علی مزروعی، خبرنگار گروه نقد روز: عباس عراقچی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه ایران طی سخنانی در جمع خبرنگاران در لیسبون، پایتخت پرتغال، مواضعی صریح و هشدارآمیز درباره سیاست هسته‌ای ایران و تحریم‌های بین‌المللی اتخاذ کرد. او تأکید کرد ایران دانش و توانمندی تولید تسلیحات هسته‌ای را در اختیار دارد، اما این امر بخشی از راهبرد امنیتی کشور نیست. عراقچی در سخنان خود هشدار داد که اگر غرب تهدید‌هایش را برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل ادامه دهد، ایران ممکن است در سیاست هسته‌ای خود تجدیدنظر کند و حتی به‌سمت دستیابی به تسلیحات هسته‌ای حرکت کند. این اظهارات به‌ویژه در آستانه نشست مهم میان ایران و کشور‌های اروپایی در ژنو، پیام روشنی برای طرف‌های مذاکره‌کننده ارسال کرد. این موضع‌گیری که برای نخستین‌بار با چنین صراحتی از سوی یک مقام ارشد وزارت خارجه مطرح می‌شود، حاکی از تغییر احتمالی در راهبرد مذاکراتی ایران است که بدون اقبال به‌سمت مذاکره رفته و آماده هرگونه نتیجه‌ای در این‌باره است. این راهبرد که تصویر یک مشتاق به توافق را از تهران زدوده باعث می‌شود باب امتیازگیری و گران‌فروشی به ایران بسته شود و می‌تواند دستاورد‌های مهمی برای ایران داشته باشد.
ایران از موضع ضعف وارد مذاکرات نشد
اظهارات عباس عراقچی در پرتغال و هشدار‌های صریح او درباره احتمال تغییر سیاست هسته‌ای ایران، نشانه‌ای از تغییر لحن و مواضع دیپلماتیک تهران دربرابر فشار‌های غرب است. این موضع‌گیری که با بدبینی نسبت به مذاکرات ژنو همراه شده، بخشی از راهبردی گسترده‌تر برای افزایش فشار بر کشور‌های اروپایی و حفظ منافع ملی ایران به‌شمار می‌رود. رویکرد کنونی ایران نشان می‌دهد تهران آماده است با اتکا به توان داخلی و بدون وابستگی به نتایج مذاکرات، مسیر خود را پیش‌ببرد. این پیام به طرف‌های غربی می‌رساند که تنها راه دستیابی به توافق، درک متقابل و امتیازدهی دوطرفه است. در غیر این صورت، ایران آماده اتخاذ تصمیمات جدی‌تر درقبال برنامه هسته‌ای خود خواهد بود.
عراقچی همچنین نسبت به مذاکرات آینده در ژنو ابراز بدبینی کرد و گفت که اطمینان ندارد با طرف‌های درست مذاکره می‌کند. او با اشاره به رویکرد کشور‌های اروپایی گفت: «به‌نظر می‌رسد آن‌ها مسیر تقابل را انتخاب کرده‌اند و این موضوع فضای مذاکرات را پیچیده‌تر کرده است.» این موضع‌گیری حاکی است ایران با انتظارات محدودی وارد این دور از مذاکرات شده و وابستگی زیادی به نتایج آن ندارد.
اظهار بدبینی عراقچی نسبت به مذاکرات، می‌تواند بخشی از یک راهبرد حساب‌شده برای افزایش قدرت چانه‌زنی ایران باشد. این موضع که نشان‌دهنده عدم وابستگی به نتایج مذاکرات است، به ایران اجازه می‌دهد با دست بازتری وارد فرایند امتیازگیری شود. این سیگنال به طرف‌های مقابل منتقل می‌شود که ایران آماده شکست مذاکرات و حتی اتخاذ اقدامات متقابل است، بدون اینکه متحمل ضرر راهبردی شود.
اروپا نتیجه صدور قطعنامه را می‌بیند
عراقچی همچنین اظهار داشت: «کشور‌های اروپایی، به‌ویژه انگلیس، آلمان و فرانسه، پس از نشست اخیر شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، سیاست تقابل با ایران را درپیش گرفته‌اند.» او همچنین از عدم پایبندی رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به وعده خود برای جلوگیری از اقدامات تنبیهی علیه ایران انتقاد کرد.
