محمدحسین سلطانی، خبرنگار: فارابی گزارش عملکرد خود را منتشر کرد. با هر بار انتشار این گزارش توسط فارابی، محافل خبری پرسش‌های مهمی را درباره جداول، آمارها و داده‌ها مطرح می‌کنند. گزارش منتشر‌شده از فعالیت‌های این بنیاد در آبان ماه امسال نیز خالی از این داده‌ها و اطلاعات نیست. در این گزارش 148 صفحه‌ای که بازه دوم سال 1400 تا نیمه اول 1403 را پوشش می‌دهد، نام 30 فیلم به‌عنوان فیلم‌هایی که فارابی در تولید آن‌ها نقش داشته، آمده است.
«فرهیختگان» برای صحت‌سنجی گزارش منتشر‌شده، به بررسی مبالغ قراردادهای میان فارابی و صاحبان این آثار و همچنین عملکرد فیلم‌های ذکر‌شده در اکران پرداخت. عملکردی که حاصل آن فروشی است که‌ در نسبت با مبالغ پرداختی، نشان می‌دهد فارابی در این سال‌ها عملکردی غیرقابل دفاع داشته است. اما شرح این بررسی چیست؟ برای بررسی دقیق‌تر ماجرا باید از مهرماه سال 1400 آغاز کرد.

سه فیلم در 6 ماه روی پرده
در بازه شش‌ماهه، فارابی سه فیلم «رمانتیسم عماد و طوبی»، «مستطیل قرمز»، و «شادروان» را روی پرده اکران برد که این بنیاد به ترتیب در ساخت این فیلم‌ها مشارکتی 50، 100 و 30 درصدی داشته است. فارابی با صاحبان این آثار قراردادی تقریباً به ارزش 2 میلیارد و 900 میلیون تومان بسته بود که پرداختی آن حدود 2 میلیارد و 500 میلیون تومان بوده است. قرار دادن این مبلغ در کنار فروش تقریباً 4 میلیارد تومانی این فیلم‌ها از اکران، نشان می‌دهد که شش ماه پایانی سال 1400 برای مسئولان فارابی موفق بوده است. البته باید به این نکته توجه داشت که به جز ‌شادروان‌، دو فیلم دیگر مربوط به دوره‌های گذشته هستند و در سال 98 قراردادشان با فارابی منعقد شده است.
با نگاهی به آمار فروش می‌توان گفت در شش ماه پایانی سال 1400 ‌شادروان‌ بوده که فارابی را از ضرر و زیان نجات داده است. با حذف ‌شادروان‌ از لیست سه‌فیلم‌ سال 1400، فارابی با سهم‌هایی 80 میلیون و 1 میلیارد و 100 تومانی از فروش ‌رمانتیسم عماد و طوبی‌ و ‌مستطیل قرمز‌ باقی می‌ماند. البته این رقم هشتاد میلیون تومان و تمام ارقام ذکر‌شده به‌عنوان سهم فارابی از فیلم‌های مختلف تنها برمبنای درصد اعلامی این بنیاد با عنوان میزان مشارکت در اثر است. در گزارش عملکردهایی که فارابی در سایت خود بارگذاری کرده، چیزی از مبلغ حاصل شده از اکران برای فارابی نیامده و این موضوع حتی می‌تواند این احتمال را به نظر برساند که در برخی از فیلم‌ها، درآمدی برای فارابی حاصل نشده است.
با تمام این تفاسیر، اگر درصدهای مشارکت فارابی را به میزان درآمد حاصل از اکران این فیلم‌ها هم تعمیم دهیم، فارابی در شش ماه نخست سال 1400 عملکرد مثبتی داشته؛ عملکردی که با بررسی سال‌های بعد متوجه می‌شویم که دوام نداشته است.

