زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه: آغاز سال تحصیلی، رئیس‌جمهور از لزوم حرکت دانشگاه‌ها به سمت افزایش قراردادهای ارتباط با صنعت و جامعه گفته بود؛ مسیری که به گفته شخص اول اجرایی کشور باید بتواند مشکلات بودجه‌ای مراکز آموزش عالی کشور را حل کند، اما واقعیت آن است که هنوز راه زیادی پیش روی نظام آموزش عالی کشور برای تحقق این مطالبه وجود دارد. براساس گفته‌های معاون اداری- مالی سابق وزارت علوم تخصیص اعتبارات به دانشگاه‌ها در سال گذشته 115 درصد رشد داشته است، یعنی عملا دولت 15 درصد بیشتر از آنچه در قانون بودجه برای این بخش از کشور در نظر گرفته بود، منابع مالی اختصاص داد تا از این طریق مراکز آموزش عالی بتوانند کمبودهای مالی خود را جبران کنند. در مقابل هرچند براساس گفته‌های همین مقام مسئول اعتبارات دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی از محل درآمدهای اختصاصی با رشد 56 درصدی به نسبت سال 1401 همراه شد و از 5 هزار و 203 میلیارد تومان به 8 هزار و 120 میلیارد تومان رسید اما گزارش تفریغ 1402 نشان می‌دهد درآمدزایی بیش از 100 دانشگاهی که نامشان در این گزارش آمده؛ 7 هزار میلیارد تومان بوده است. با این حال سهم این درآمدها از کل بودجه دانشگاه‌ها در بهترین حالت به یک‌سوم می‌رسد. تا به حال داده‌های روشنی از میزان درآمدزایی دانشگاه‌ها منتشر نشده و تنها اظهارنظر روسای دانشگاه‌ها نشان می‌داد که هر دانشگاه تا چه میزان به سمت کسب درآمد حرکت کرده، اما این بار می‌توان با تکیه بر اطلاعات منتشرشده در بند الف تبصره 9 گزارش تفریغ بودجه 1402 به اطلاعات درآمدی بخشی از دانشگاه‌ها پی برد. البته در این گزارش هم نام دانشگاه‌های مهمی مانند صنعتی شریف، شهید بهشتی و شاهد دیده نمی‌شود، اما درمجموع این موضوع را باید اتفاق درخوری در نظر گرفت. در ادامه به بررسی وضعیت درآمدی دانشگاه‌های مهم کشور براساس گزارش تفریغ بودجه پرداخته‌ایم. 

بیشترین درآمدها برای کدام دانشگاه‌هاست؟

بررسی وضعیت درآمدزایی 10 دانشگاه برتر براساس گزارش تفریغ بودجه 1402 نشان می‌دهد دانشگاه پیام نور هزار و 725 میلیارد تومان درآمد اختصاصی داشته و به همین دلیل در جایگاه اول قرار دارد. بعد از آن دانشگاه تهران با 985 میلیارد تومان درآمد در رتبه بعدی قرار گرفته که نشان می‌دهد دو جایگاه اول براساس همان قانون بودجه است. جایگاه سوم این بخش اما برخلاف قانون بودجه که باید در اختیار دانشگاه شاهد باشد، به خاطر درآمدزایی 282 میلیارد تومانی به دانشگاه علم و صنعت رسید. رتبه چهارم این بخش هم در اختیار امیرکبیری‌ها است که 271 میلیارد تومان در سال گذشته درآمد اختصاصی داشته‌اند. بعد از آن دانشگاه علمی کاربردی که براساس قانون بودجه در جایگاه دهم از لحاظ درآمدزایی قرار داشت، حالا در جایگاه پنجم قرار گرفته و درآمد 255 میلیارد تومانی داشته است. رتبه‌های بعدی اما در اختیار دانشگاه‌های مرکز استانی است، به‌طوری‌که دانشگاه فردوسی مشهد با درآمد 247 میلیارد تومانی، شیراز با 237 میلیارد تومانی، صنعتی اصفهان با 231 میلیارد تومان، دانشگاه اصفهان با 183 میلیارد تومان در رتبه‌های 6 تا 9 قرار دارند. درنهایت نیز دانشگاه تربیت مدرس با درآمدزایی 162 میلیارد تومانی جا خوش کرده است. 

در طرف مقابل دانشگاه‌هایی هم هستند که میزان درآمدزایی آنها به اندازه‌ای است که می‌توان آنها را در 10 رده آخر این جدول قرار داد. مرکز آموزش عالی ممسنی کمترین میزان درآمدزایی را داشته است؛ به‌طوری‌که مجموع عملکرد آن به کسب درآمد 582 میلیون تومانی ختم شده است. این میزان برای دانشگاه معارف اسلامی به 970 میلیون تومان، مرکز آموزش عالی اقلید به یک میلیارد و 238 میلیون، دانشگاه هنر شیراز به یک میلیارد و 355 میلیون تومان، مجتمع آموزش عالی سراوان به یک میلیارد و 460 میلیارد تومان، دانشکده فنی و مهندسی گرمسار به یک میلیارد و 744 میلیون تومان، دانشگاه کوثر با 2 میلیارد و 155  میلیون تومان  و  مرکز آموزش عالی لار به 2 میلیارد 376 میلیون تومان و مرکز آموزش عالی محلات هم به 2 میلیارد و 470 میلیارد تومان رسیده. آخرین دانشگاه این بخش هم دانشگاه علوم انسانی حضرت معصومه(س) است که 2 میلیارد و 500 میلیون تومان درآمد داشته است. البته باید به این مسئله هم اشاره کرد که همه مراکز نام برده شده در قانون بودجه هم در رده‌های آخر از لحاظ درآمدزایی قرار می‌گیرند. 

