فرهیختگان: به‌منظور تقویت برنامه‌های آموزش و اطلاع‌رسانی، از سوی مراجع بین‌المللی، هرسال 24 آبان تا 4 آذرماه به‌عنوان هفته جهانی اطلاع‌رسانی در زمینه مقاومت میکروبی اعلام شده است. مدت‌هاست متخصصان عفونی کشور در رابطه با مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها در بین مردم جامعه‌مان هشدار می‌دهند و به‌گفته یکی از این متخصصان «استفاده بی‌رویه از آنتی‌بیوتیک‌ها، باعث مرگ نسل آینده خواهد شد»؛ اما دقیقاً چگونه مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها برای نسل آینده خطرساز است و چه چیزی مردم ایران را به‌سمت مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها سوق می‌دهد؟
محرز، متخصص عفونی: مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک باعث مقاوم شدن بدن دربرابر آنها خواهد شد
مینو محرز، متخصص بیماری‌های عفونی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» تصریح کرد: «مسئله مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها در ایران از 10 سال گذشته مطرح است و همراه با دیگر متخصصان بیماری‌های عفونی کشور، مدت‌هاست درتلاشیم تا وزارت بهداشت برای تجویز و مصرف دارو‌های آنتی‌بیوتیک ورود کند. او ادامه می‌دهد: «مصرف آنتی‌بیوتیک از زمان کووید بالا رفت و اکنون فاجعه است. به طوری که در حال حاضر ایران در مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها از همه کشور‌های دنیا بالاتر است. این مسئله نیز از عدم‌آموزش و رعایت نکردن مقررات مصرف دارو است. شما به داروخانه مراجعه می‌کنند و بدون نسخه به هرگونه آنتی‌بیوتیکی دسترسی دارید. خود پزشکان نیز در رشته‌های مختلف، آنتی‌بیوتیک‌هایی که در لیست آنتی‌بیوتیک‌های خاص قرار دارند برای مردم به‌راحتی تجویز می‌کنند. چندی پیش لیستی از هشت آنتی‌بیوتیک به وزارت بهداشت دادیم تا آنها تحت‌نظر متخصص و متولی مصرف شوند، یعنی پس از تجویز و پس از سه روز مصرف باید به متخصص بیماری‌های عفونی مراجعه کنند تا ادامه مصرف یکی از آن هشت آنتی‌بیوتیک را تأیید یا رد کند.»
محرز گفت: «وقتی بی‌حساب و بدون نسخه یا با یک نسخه پزشک عمومی تعداد زیادی نروپنم (نوعی آنتی‌بیوتیک) در اختیار بیمار قرار دهند، مشخص است بدن افراد دربرابر آنتی‌بیوتیک مقاوم می‌شود. ما با این کار که ناشی از عدم‌آگاهی و بدون دلیل علمی است، باعث شده‌ایم ما و اوگاندا در همه جهان در مصرف آنتی‌بیوتیک جلوتر باشیم. نتیجه نیز مرگ نسل آینده خواهد بود و این فاجعه است.»
این متخصص بیماری‌های عفونی همچنین تصریح کرد: «این کار باعث بالا رفتن مقاومت بدن دربرابر میکروب‌های بیمارستانی می‌شود، بنابراین اگر کسی به هر علتی در بیمارستان بستری شود و مبتلا به عفونت بیمارستانی شود، امکان دارد که قابل‌درمان نباشد؛ چراکه آنتی‌بیوتیک جدید نیز هر 10 سال وارد بازار می‌شود و برای کارخانه صرفه اقتصادی ندارد که هرسال تعداد محدود استفاده کند. با این کار ما ندانسته، درحال از بین بردن نسل آینده‌ایم.»
هیچ جای دنیا شاهد دسترسی راحت به آنتی‌بیوتیک‌ها نیستیم
محرز گفت: «متولی ماجرای نظارت بر مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها وزارت بهداشت است، باید به تمام پزشکان آگاهی داده و در تجویز آنتی‌بیوتیک سختگیری شود. اکنون در اروپا و آمریکا تنها یک‌سری آنتی‌بیوتیک تجویز می‌شود. آنتی‌بیوتیک اساساً موقع مقاومت بدن دربرابر میکروب تجویز می‌شود؛ اما پزشکان به‌عنوان پیشگیری در جراحی تجویزش می‌کنند و این امر فاجعه است. قطعاً باید بعضی از آنتی‌بیوتیک‌ها متولی داشته باشند. لیست حدودا 10تایی از آنتی‌بیوتیک‌هایی تهیه کردیم که باید زیرنظر پزشک متخصص استفاده شوند. به‌هرحال مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک را در کشور داریم. هرکسی که سرما می‌خورد، صرفا نباید آنتی‌بیوتیک مصرف کند. این امر باعث خجالت من به‌عنوان یک متخصص بیماری‌های عفونی است که ایران هم‌پای اوگاندا، مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک دارد.» این پزشک متخصص همچنین درباره تأثیر سبد دارویی ما در مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها گفت: «کسی روی داروخانه‌ها کنترلی ندارد. هیچ جای دنیا شاهد این حجم از دسترسی به دارو نبوده‌ایم. من تنها تجربه‌ام از دسترسی راحت به دارو در خارج از کشور، مرتبط با رم است. در رم دارو‌هایم را جا گذاشتم. به داروخانه رفتم و هرچه اسم بردم، در اختیارم قرار دادند. سیستم دارویی وقتی مافیایی باشد، این دسترسی به‌وجود می‌آید. در کشورمان نیز داروخانه بدون‌نسخه هر چیزی در اختیار مردم قرار می‌دهد. باید مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها با حساب‌کتاب جلو برود و رسانه ملی دائم به مردم آموزش دهد.»
