فاطمه سادات مرتضوی، خبرنگار گروه اقتصاد: مؤسسه بین‌المللی پژوهشی صلح استکهلم (SIPRI) اخیراً جدیدترین گزارش خود از فروش تسلیحات توسط 100 شرکت برتر جهان در سال 2023 را منتشر کرده است. طی سال 2023، مجموع درآمد تسلیحاتی 100 شرکت برتر جهان به 632 میلیارد دلار رسیده است، رقمی که معادل تولید ناخالص داخلی 54 کشور انتهایی (با کمترین GDP) است. جالب است بدانیم در این لیست (اقتصاد‌های کوچک) کشور‌هایی مانند مغولستان، بورکینافاسو، لبنان، مالی، بوتسوانا، جامائیکا، نیکاراگوئه، نیجر، چاد، یمن، ماداگاسکار، مقدونیه شمالی، کنگو، لائوس، کره شمالی، افغانستان، رواندا، قرقیزستان، تاجیکستان، سومالی، کوزوو، سوریه، مونته‌نگرو، لیختن‌اشتاین، مالدیو، جیبوتی و یونان به چشم می‌خورند. نکته قابل تامل در حوزه تسلیحات این است که از کل این فروش 632 میلیارد دلاری سال 2023، حدود 51 درصد در اختیار آمریکاست، چین دوم بوده و انگلستان و روسیه سوم و چهارمند. ویژگی‌های خاص در صنعت تسلیحات از قبیل شدت سرمایه از جمله سرمایه انسانی در تولید هزینه‌های بالای تحقیق و توسعه نظامی و استاندارد‌های محرمانه قوی در پروژه‌های تدارکاتی که انتشار دانش را مختل می‌کند منجر به شکل‌گیری انحصار شدید در این بازار می‌شود. بررسی آمار‌ها نشان می‌دهد ساختار بازار تسلیحات در اوایل شکل‌گیری با یکه‌تازی آمریکا و تدریجاً برخی کشور‌های صاحب فناوری، بیشتر از نوع انحصاری بوده که شدت این انحصار به‌تدریج در حال کاهش است. دو عامل اساسی موتور محرکه این تغییر تدریجی عبارتند از: اول توسعه صنایع کشور‌ها و دستیابی آن‌ها به فناوری‌های پیشرفته از طریق مهندسی معکوس یا انتقال فناوری و دوم مناسبات سیاسی و ائتلاف‌های تاکتیکی بین کشور‌ها. 

 از خاورمیانه چه خبر؟ 
در خاورمیانه جنگ در اوکراین و غزه باعث افزایش 18 درصدی درآمد‌های تسلیحاتی شش شرکت برتر منطقه به 19.6 میلیارد دلار شد. شرکت‌های رژیم‌صهیونیستی به دلیل تقاضای بالای تسلیحات، درآمد‌های بی‌سابقه‌ای را تجربه کردند. به‌طور خاص، شرکت البیت با رتبه 27، با 14 درصد رشد به 5.4 میلیارد دلار رسید و صنایع هوافضای رژیم‌صهیونیستی (رتبه 34) با 15 درصد رشد، 4.5 میلیارد دلار داشت. این موضوع نشان‌دهنده تأثیرات مستقیم شرایط سیاسی و نظامی بر بازار تسلیحات است. این تحولات نشان می‌دهد خاورمیانه همچنان یکی از مناطق کلیدی در صنعت تسلیحات جهانی است. 

تجارت سیاه 632 میلیارد دلاری
براساس گزارش موسسه بین‌المللی پژوهشی صلح استکهلم (SIPRI)، مجموع فروش تسلیحات 100 شرکت برتر جهان از 201 میلیارد دلار در سال 2002 به 421 میلیارد دلار در سال 2010 و 632 میلیارد دلار تا پایان سال 2023 رسیده است. با توجه به وقوع جنگ روسیه-اوکراین، جنایت‌های جنگی رژیم‌صهیونیستی در غزه و لبنان و همچنین تشدید تنش‌ها در سوریه و همچنین احساس خطر برخی از کشورها در خاورمیانه، برآوردها این است در سال 2024 فروش تسلیحات شرکت‌های بزرگ اسلحه سازی دنیا نیز افزایش یافته است. 