دانشگاه‌های پایتخت سال گذشته چقدر درآوردند؟
در گزارش تفریغ بودجه از بین دانشگاه‌های پایتخت- در غیاب صنعتی شریف، شهید بهشتی و شاهد- دانشگاه‌های تهران، علم و صنعت، امیرکبیر، علامه طباطبایی، تربیت‌مدرس، خوارزمی، خواجه نصیرالدین طوسی درمجموع هزار و 972 میلیارد تومان درآمد اختصاصی داشته‌اند؛ دانشگاه‌هایی که البته بنا بود بر اساس قانون بودجه سال گذشته، درمجموع دوهزار میلیارد تومان درآمد داشته باشند که در عمل 94 درصد آن را توانستند اجرایی کنند. از طرف دیگر اگر بخواهیم یک تقسیم‌بندی نسبت به دانشگاه‌های تهران داشته باشیم، باید عنوان کنیم که دانشگاه تهران در بین آنها بیشترین و دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی هم کمترین درآمدزایی را از حوزه‌های مختلف، اعم از ارائه خدمات پژوهشی و آموزشی و فرهنگی داشته‌اند. به طوری که مجموع درآمدهای این دانشگاه در سال گذشته به 74 میلیارد تومان می‌رسید. مسئله زمانی جالب‌تر می‌شود، اگر بدانیم دو دانشگاه علم‌وصنعت و امیرکبیر- که جزء مهم‌ترین دانشگاه‌های صنعتی کشور شناخته می‌شوند نیز درمجموع 552 میلیارد تومان درآمد اختصاصی داشته‌اند که سهم دانشگاه علم‌وصنعت با 282 میلیارد تومان بیشتر بوده است. در این بین دانشگاهی مانند تربیت‌مدرس که ظرفیت بالایی برای ارائه خدمات تحقیقاتی و پژوهشی دارد، درمجموع 162 میلیارد تومان درآمد وصول‌شده دارد و براساس گزارش تفریغ بودجه سال گذشته که نشان می‌دهد سهم این دانشگاه از مجموع هفت دانشگاه پایتخت، 9 درصد بوده است. 

بار سنگین جبران کم‌کاری پیام‌نور  روی دوش دولت
وضعیت تحقق درآمدهای دانشگاه‌ها نشان می‌دهد دانشگاه گیلان و بوعلی سینا توانسته‌اند بیش از عدد قانون، یعنی 190 و 165 درصد میزان تحقق درآمدهای خود را داشته‌ باشند. بعد از آن دانشگاه علامه با سهم 158 درصدی و اصفهان هم با سهم 150 درصدی قرار دارند. جالب اینجاست که در بین پنج دانشگاه برتر این بخش نام دانشگاه خوارزمی دیده می‌شود. موضوع زمانی جالب می‌شود که بدانیم دانشگاه‌های امیرکبیر با میزان تحقق 84 درصدی، شهید چمران اهواز و فردوسی مشهد با سهم 71 درصدی، تبریز با 66 درصد و درنهایت هم تربیت‌مدرس با 41 درصد از میزان تحقق درآمدها براساس تکلیف بودجه‌ای که داشتند نیز در قعر این جدول قرار می‌گیرند.

دست دانشگاه‌ها کماکان در جیب دولت می‌ماند
وقتی میزان درآمدهای محقق‌شده از سوی دانشگاه‌ها را نسبت به مجموع بودجه آنها در نظر می‌گیریم، می‌توان دریافت که این درآمدها تا چه میزان توانسته‌اند به‌عنوان منابع مالی کمک حال دانشگاه‌ها باشند. متاسفانه واقعیت آن است که حتی دانشگاهی مانند پیام‌نور هم همچنان برای تأمین بیش از نیمی از هزینه‌هایش به بودجه‌های دولتی وابسته است یا دانشگاهی مانند علمی کاربردی برای ادامه حیات خود باید 41 درصد از هزینه‌هایش را از جیب دولت بپردازد! وضعیت برای دانشگاه‌های دولتی مانند تهران، امیرکبیر، علم‌وصنعت بدتر هم می‌شود، تا جایی که آنها در بهترین حالت یک‌سوم از هزینه‌هایشان از این طریق تأمین می‌شود. مسئله‌ای که به‌وضوح نشان می‌دهد دانشگاه‌های اصلی کشور بدون حمایت‌های دولتی از پس چالش‌های مالی برنمی‌آیند. در دانشگاهی مانند تهران که به‌نوعی مادر دانشگاه‌های کشور شناخته می‌شود در بهترین حالت این درآمدها 29 درصد از کل بودجه‌اش را شامل می‌شود. این میزان در دانشگاهی مانند علم‌وصنعت هم ثابت است، اما وضعیت زمانی جالب‌تر می‌شود که بدانیم در امیرکبیر کل درآمدهایی که از طریق ارائه خدمات پژوهشی و تحقیقاتی و حتی آموزشی و فرهنگی ارائه‌شده فقط یک‌چهارم کل بودجه دانشگاه بوده است. نمونه وابستگی قابل‌توجه به بودجه نفتی را هم باید به دانشگاه تربیت‌مدرس اختصاص داد؛ دانشگاهی که هرچند مانند دانشگاه‌های تهران و شریف به سمت پردیس‌داری حرکت و بخشی از درآمدهای خود را نیز از طریق جذب دانشجویان شهریه‌پرداز تأمین می‌کند اما تنها 12 درصد بودجه‌اش را از این طریق تأمین کند.