زیان آغاز می‌شود
در سال 1401 فارابی قراردادی ده میلیارد و ۴۱۰ میلیون تومانی با صاحبان 9 اثر می‌بندد. فیلم‌هایی چون ‌«مغز استخوان»، «سلفی با دموکراسی»، «بدون قرار قبلی»، «زالاوا»، «تی‌تی»، «رویای سهراب»، «بام بالا»، «بیرو» و «بچه‌های طوفان»، که بیشترین قرارداد در این میان مربوط به بدون قرار قبلی به کارگردانی شعیبی است. نکته جالب اینجاست که 9 فیلمی که فارابی به اکران سال 1401 معرفی کرده، مورد اقبال تماشاگران قرار می‌گیرند. پرفروش‌ترین فیلمی که فارابی در سال 1401 در آن سهم داشته، فیلم تی‌تی به کارگردانی آیدا پناهنده است، فیلمی که با رقم 21 میلیارد فروش، توانست در جمع پرفروش‌ترین آثار غیرکمدی سال 1401 قرار گیرد. با این حال اگر فکر می‌کنید که تی‌تی توانسته سود بزرگی برای فارابی فراهم کند، باید در این گزاره تجدید نظر کنید.
فارابی در تی‌تی، تنها 10 درصد مشارکت داشته و مبلغ پرداختی این بنیاد برای فیلم چند ده میلیاردی پناهنده تنها 420 میلیون تومان بوده است. در بین آثار 1401 فارابی، فیلم‌هایی وجود دارند که فروششان رقم عجیبی دارد؛ فیلم بچه‌های طوفان با فروش یک میلیون تومانی و تنها 180 سانس اکران، لقب کم‌فروش‌ترین فیلم سه سال اخیر فارابی را به خود اختصاص می‌دهد. نکته جالب اینجاست که در این فیلم فارابی مشارکت 100 درصدی داشته و حدود 210 میلیون تومان هم به صاحبان این اثر پرداخت کرده است.
البته باید به فیلم‌های فارابی در 1401، یک فیلم دیگر را نیز اضافه کنیم. پسران دریا هم از فیلم‌های ساخته‌شده در فارابی است که به دلیل نبودن این فیلم در گزارش‌های مالی این بنیاد، آن را از لیست خارج کردیم. این فیلم در اکران تنها حدود 18 میلیون تومان فروخت.

وقتی هزینه‌های سرسام‌آور دردی را دوا نمی‌کند
سال 1402 برای فارابی سالی هولناک بود. فارابی در این سال حدود 116 میلیارد تومان قرارداد می‌بندد و درنهایت 108 میلیارد تومان به صاحبان اثر پرداخت می‌کند. اما آنچه از فروش برای فارابی حاصل می‌شود، رقمی 28 میلیارد تومانی است. یعنی تنها حدود 26 درصد از پرداختی 108 میلیاردی فارابی به آن بازگشته و حدود 74 درصد زیان دیده است. البته با فرض اینکه همین مبلغ هم به فارابی برگشته باشد. فارابی در این سال 11 فیلم دسته دختران، کت چرمی، نگهبان شب، بعد از رفتن، شماره 10، گیج‌گاه، جنگل پرتقال، پالایشگاه، پدران، آپاراتچی و آسمان غرب را اکران کرد. این بنیاد با پرداختی‌های 26 میلیاردی و 28 میلیاردی به دو فیلم پالایشگاه و آسمان غرب، رکورد بیشترین پرداختی خود در ادوار مختلف را زد. دو فیلمی که هیچ‌کدام از آن‌ها حتی نتوانستند نیمی از بودجه پرداخت شده را برگردانند.
پالایشگاه با حدود 626 میلیون تومان فروش، کمتر از ده درصدِ سرمایه اختصاص یافته خود را به دست آورد. آسمان غرب، به‌عنوان رکورددار هزینه در ادوار مختلف فارابی، تنها حدود 10 میلیارد تومان در گیشه فروش داشت. البته همان رقم 10 میلیارد تومان هم به فارابی نرسید و تنها 50 درصد از فروش به فارابی تعلق گرفت. یکی از دلایلی که این فیلم‌ها توفیق چندانی نداشتند، تعداد سانس‌ها و اکران‌های محدودشان بود. فیلم پالایشگاه، که در جشنواره چهل‌و‌یکم موفقیت خوبی داشت، در اکران عملاً محو شد. این فیلم چه از نظر سانس و چه از نظر سالن وضعیت خوبی در اکران نداشت و درنهایت شانس خود را در پلتفرم‌های نمایش خانگی جست‌وجو کرد.
برای درک بهتر اتفاقی که برای این اثر پرهزینه فارابی رخ داده است، می‌توان آن را با یکی دیگر از آثار این بنیاد مقایسه کرد. پالایشگاه در زمان اکران خود روی پرده نقره‌ای تنها 1,124 سانس نمایش داشت، در حالی که فیلم دیگر فارابی یعنی بامبالا در سال 1401؛ 11,825 سانس اکران را به خود اختصاص داد. این تفاوت در تعداد سانس‌ها در حالی رخ داد که بودجه پرداختی حدود 700 میلیون تومانی به بامبالا به هیچ وجه به گرد پای بودجه 26 میلیاردی پالایشگاه نمی‌رسد.

