فرهیختگان: «گفت‌وگوها ادامه دارد». این جمله‌ای بود که پس از پایان مذاکرات دوساعته ژنو در روز جمعه با تروئیکای اروپایی از سوی دو طرف مطرح شد. به نظر می‌رسد در دور اول گفت‌وگوها، صرفاً محورهای کلی مورد بحث و بررسی قرار گرفته و برنامه‌ریزی برای ادامه مذاکرات صورت گرفته است. احتمال برگزاری چند جلسه دیگر مذاکره با اروپایی‌ها تا زمان حضور ترامپ در کاخ سفید نیز وجود دارد. فارغ از محتوای مذاکرات، اعلام این گزاره که قرار است گفت‌وگوها ادامه یابد، نشان می‌دهد که دو طرف تمایل به ادامه گفت‌وگوها برای رسیدن به نقطه اشتراک در موضوعات اختلافی دارند. بر اساس آنچه معاون وزیر خارجه ایران اعلام کرده، محور گفت‌وگوها شامل موضوعات منطقه‌ای، رفع تحریم‌ها و مسائل هسته‌ای بوده است. در این میان، مقامات ایرانی تأکید کردند که اروپا باید رفتار خود را اصلاح کند. موضع محکم و صریح ایران این تصویر را به وجود آورد که ایران قصد ندارد از موضع ضعف مذاکره کند و قرار نیست امتیازی به طرف مقابل دهد.
از مذاکره استقبال می‌کنیم اما در مقابل زیاده‌خواهی کوتاه نمی‌آییم
پنجشنبه هفته گذشته، یک روز پیش از شروع مذاکرات با تروئیکای اروپا، مقامات ایرانی با انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، دیدار داشتند. مورا پس از این جلسه اشاره کرد که مذاکرات با طرف ایرانی مثبت بوده است. او در پیامی در ایکس نوشت: «گفت‌وگوهای مثبتی با مجید تخت روانچی، معاون وزیر خارجه و کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی وزارت خارجه داشتم. در این دیدار درباره همکاری‌های ایران با روسیه، تنش‌های فعلی در خاورمیانه و اهمیت جلوگیری از تشدید تنش‌ها و همچنین مسائل حقوق بشری گفت‌وگو کردیم.»
معاون وزیر خارجه ایران اما موضعی متفاوت از انریکه مورا داشت و اشاره کرد که به مورا گفته است: «اروپا باید دست از رفتار غیرمسئولانه بردارد.» او افزود: «اروپا در موضوع هسته‌ای ایران به دلیل عدم برخورداری از روحیه مسئولیت‌پذیری و اعتماد به نفس لازم، مدت‌هاست از بازیگری تأثیرگذار فاصله گرفته است. اروپا نیازمند خودبازیابی است.» این اظهارات نشان می‌دهد که برخلاف چراغ سبز ایران برای شروع مذاکره و حتی ابتکار ایران برای آغاز گفت‌وگو با اروپا، موضع ایران در قبال زیاده‌خواهی‌های اروپایی‌ها صریح و قاطع خواهد بود.
عراقچی، وزیر خارجه ایران نیز صراحتاً اعلام کرد که به شروع مذاکرات ژنو خوش‌بین نیست و افزود که اگر تهدید تحریم‌های غرب ادامه پیدا کند، دکترین هسته‌ای ایران تغییر خواهد کرد. همه این اظهارات نشان می‌دهد که ایران قصد ندارد از موضع ضعف با طرف اروپایی مواجه شود.
تا اینجا فعلاً مذاکرات ادامه دارد
روز جمعه، پس از برگزاری مذاکرات ژنو، تروئیکای اروپا در پیامی مشترک به این موضوع اشاره کردند که برای ادامه گفت‌وگوها در آینده نزدیک توافق شده است. فارغ از محتوای جلسه با اروپایی‌ها، به نظر می‌رسد روشن‌ترین دستاورد این گفت‌وگو ادامه مذاکرات در جلسات آتی باشد. غریب‌آبادی نیز به این موضوع اشاره کرد و گفت: «ما قاطعانه به پیگیری منافع مردم خود متعهد هستیم و ترجیحمان مسیر تعامل است.»