سهم 51 درصدی آمریکا از تجارت اسلحه 
نگاهی به رتبه‌بندی درآمد تسلیحاتی برترین‌های جهانی در حوزه دفاعی در سراسر جهان نشان می‌دهد، آمریکا با 41 شرکت در بین 100 شرکت برتر تسلیحاتی جهان، بیشترین شرکت برتر در حوزه تولید اسلحه را در دنیا داراست، به صورتی که در دو سال متوالی 2022 و 2023 ، پنج شرکت برتر این رده‌بندی آمریکایی بودند. بر این اساس می‌توان گفت درآمدهای کل شرکت‌های برتر ایالات متحده در رده‌بندی SIPRI رقمی معادل ۲.۵ درصد افزایش یافته و در سال 2023 به 322 میلیارد و 630 میلیون دلار رسیده است. 
تنها شرکت اول این لیست که شرکت لاکهید مارتین بوده، در سال 2023 حدود 61 میلیارد دلار درآمد از فروش تسلیحات نظامی داشته است. طی سال 2023 شرکت RTX، نورثروپ گرامَن، بوئینگ و شرکت جنرال دینامیک از دیگر شرکت‌های آمریکایی هستند که به ترتیب 41 میلیارد دلار، 35، 31 و 30 میلیارد دلار از فروش اسلحه درآمد داشته‌اند.

چین با 103 میلیارد دلار در جایگاه دوم 
طی سال 2023 تعداد 9 شرکت چینی در بین شرکت‌های برتر تسلیحاتی جهان قرار داشته‌اند. شرکت‌های چینی با درآمد ۱۰۳ میلیارد دلار، در جایگاه دوم درآمد تسلیحاتی پس از شرکت‌های آمریکایی قرار دارند. اما جالب اینجاست که آن‌ها پایین‌ترین سطح رشد خود را از سال ۲۰۱۹ تجربه کرده‌اند و فقط ۰.۷ درصد رشد داشته‌اند که به دلیل کاهش سرعت رشد اقتصاد چین در این مدت است. در مقابل، شرکت‌های کره جنوبی با رشد چشمگیر ۳۹ درصد، ژاپن با ۳۵ درصد و تایوان با ۲۷ درصد، افزایش قابل توجهی در درآمدهای تسلیحاتی خود داشته‌اند. این نشان می‌دهد درحالی‌که چین با چالش‌هایی مواجه است، دیگر کشورهای آسیایی در حال پیشرفت و گسترش در این صنعتند. شرکت چینی AVIC در سال 2023 در رتبه 8 جهانی بزرگ‌ترین تولیدکننده تسلیحات چین باقی ماند و درآمدهای تسلیحاتی 20.9 میلیارد دلاری را تجربه کرد که نشان‌دهنده ادامه رشد در تولید هواپیماهای نظامی داخلی بود. درآمدهای تسلیحاتی شرکت AECC به میزان 17 درصد افزایش یافت و به 5.8 میلیارد دلار رسید که  باتوجه به رکود موجود در چین ، بزرگ‌ترین میزان افزایش سالانه درآمدهای تسلیحاتی در بین شرکت‌های چینی بود.