عراقچی در ادامه توضیح داد که فشار‌های اخیر کشور‌های غربی به اقدامات متقابل ایران در توسعه برنامه هسته‌ای خود منجر شده است. وی گفت: «هزاران دستگاه جدید و بسیار پیشرفته سانتریفیوژ وارد مدار شده‌اند و تزریق گاز به این ماشین‌ها آغاز شده است. این اقدامات نتیجه فشار‌هایی است که آن‌ها بر ما وارد کرده‌اند.» این اظهارات نشان‌دهنده عزم ایران برای مقابله به‌مثل و ادامه پیشرفت در فناوری هسته‌ای است، اگرچه همچنان تأکید می‌کند هدف کشور، استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای است.
مواضع عراقچی از چند جنبه حائز اهمیتند؛ نخست، این اظهارات در شرایطی مطرح می‌شود که فضای بین‌المللی نسبت به برنامه هسته‌ای ایران متشنج شده است. کشور‌های غربی ایران را به توسعه تسلیحات هسته‌ای متهم می‌کنند، درحالی‌که تهران همواره بر صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای خود تأکید کرده است. دوم، این هشدار‌ها در آستانه مذاکرات ژنو، که ممکن است به‌عنوان یکی از آخرین فرصت‌ها برای حفظ دیپلماسی تلقی شود، فشار روانی مضاعفی بر طرف‌های غربی وارد می‌کند.
اظهارات وی نشان‌دهنده نوعی سیاست بی‌تفاوتی ظاهری نسبت به نتایج مذاکرات است. این رویکرد- که می‌شود آن را نوعی «بی‌خیالی تاکتیکی» توصیف کرد- می‌تواند به‌عنوان ابزار دیپلماتیک مؤثر برای ایران عمل کند. زمانی که یک‌طرف مذاکره نشان دهد شکست مذاکرات برایش تفاوتی اساسی ایجاد نمی‌کند، طرف مقابل ممکن است به‌سمت ارائه امتیازات بیشتر سوق داده شود.
معاون حقوقی وزارت خارجه ایران روایت مثبت انریکه مورا از مذاکرات را باطل کرد
دیدار اخیر انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی وزیر امور خارجه ایران، و دیگر مقامات ایرانی بار دیگر بر اختلاف دیدگاه‌های عمیق میان دوطرف در موضوعات مختلف ازجمله پرونده هسته‌ای ایران و حقوق بشر تأکید کرد. این جلسه که با روایت‌های متفاوتی از سوی مورا و غریب‌آبادی همراه بود، نشان‌دهنده فضای پرتنش و پرچالش حاکم بر روابط ایران و اتحادیه اروپاست.
مورا پس از این دیدار در توییتی گفت‌وگو‌های خود با مقامات ایرانی را «مثبت» توصیف کرد. او اعلام کرد که در این جلسه درباره طیف گسترده‌ای از موضوعات، ازجمله همکاری‌های ایران با روسیه، تنش‌های جاری در خاورمیانه و مسائل حقوق بشری بحث شده است. لحن خوش‌بینانه مورا به‌ظاهر نشان‌دهنده تلاش اتحادیه اروپا برای حفظ فضای دیپلماتیک و تأکید بر اهمیت گفتوگوها بود.
بااین‌حال، کاظم غریب‌آبادی روایتی کاملاً متفاوت از این دیدار ارائه داد. او ضمن انتقاد از اتحادیه اروپا، تأکید کرد که این اتحادیه درقبال ایران و سایر مسائل بین‌المللی، ازجمله بحران اوکراین و نسل‌کشی در غزه، رفتار «غیرمسئولانه» و «خودبینانه» داشته است. غریب‌آبادی گفت اتحادیه اروپا مدت‌هاست نقش تأثیرگذار خود را در مسائل بین‌المللی از دست داده و نیازمند «خودبازیابی» است. او همچنین به مورا یادآور شد اتحادیه اروپا باید دست از سیاست‌های فرافکنانه‌اش بردارد.
اروپا فاقد «جایگاه اخلاقی» برای انتقاد از حقوق بشر است
انریکه مورا در توییت خود به اهمیت گفت‌وگو درباره حقوق بشر اشاره کرد. این موضوع به‌ویژه در سال‌های اخیر یکی از محور‌های اختلاف ایران و اتحادیه اروپا بوده است. اتحادیه اروپا ایران را به نقض حقوق بشر متهم می‌کند، درحالی‌که ایران این اتهامات را بخشی از یک سیاست «دوگانه‌نگری» و «ابزار سیاسی» می‌داند.
غریب‌آبادی در این دیدار، اتحادیه اروپا را به‌خاطر رویکرد‌های غیرشفاف و همدستی با جنایات در غزه، فاقد «جایگاه اخلاقی» برای انتقاد از حقوق بشر دانست. او تأکید کرد سه کشور اروپایی بزرگ (آلمان، فرانسه و انگلیس) با اتخاذ سیاست‌های همدستانه، حق اظهارنظر در این زمینه را از دست داده‌اند.
