزایی برای وفاق ملی، پژوهش و فناوری، پیشران دیپلماسی علمی، پژوهش و فناوری و همچنین مشارکت مردم به ترتیب عناوین روزهای هفته پژوهش در سال ۱۴۰۳ است.
امسال همانطور که پیش‌تر گفتیم، یک نمایشگاه ملی از ۲۳ تا ۲۶ آذرماه در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران برگزار می‌شود و به گفته محمدی، دانشگاه آزاد نیز با حدود 160 شرکت از تمام استان‌ها در این نمایشگاه شرکت خواهد کرد. او در این باره گفت: «طبیعتاً مانند همه ایام که نام‌گذاری می‌شود، هدف اصلی از نام‌گذاری این ایام بازگشت به گذشته است تا ببینیم در حوزه پژوهش و فناوری چه کرده‌ایم؛ طرح‌های خود را بررسی کنیم و سیاست‌های آینده را نیز مرور کنیم تا ببینیم آیا مسیر طی شده، مسیر درستی بوده است یا خیر. همچنین ببینیم در آینده چه کارهایی را باید انجام دهیم.»
کیفیت به جای کمیت نشست
موضوع مهمی که مسئولان دانشگاه آزاد مورد توجه قرار داده‌اند، بحث کیفیت محصولات است. یعنی دیگر تلاش ندارند تا تعداد زیادی از محصولات را به نمایشگاه بیاورند. همان اتفاقی که چندی پیش در نمایشگاه نانو هم افتاد و تعداد محصولات نسبت به سال قبل کاهش پیدا کرد، اما محصولات با‌کیفیت‌تری ارائه شد. در این نمایشگاه نیز مسئولان دانشگاه همین رویکرد را مد نظر قرار داده‌اند. محمدی توضیح داد: «در این دوره در حال تلاش روی کیفیتیم تا بتوانیم به صورت کیفی محصولات دانشگاه را ارائه دهیم. ضمن اینکه در حال حاضر در نمایشگاه‌های تخصصی زیادی از جمله نمایشگاه‌های تخصصی گیاهان دارویی، محصولات پزشکی و حوزه ساخت و تولید شرکت کرده‌ایم. به‌صورت تخصصی، شرکت‌های ما حمایت می‌شوند که حداقل در یک رویداد در سال حضور پیدا کنند، بنابراین کیفی‌سازی حضور در نمایشگاه‌ها برای ما بسیار مهم است. می‌توانیم به جای 160 محصول یا شرکت، با تعداد بیشتری در این نمایشگاه حضور پیدا کنیم، اما کیفیت کار پایین می‌آید. البته این تعداد هم عدد کمی نیست. به‌صورتی در این نمایشگاه حضور پیدا می‌کنیم که هم بزرگی دانشگاه دیده شود و هم کیفیت کارها طوری باشد که بازدیدکننده را به سمت خود جذب کند.»
معیار انتخاب شرکت‌ها و محصولات چه بود؟
به گفته محمدی، تعداد زیادی از شرکت‌ها برای حضور در این نمایشگاه اعلام آمادگی کردند که طی یک دوره داوری در سطح سازمان مرکزی دانشگاه آزاد، در نهایت 160 شرکت انتخاب شدند. او در این باره گفت: «تلاش کردیم همه استان‌ها در فرایند داوری نماینده داشته باشند. البته تعداد نماینده‌ها متفاوت بوده و ممکن است بعضی استان‌ها دارای یک نماینده باشند، در صورتی که بعضی از استان‌ها با توجه به فعالیت‌های خود ممکن است تعداد شرکت‌های بیشتری را داشته باشند.»اما یکی از سوالات مهمی که اینجا وجود دارد، دلیل انتخاب محصولات و شرکت‌هایی است که در نمایشگاه امسال حضور دارند. مدیرکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه آزاد به این سوال پاسخ داد و گفت: «معمولاً در همه نمایشگاه‌ها، به ویژه نمایشگاه امسال، در فرایند داوری محصولات به ویژگی فناورانه محصول، بدیع و نو بودن یا در صورت ارائه محصول قدیمی به رشد فرایند TRL (سطح بلوغ فناوری) و نزدیکی به بازار توجه و این موارد را در نظر می‌گیریم. براساس آن نیز شرکت‌ها را دعوت می‌کنیم.»