درآمد 26 میلیارد دلاری روس تنها با 2 شرکت
اما نکته جالب دیگر این رده‌بندی جهانی آنجاست که علی‌رغم آنکه دو شرکت روسی در لیست شرکت‌های برتر تسلیحاتی در جهان بودند؛ درآمدهای تسلیحاتی آنها، به میزان ۴۰ درصد افزایش یافته و رقمی معادل ۲۵.۵ میلیارد دلار تخمین زده شد که برخی معتقدند به دلیل افزایش قابل توجه در سفارشات و تولید بوده است. همچنین شرکت‌های اروپایی در این رده‌بندی، تقریبا رشد ناچیز 0.2 درصدی درآمدهای تسلیحاتی را ثبت کردند و به ۱۳۳ میلیارد دلار درآمد در یک سال اخیر دست یافتند.
طبق آمارهای موسسه پژوهشی صلح استکهلم، آسیا و اقیانوسیه در صنعت تسلیحات به یک بازیگر مهم تبدیل شده‌اند. 23 شرکت در میان 100 شرکت برتر تولید اسلحه قرار دارند و درآمدهای آنها به طور قابل توجهی 5.7 درصد افزایش یافته و به عدد چشمگیر 136 میلیارد دلار رسیده است. این رشد نشان‌دهنده افزایش تقاضا و رقابت در بازار تسلیحات است و به خوبی نشان می‌دهد که این منطقه در حال حاضر در کانون توجهات جهانی قرار دارد. 

133میلیار دلار درآمد تسلیحاتی اروپایی‌ها
وضعیت شرکت‌های تسلیحاتی در اروپا به جز روسیه به شکل دیگری است؛ درآمد‌های تسلیحاتی ۲۷ شرکت مستقر در اروپا (غیر از روسیه) در سال ۲۰۲۳ به ۱۳۳ میلیارد دلار رسید که دودهم درصد افزایش (۱۹۹ میلیون دلار) نسبت به سال قبل داشت و ۲۱ درصد از کل درآمد‌های ۱۰۰ شرکت برتر را تشکیل می‌دهد. در سال 2023، انگلستان با هفت شرکت در مجموع 47.7 میلیارد دلار درآمد داشت که 0.7 درصد از کل درآمد‌های کل شرکت‌های برتر در این رده‌بندی است. شرکت انگلیسی BAE Systems در سال 2023 جایگاه خود را به عنوان بزرگ‌ترین شرکت تسلیحاتی در اروپا و ششم جهانی حفظ کرد و درآمد‌های تسلیحاتی‌اش به میزان 2.3 درصد افزایش یافت و به 29.8 میلیارد دلار رسید. علاوه بر آن بزرگ‌ترین افزایش سالانه درآمد تسلیحاتی متعلق به Atomic Weapons Establishment رتبه ۵۹ جهانی بود که تولیدکننده کلاهک‌های هسته‌ای در انگلستان است. 

فرانسه در سراشیبی درآمد تسلیحاتی
 آمار‌های مؤسسه پژوهشی صلح استکهلم می‌گوید، مجموع درآمد‌های پنج شرکت برتر فرانسوی در رده‌بندی جهانی سال 2023، به 25.5 میلیارد دلار رسید که 8.5درصد افت داشت. شرکت صنعتی Dassault Aviation که رتبه ۴۶است، با کاهش ۴۱ درصدی، بزرگ‌ترین کاهش را داشت. در این میان، شرکت Thales که جایگاه ۱۶جهان را دارد، تنها شرکت فرانسوی بود که افزایش درآمد را تجربه کرد و درآمدش به 10.4 میلیارد دلار رسید. دو شرکت ایتالیایی با کاهش ۱۰ درصدی درآمد تسلیحاتی روبه‌رو شدند که از بین آن‌ها شرکت Leonardo (رتبه ۱۳) با کسب 12.4 میلیارد دلار، تقریباً 11درصد افت را تجربه کرد. 

درآمد 2.2 میلیاردی تنها نماینده اوکراین 
در این رده‌بندی جهانی 4 شرکت آلمانی بودند که با درآمد 10.7 میلیارد دلار تقریباً بیش از 7.5درصد سود کردند و شرکت Rheinmetall به عنوان بزرگ‌ترین شرکت این حوزه در آلمان (رتبه ۲۶) با 5.5میلیارد دلار بیش از ده درصد به درآمد خود افزود. تنها نماینده اوکراین در این رده‌بندی، صنایع دفاعی اوکراین (رتبه ۶۰) بود. این شرکت درآمد‌های تسلیحاتی خود را به میزان ۶۹ درصد در سال ۲۰۲۳ افزایش داده و به 2.2 میلیارد دلار رسید. 