با این حال، نکته روشنی که درباره ادامه گفت‌وگوها وجود دارد این است که ایران با موضع محکمی که اتخاذ کرده، صراحتاً اعلام کرده که در مقابل زیاده‌خواهی‌های اروپایی‌ها کنار نخواهد آمد و حتی تهدیدات ادامه‌دار غرب ممکن است ایران را به سمت تغییر دکترین هسته‌ای سوق دهد. برای بررسی ابعاد مذاکراتی که در ژنو صورت گرفت و گفت‌وگوهای موازی در این مورد، با عبدالرضا فرجی راد گفت‌وگو کردیم که در ادامه مشروح آن را از نظر می‌گذرانید.
فرجی راد: جلسه اول مذاکره به تبیین مواضع گذشت
مذاکرات این دوره حساس‌تر از دوره گذشته است و نکته مهم این است که با توجه به شرایط منطقه، صرفاً در خصوص موضوعات هسته‌ای ایران نخواهد بود. عبدالرضا فرجی راد در خصوص مذاکرات ایران با اروپایی‌ها گفت: «نکته مهم این است که هر دو طرف اعلام کردند اراده‌ای برای مذاکره دارند. ایران در نیویورک پیشنهاد مذاکره را داده بود و اروپایی‌ها آن را قبول کردند. همچنین، اروپایی‌ها دوبار اعلام کردند که از مذاکرات استقبال می‌کنند، پس اراده‌ای از جانب هر دو طرف برای گفت‌وگو در مورد مسائل هسته‌ای و مسائل منطقه‌ای وجود دارد. مذاکرات حساس‌تر و پیچیده‌تر است. پیش از این، تمرکز بیشتری بر مسائل هسته‌ای در جریان مذاکراتی که با اروپایی‌ها و حتی آقای بورل صورت گرفته، وجود داشت. البته پیش از آن، مذاکرات حقوق بشری نیز با اروپایی‌ها در جریان بود، اما اکنون علاوه بر مذاکرات هسته‌ای، مسائل منطقه‌ای هم به مذاکرات اضافه شده است. یکی از این مسائل، کمکی است که اروپایی‌ها می‌گویند ایران به روسیه انجام می‌دهد. همچنین در مورد مسائل خاورمیانه، اعراب و اسرائیل و مسائل لبنان صحبت‌هایی مطرح شده است. آقای تخت روانچی نیز اعلام کرد که مذاکرات علاوه بر مسائل هسته‌ای، در مورد مسائل منطقه‌ای هم خواهد بود. لذا گسترده بودن مسائل زمان زیادی می‌برد و علاوه بر این، افکار هم به یکدیگر نزدیک نیست و باید چندین جلسه صحبت شود تا دو طرف به نتیجه برسند. خود مسئله هسته‌ای فی‌نفسه پیچیده است؛ به پایان رسیدن قطعنامه 2231، اینکه تحریم‌ها علیه ایران برگردد، یا اینکه به توافق نمی‌رسند و مکانیسم ماشه فعال می‌شود.»
تا آمدن ترامپ به کاخ سفید، حداقل دو جلسه مذاکره با اروپایی‌ها برگزار می‌شود
برنامه‌ریزی برای ادامه گفت‌وگو موضوعی است که به نظر می‌رسد در جلسه اول گفت‌وگوها مطرح شده است. فرجی راد در این خصوص گفت: «حساسیت ایران روی موضوع بازگشت مکانیسم ماشه زیاد است، تا آنجا که آقای عراقچی صراحتاً اعلام کرده که به سمت تغییر دکترین هسته‌ای خواهیم رفت و آن را فعال می‌کنیم. بنابراین، همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد، در جلسه اول برنامه‌ریزی برای گفت‌وگوهای آتی تنظیم شد و اینکه موضوعات اختلافی چه مواردی هستند و باید چه موضوعاتی در اولویت گفت‌وگو قرار گیرند و در این مسائل آژانس به چه نتیجه‌ای می‌رسد. تصور می‌کنم جلسات ادامه‌دار است و تا زمان روی کار آمدن ترامپ در کاخ سفید، یکی دو جلسه دیگر بین ایران و اروپا برگزار می‌شود.»