وقتی درآمدها بیشتر می‌شود
در نیمه اول سال 1403، فارابی 7 فیلم «تاوان»، «آبی روشن»، «روایت ناتمام سیما»، «شور عاشقی»، «شهسوار»، «پروین» و «قلب رقه» را به اکران فرستاد که درمجموع به اندازه فروش کل سال 1402 برای فارابی سهم ایجاد کردند. البته باید توجه داشت که فیلم پروین هنوز اکران نشده است. با این اوصاف 28 میلیارد تومان حاصل از 6 فیلم نیز نسبت به سال 1402 موفقیت بیشتری دارد.
فارابی با 7 فیلمی که در حال اکران هستند، قراردادی 66 میلیاردی بسته است که از آن تنها 64 میلیارد تومان برای صاحبان آثار حاصل شده است. البته این دو میلیارد تومان پول پرداخت نشده فارابی به صاحبان آثار را باید به باقی بدهی‌های این سه سال اضافه کرد. فارابی طی این سه سال حدود 10 میلیارد تومان بدهی دارد که کمترین آن مربوط به فیلمنامه تاوان با 15 میلیون تومان و بیشترین آن برای دسته دختران با نزدیک به 6 میلیارد تومان است.
کنار هم قرار گرفتن این اعداد و مشخص نبودن درآمد دقیق فارابی، وضعیتی مبهم را برای آینده فارابی به وجود آورده است. وضعیتی که در آن درآمد این بنیاد از فیلم‌ها در هاله‌ای از ابهام است و حتی اگر بر اساس درصد مشارکتشان در ساخت آثار، درصد فروش آن‌ها را محاسبه کنیم، باز هم فارابی نتوانسته وضعیت مالی سر به سری را پیش برد.

فارابی باز هم هزینه می‌کند؟
با تمام این تفاسیر، فارابی برای جشنواره فجر امسال هشت فیلم را روانه پرده می‌کند. فیلم‌هایی که آینده‌شان در اکران مشخص نیست و احتمال اینکه فارابی باز هم زیان بدهد بسیار بالاست. بنیادی که طی سه سال اخیر تنها 6 فیلم را به‌صورت کامل از نظر هزینه پوشش داده است، یعنی تنها یک‌پنجم آثار ساخته شده در فارابی کامل به نام این بنیاد است. البته کم و کیف اینکه آیا فارابی می‌خواهد همین روند را پی بگیرد یا خیر، معلوم نیست اما به جرئت می‌توان گفت فارابی در آثاری که به تنهایی ساخته، کارنامه پرباری ندارد. از میان 6 فیلمی که فارابی در این سه سال ساخته، تنها یکی از آن‌ها توانسته است بودجه دریافتی خود را در اکران جبران کند. با این حال، قضاوت برای عملکرد فارابی در جشنواره فجر زود است و باید دید آیا فارابی باز هم فیلم‌های خود را روانه نمایش خانگی و تلویزیون خواهد کرد؟