136میلیارد دلار درآمد تسلیحاتی اهالی آسیا
در سال‌های اخیر آسیا و اقیانوسیه در صنعت تسلیحات رشد قابل‌توجهی داشته‌اند، به‌ویژه کشور‌های ژاپن و کره‌جنوبی که تغییرات در سیاست‌های نظامی و افزایش تقاضا برای تسلیحات، به‌ویژه در زمینه تولید هواپیما‌ها و سیستم‌های دفاعی به این رشد کمک کرده است. مطابق با آمار‌های مؤسسه پژوهشی صلح استکهلم، درآمد‌های تسلیحاتی 23 شرکت مستقر در آسیا و اقیانوسیه به میزان 5.7 درصد یا 7.3 میلیارد دلار افزایش یافته و به 136 میلیارد دلار در سال 2023 رسید که این افزایش عمدتاً ناشی از رشد قابل‌توجه درآمد‌های تسلیحاتی شرکت‌های ژاپنی و کره‌جنوبی بود. درآمد‌های چهار شرکت کره‌جنوبی در رده‌بندی sipri چیزی حدود 11میلیارد دلار بوده که نسبت به سال قبل 39 درصد افزایش داشته است. 

درآمد تسلیحاتی 10 میلیارد دلاری ژاپن
علاوه برآن 5 شرکت ژاپنی نیز در بین ‌رده‌بندی جهانی برترین‌های تولید اسلحه وجود دارند که در یک سال اخیر بالغ بر 10 میلیارد دلار درآمد تسلیحاتی داشتند. گفتنی است در ژاپن در سال 2023، سفارشات نظامی هر پنج شرکت حداقل دوبرابر و در برخی موارد بیش از چهاربرابر بالاتر از سال 2022 بوده است. در سال‌های اخیر سفارشات داخلی نظامی به میتسوبیشی هوی اینداستریز (رتبه 39) به میزان 360 درصد افزایش یافته و حدود 3.4میلیارد دلار درآمد تسلیحاتی داشته‌اند. همچنین، کواساگی هوی اینداستریز (رتبه 65) نیز درآمد 2.1 میلیارد دلاری را ثبت کرده که ناشی از رشد تقاضای برای هواپیما‌ها و موشک‌های جدید است. 

درآمد تسلیحاتی 7میلیارد دلاری هند
طبق بررسی «فرهیختگان» از داده‌های مؤسسه پژوهشی صلح استکهلم، در سال 2023، درآمد‌های تسلیحاتی سه شرکت هندی در فهرست برترین‌های جهانی، 6.7 میلیارد دلار بود که 5.8 درصد افزایش داشت. بزرگ‌ترین تولیدکننده تسلیحات هند، هندستان ایروناتیک (رتبه 43)، با درآمد 3.7 میلیارد دلار، 6.9 درصد رشد را تجربه کرد. در تایوان نیز شرکت NCSIST (رتبه 47) با 27 درصد افزایش، 3.2 میلیارد دلار درآمد تسلیحاتی داشت که ناشی از سفارش‌های داخلی برای موشک‌ها و UAV‌ها بود. 

درآمد 6 میلیارد دلاری ترکیه
براساس آمار‌های مؤسسه پژوهشی صلح استکهلم، سه شرکت برتر ترکیه درآمد‌های تسلیحاتی خود را به 6 میلیارد دلار رساندند که 24 درصد افزایش داشته است. شرکت آسلسان با 2.4 میلیارد دلار، شرکت پهپادی بایکار با 1.9 میلیارد دلار و صنعت هوافضای ترکیه با 1.7 میلیارد دلار، نمایندگان ترکیه در لیست 100 شرکت برتر تسلیحاتی جهان طی سال 2023 بوده‌اند.