همانطور که پیش‌تر گفتیم، 160 شرکت فناور از دانشگاه آزاد در رویداد امسال حضور دارند. اما این که هر کدام چند محصول را به نمایشگاه بیاورند، سوال دیگری است که محمدی درباره آن نیز گفت: «ما یک محصول را داوری می‌کنیم، اما معمولاً شرکتی که در نمایشگاه حضور پیدا می‌کند ممکن است در کنار محصول اصلی مدنظر، محصولات خود را نیز به نمایش بگذارد. عملاً 160 شرکت را دعوت کرده، اما تعداد محصولاتی که ارائه می‌شود، بیشتر است. در بخشنامه‌ای که صادر می‌شود، از شرکت‌ها خواسته می‌شود که فقط روی همین محصول متمرکز شوند، اما تجربه سال‌های گذشته نشان می‌دهد که معمولاً شرکت‌ها توجهی به این موضوع ندارند و موقع حضور، همه محصولات خود را می‌آورند. ما روی همان 160 شرکت، 160 محصول تأکید داریم.»او در پاسخ به این سوال که چرا تعداد محصولات بیشتری از این شرکت‌ها را به نمایشگاه نمی‌آورید، نیز توضیح داد: «به دلیل اینکه این محصولات فرایند داوری خود را طی کرده‌اند و طبیعتاً محصولات خوبی هستند، بنابراین می‌خواهیم فقط روی آنها تمرکز داشته باشیم. اداره کل سراهای نوآوری دانشگاه آزاد مسئولیت داوری را به عهده دارد. مسائلی که آنها در نظر می‌گیرند، در گام اول همانطور که پیش‌تر گفتم ملاکمان برای انتخاب نو و بدیع بودن آن محصول و شرکت است. مورد بعدی TRL بالا و همچنین در اختیار داشتن بازار است که بتواند محصول تجاری‌شده‌ای را به بازار عرضه داده باشد. یا محصول به اصطلاح باید نزدیکی به بازار داشته باشد، یعنی نمونه اولیه تولید شده و این نمایشگاه کمک می‌کند که آنها بتوانند مصرف‌کننده و مشتری پیدا کرده و قرارداد منعقد کنند.» به گفته او، محصولاتی که سال‌های گذشته با یک تغییر و تحول روبه‌رو شده و تغییرات رو به رشدی داشتند نیز جزء انتخاب‌ها در نظر گرفته می‌شوند.مسئولان دانشگاه آزاد امسال فضای متفاوت‌تر و بزرگ‌تری را نسبت به سال‌های دیگر در اختیار دارند. برای همین تصمیم گرفته‌اند تا با توجه به این فضا، بحث تنوع محصولات را نیز مورد توجه قرار دهند. محمدی در این باره توضیح داد: «این یک نمایشگاه تخصصی نیست و همه موضوعات را در بر می‌گیرد، بنابراین سعی می‌شود تنوعی را نیز داشته باشیم. برای مثال، تصمیم گرفته‌ایم تا موضوع این نمایشگاه صرفاً بر روی حوزه توزیع گیاهان دارویی یا صنعت متمرکز نباشد و در بخش‌های مختلف از جمله IT، کشاورزی، ساختمان و سایر صنایع نیز تمرکز کرده و محصولاتی را ارائه دهیم. یعنی در انتخاب محصولات، بحث تنوع را نیز مدنظر قرار داده‌ایم.»در این داوری، بحث حضور استان‌ها نیز ملاک قرار گرفته است؛ مدیرکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه آزاد در این باره گفت: «علاقه‌مندیم در نمایشگاه هفته پژوهش که همه دانشگاه‌ها در آن دور هم جمع می‌شوند، تمام واحدهای ما نیز نماینده داشته باشند. این مورد نیز جزء یکی از معیارها است. ممکن است که یک استان در مقایسه با بقیه استان‌ها محصول ضعیف‌تری را ارائه دهد، اما به دلیل اینکه می‌خواهیم نماینده آن استان در نمایشگاه حضور داشته باشد، آن محصول را نیز انتخاب می‌کنیم.»