محرز همچنین تصریح کرد: «مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک خطرناک است و باعث مقاوم شدن نسل آینده می‌شود. بچه‌های نسل آینده‌مان را با این حرکت از بین می‌بریم. پزشکان رشته‌های دیگر نباید بگویند که آنها هم توانایی نسخه دادن دارند. وقتی بد دارو داده‌ایم و مردم نسل آینده را به این روز انداخته‌ایم، به‌هرحال حق نداریم خودمان آنتی‌بیوتیک تجویز کنیم. در خود آمریکا و اروپا نیز تنها یک‌دسته از دارو‌ها در اختیار داروخانه‌هاست.»
او بیان کرد: «باید از پیش‌روی این کار جلوگیری کنیم. با آموزش به پزشکان و متخصص و مردم این کار امکان‌پذیر است. البته من معتقدم آموزش دراین‌باره باید از مدرسه آغاز شود. داروخانه‌ها نباید اجازه فروش و در اختیار گذاشتن آنتی‌بیوتیک بیمارستانی را داشته باشند؛ اما اکنون این ماجرا هیچ حساب‌کتابی ندارد و این برای نسل آینده خطرناک است.»
محرز همچنین تأکید کرد که چندی پیش پیشنهاد داده شده که هشت تا 10 نوع آنتی‌بیوتیک باید متولی داشته باشد و پس از چند روز از مصرف آنتی‌بیوتیک، متخصص عفونی یا داروساز بالینی در رابطه با ادامه مصرف آنتی‌بیوتیک نظر دهد.
سازمان غذا و دارو: برای مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها برنامه داریم
نکته تلخ‌تر این است که سازمان غذا و دارو، بی‌رویه شدن مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها را تأیید می‌کند. راضیه کشاورزملکی، سرپرست گروه تجویز و مصرف منطقی اطلاع‌رسانی فرآورده‌های سلامت سازمان غذا دارو، در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با تأکید بر مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها گفت این مسئله یکی از چالش‌های جدی در سلامت عمومی کشور است و برای مقابله با این مشکل، سازمان غذا و دارو برنامه‌های ویژه‌ای را در دستور کار قرار داده است.
کشاورزملکی در این گفت‌وگو با اشاره به هشدار‌های متخصصان عفونی درخصوص مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها گفت: «افزایش مقاومت آنتی‌بیوتیکی به‌ویژه در بیماری‌های عفونی، تهدیدی جدی برای درمان‌های آینده است. سازمان غذا و دارو همواره بر این مسئله تأکید دارد که مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها باید طبق دستور پزشک و براساس نیاز واقعی انجام شود.»
او ادامه داد: «برای کاهش مصرف خودسرانه و بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها، سازمان غذا و دارو برنامه‌هایی مانند نظارت دقیق‌تر بر نسخه‌نویسی پزشکان و کنترل فرایند توزیع این دارو‌ها را در دستور کار خود دارد. علاوه بر این، برگزاری کمپین‌های آموزشی برای افزایش آگاهی مردم و پزشکان از خطرات مصرف نادرست آنتی‌بیوتیک‌ها ازجمله اقدامات اساسی در این راستاست.»
سرپرست گروه تجویز و مصرف منطقی فرآورده‌های سلامت سازمان غذا و دارو همچنین به تلاش‌های این سازمان در اصلاح قوانین و نظارت دقیق‌تر بر فروش آنتی‌بیوتیک‌ها در داروخانه‌ها اشاره کرد: «مقررات سختگیرانه‌تر برای فروش آنتی‌بیوتیک‌ها به‌ویژه بدون‌نسخه در داروخانه‌ها درنظر گرفته شده تا دسترسی غیرمجاز به این دارو‌ها محدود شود. سازمان غذا و دارو به همکاری مستمر با سایر نهاد‌های بهداشتی و درمانی کشور برای کنترل مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها ادامه خواهد داد تا از بروز مشکلات جدی ناشی از مقاومت دارویی جلوگیری کند.»
چرا مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک مضر است؟
به‌دنبال مطالعات انجام‌شده یکی از دلایل قطعی ثابت‌شده در رابطه با عوارض مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها عبارت است از پیدایش مقاومت تعدادی از عوامل عفونی به آنتی‌بیوتیک‌های موجود در میکروب‌ها با ایجاد ژن مقاوم دربرابر آنتی‌بیوتیک‌ها، این مقاومت را از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌کنند و حتی به‌صورت شایع این ژن از یک گونه میکروبی به گونه دیگری انتقال می‌یابد.
اینجاست که با وجود تجویز آنتی‌بیوتیک در مقادیر بالا، نتیجه‌ای حاصل نمی‌شود و عفونت پایدار می‌ماند. در اصل میکروب یاد می‌گیرد که چگونه خود را دربرابر آنتی‌بیوتیک‌ها محافظت کند و چطور آن را خنثی و بی‌اثر کند. به همین دلیل است که تشخیص درست و به‌موقع برای استفاده از آنتی‌بیوتیک مورد نیاز است.