اروپا برای ایفای نقش در پرونده هسته‌ای اعتماد به نفس ندارد
پرونده هسته‌ای ایران و چشم‌انداز مذاکرات مرتبط با آن یکی دیگر از موضوعات اصلی این دیدار بود. انریکه مورا تلاش کرد تا لحن مثبتی درباره این مذاکرات اتخاذ کند، اما غریب‌آبادی تأکید کرد اتحادیه اروپا به دلیل عدم مسئولیت‌پذیری و ضعف در اعتمادبه‌نفس، مدت‌هاست از ایفای نقش تأثیرگذار در این پرونده فاصله گرفته است. او همچنین به انفعال اتحادیه اروپا دربرابر فشار‌های ایالات‌متحده اشاره کرد و این رفتار را نشانه‌ای از وابستگی بیش از حد اروپا به سیاست‌های واشنگتن دانست. غریب‌آبادی در سخنان خود به‌طور خاص از نقش سه کشور اروپایی بزرگ در پرونده هسته‌ای ایران انتقاد کرد و گفت این کشور‌ها با پیروی از سیاست‌های ایالات‌متحده، به‌جای ایفای نقشی سازنده، به تشدید تنش‌ها دامن‌زده‌اند. کاظم غریب‌آبادی در ادامه واکنش خود به دیدار با مورا به این موضوع اشاره کرد و گفت اروپا برای بازگرداندن نقش تأثیرگذار خود در این پرونده، نیازمند بازیابی اعتمادبه‌نفس و اتخاذ رویکردی مستقل‌تر است.
اروپا تلاش می‌کند ضعف در مناقشه اوکراین را با بحران‌آفرینی در مورد ایران جبران کند
مسائل خاورمیانه، به‌ویژه تنش‌های ناشی از نقش‌آفرینی بازیگران خارجی در این منطقه، بخش دیگری از مذاکرات بود. غریب‌آبادی ضمن انتقاد از سیاست‌های اروپا درقبال این مسائل، تأکید کرد اتحادیه اروپا باید به‌جای فرافکنی، به مشکلات و اشتباهات خود، ازجمله نقش آن در منازعه اوکراین و حمایت از سیاست‌های اسرائیل در منطقه، بپردازد. مواضع غریب‌آبادی در این دیدار، با تأکید بر انتقاد از رفتار‌های غیرمسئولانه اتحادیه اروپا، ابعاد مختلفی داشت. او اتحادیه اروپا را به خودبینی و بی‌عملی در مواجهه با چالش‌های بین‌المللی متهم کرد و گفت که این اتحادیه به‌جای رفع مشکلات داخلی و بین‌المللی خود، تلاش می‌کند دیگران را قربانی اشتباهاتش کند. غریب آبادی با این اظهارات تلویحاً این سیاست اروپا که بنا دارد برای جلب حمایت‌های تسلیحاتی آمریکا در اوکراین مواضعی ترامپ‌پسند را درمورد پرونده هسته‌ای ایران بگیرد، زیر سؤال برد.
پیامد‌های این دیدار بر مذاکرات آینده
دیدار اخیر میان انریکه مورا و کاظم غریب‌آبادی نشان‌دهنده شکاف‌های عمیق میان ایران و اتحادیه اروپا در موضوعات مختلف است. این اختلاف‌نظر‌ها، به‌ویژه در آستانه مذاکرات هسته‌ای جدید، بر پیچیدگی فضای دیپلماتیک می‌افزاید. از یک‌سو، اتحادیه اروپا تلاش می‌کند نقش میانجی‌گر خود را حفظ کند، اما از سوی دیگر انتقادات وارد به عملکرد این اتحادیه، احتمال پیشرفت در مذاکرات را کاهش می‌دهد. این دیدار نشان داد اتحادیه اروپا برای بازگرداندن اعتماد ایران و ایفای نقش تأثیرگذارتر در پرونده هسته‌ای، نیازمند اتخاذ رویکردی مستقل‌تر و مسئولانه‌تر است. در مقابل، ایران نیز با تأکید بر حقوق خود و انتقاد از رویکرد‌های دوگانه اروپا تلاش می‌کند از این فضای پرتنش به‌عنوان ابزاری برای پیشبرد منافع ملی خود استفاده کند. نتیجه این اختلاف‌نظر‌ها در مذاکرات آینده مشخص خواهد شد، اما روشن است که بدون تغییر رویکرد‌های کنونی، رسیدن به یک توافق جامع و پایدار دشوار خواهد بود.