افزایش ۳ برابری وسعت غرفه دانشگاه نسبت به سال قبل
همانطور که گفتیم، دانشگاه آزاد امسال فضای فیزیکی بیشتری را در نمایشگاه در اختیار دارد. موضوعی که محمدی درباره آن توضیح داد: «در برگزاری این نمایشگاه نسبت به دوره گذشته فضای بزرگ‌تری را در اختیار داریم و تقریباً می‌توان گفت حدود ۳ برابر افزایش فضا نسبت به سال گذشته داشته‌ایم. این فضا به حدود ۶۰۰ متر می‌رسد که در سال گذشته حدود ۲۰۰ متر بود. از نظر وسعت، فضای بزرگ‌تری را در نظر گرفتیم که بتوانیم فضای مناسب‌تری را برای شرکت‌ها ایجاد کنیم. در طراحی نمایشگاه تلاش شد تا فضای مذاکره و صحبت شرکت‌ها را فراهم کنیم تا فضای مناسبی داشته باشند تا با بازدیدکننده‌ها صحبت کنند. در واقع، برای اهمیت بخشی به این مسئله، در فضای VIP دو بخش بزرگ را در نظر گرفتیم.»
تقدیر از پژوهشگران چه تفاوت‌هایی با سال گذشته دارد؟
بخش تقدیر از پژوهشگران از آن موضوعاتی است که هر سال در این رویداد مورد توجه قرار می‌گیرد. مدیرکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه آزاد در پاسخ به این سوال که آیا امسال نیز شاهد این اتفاق خواهیم بود یا خیر و آیا تفاوتی با سال‌های گذشته دارد، گفت: «امسال نیز بخشنامه تقدیر از پژوهشگران را به همه استان‌ها ابلاغ کردیم که نسبت به سال‌های گذشته متفاوت است. در این دوره محدودیتی از لحاظ تعداد پژوهشگران ایجاد نکردیم. در دوره‌های قبل، واحدها را سطح‌بندی کرده و نسبت به آن تعداد پژوهشگران را مشخص می‌کردیم؛ به‌طور مثال اعلام می‌کردیم از واحدهای سطح ۱ تا ۳ تعداد ۷ نفر پژوهشگر و از واحدهای سطوح بعدی تعداد ۴ نفر پژوهشگر انتخاب شوند. امسال کار مقداری متفاوت شد؛ یعنی به دانشگاه‌ها مجوز دادیم که بر اساس تعداد دانشکده‌ها، جوایز را اهدا کنند. امسال دانشکده‌های قدیمی به همراه دانشکده‌های جدید که براساس الگوی دانشکدگان و دانشکده موضوعی شکل گرفته‌اند، مورد بررسی قرار می‌گیرند.» با این اوصاف، آن‌طور که محمدی گفته است، از سال‌های آینده تمام واحدها به سمت دانشکده موضوعی حرکت خواهند کرد؛ تغییری که در بخشنامه این دوره اتفاق افتاد.تغییر دیگری نیز در بخشنامه اتفاق افتاده است که مدیرکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه آزاد درباره آن نیز توضیح داد: «تغییر دیگر این است که به تعداد پژوهشگران، از فناوران نیز تقدیر خواهیم کرد. یعنی از هر دانشکده، از یک پژوهشگر و یک فناور تقدیر می‌شود. در سطح استان قبلاً از ۷ پژوهشگر و ۲ فناور تقدیر می‌شد، در صورتی که امسال از ۴ پژوهشگر و ۴ فناور تقدیر به عمل می‌آید.»میزان جوایز نیز امسال نسبت به سال‌های گذشته تفاوت کرده است. محمدی درباره آن توضیح داد: «مبلغ جایزه پژوهشگران نسبت به سال گذشته حدود ۲۵ درصد افزایش داشته است. تغییر دیگری که نسبت به دوره‌های قبل داشتیم این بود که مبلغ هزینه‌کرد برای هفته پژوهش نیز تا یک عدد ثابت در نظر گرفته شد تا واحدها بتوانند راحت خرج کنند و به اصطلاح دستشان باز باشد و در صورتی که برنامه‌های خاصی داشتند، بتوانند از آن عدد ثابت برای هزینه‌کرد، برگزاری مراسم یا تقدیرها در سطح کارشناس، رئیس مرکز تحقیقات و رئیس سرا استفاده کنند.»