اگر مذاکره‌ای با آمریکا در میان باشد، کانال آن نروژ است
در آستانه شروع مذاکره با اروپا، معاون سیاسی وزارت خارجه راهی نروژ شد. گفته می‌شد که دیدارهایی با طرف آمریکایی در این سفر صورت گرفته است. فرجی راد در این مورد توضیح داد: «آقای تخت روانچی به اسلو هم رفتند. ملاقات آقای تخت‌روانچی به دعوت نروژی‌ها صورت گرفته و شایعاتی هم مطرح می‌شد که ایشان برای ملاقات با آمریکایی‌ها به اسلو رفته است که صحت نداشت. با توجه به شناختی که از آنجا دارم، نروژ یکی از بزرگ‌ترین میانجی‌گرهای دنیاست، چون پیش از این بین ایران و آمریکا نیز میانجی‌گری کرده است. تصور می‌کنم نروژی‌ها می‌خواستند پیشنهادی دهند که واسطه شوند و مذاکرات مستقیمی صورت گیرد. شاید دعوتشان با این هدف بوده است، اما اکنون بعید می‌دانم که مذاکرات مستقیمی صورت گیرد. اما حتماً پیام‌هایی از آمریکای ترامپ دریافت و منتقل می‌کنند؛ صرفاً این نبوده که آقای تخت‌روانچی برای انجام ملاقات معمولی در دل روابط دوجانبه به اسلو رفته باشد. روابط دوجانبه نروژی‌ها با ایران بیشتر در خصوص انرژی و سرمایه‌گذاری است، اما وقتی تحریم وجود داشته باشد، نمی‌توان روابط اقتصادی برقرار کرد. لذا بیشتر مسائل سیاسی در روابط دو طرف مطرح است تا مسائل فرهنگی، اقتصادی و سرمایه‌گذاری. نروژ میانجی‌گر صلح است و اعتبار دارد و تلاش کرده‌اند برخی آتش‌ها در گوشه و کنار دنیا را با واسطه‌گری بخوابانند. لذا ممکن است دعوت کرده باشند که ببینند آیا ایران تمایل دارد با آمریکای ترامپ گفت‌وگو کند. دوم اینکه آیا آمادگی وجود دارد که گفت‌وگوی مستقیم وجود داشته باشد؟ نکته دیگر آنکه نروژ می‌تواند در این مسیر میانجی‌گری کند؟ طبیعتا اگر گفت‌وگویی باشد، میانجی‌گری خواهند داشت به ویژه اینکه تجربیاتی هم در این مورد وجود داشته است.»
در حال حاضر گفت‌وگوهای غیررسمی از کانال‌های مختلف، صورت گرفته است. فرجی‌راد، در این مورد گفت: «نمی‌دانیم در مذاکرات چه می‌گذرد. نروژ برای خود یک وظیفه‌ای تعیین کرده و راه خودش را می‌رود. ممکن است گفت‌وگوهای دیگری هم در حال انجام باشد. گفت‌وگوهای غیررسمی در حال انجام است، محتوای آن را نمی‌دانیم اما این را می‌دانیم که ترامپ مشغول شده است. وقتی مشاوری انتخاب کرده که در مورد جنگ اوکراین به روس‌ها طرح دهد، براساس قولی که به مردم داده که جنگ را تمام می‌کنم و با ایران مذاکره می‌کنم و در لبنان و غزه آتش‌بس می‌‌آورم، همه این فعالیت‌ها را شروع کرده است. براین اساس اگر گفت‌وگوهایی در خصوص اوکراین شروع کرده، ممکن است درباره ایران هم گفت‌وگوها را به نحوی جرقه زده باشد. اطلاعاتی در این مورد وجود ندارد که در مورد ایران هم اقداماتی انجام می‌شود یا نه اما به‌نظر می‌رسد تلاش برای گفت‌وگو با ایران از کانال نروژ صورت می‌گیرد.»
قرار نبود با یک جلسه مذاکرات به نتیجه برسد
فرجی راد، به این موضوع اشاره کرد که صحبت‌های وزیر خارجه، ارتباطی با محتوای مذاکرات ندارد و توضیح داد: «موضع‌گیری آقای عراقچی ارتباطی به مذاکرات ندارد. ایشان روز جمعه این موضوع را مطرح کردند. آقای عراقچی به این خاطر که مسئله مکانیسم ماشه حساس‌برانگیز شده به اروپایی‌ها هشدار می‌دهد که با ما کنار بیایید، گفت‌وگو کنید و در غیراین صورت اوضاع پرآشوب می‌شود و اگر قرار باشد تحریم‌ها برگردد، که این موضوع گفته شده است چون مذاکره دو سه ساعته با اروپا در روز جمعه به نتیجه نرسید، این حرف ایشان با نگاه به آینده است. ممکن است مذاکرات اروپا، 10، 15 جلسه طول بکشد. ممکن است نتیجه بگیرند یا خیر. اما این نکته واضح است که با یک جلسه قرار براین نبوده که کسی به نتیجه برسد.»
