پس از سفر گروسی به ایران، محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی در یک گفت‌وگوی تلویزیونی درباره دیدارش با مدیرکل آژانس بین‌المللی توضیح داد که به گروسی هشدار داده است اگر پیش‌نویس قطعنامه ضدایرانی سه‌صفحه‌ای که توسط کشور‌های اروپایی آماده شده، قرائت و رأی‌گیری شود، ایران اقدام متقابل بلادرنگ انجام خواهد داد. در رابطه با چرایی آماده‌سازی قطعنامه ضدایرانی توسط کشور‌های اروپایی و گزینه‌های ایران برای پاسخ، با عبدالرضا فرجی‌راد، کارشناس مسائل بین‌الملل، گفت‌وگویی انجام داده‌ایم. مشروح این گفت‌وگو را در از نظر می‌گذرانید.
اروپا روابطش با ایران را به بدترین سطح در ۴۰ سال گذشته رسانده است
فرجی‌راد ابتدا به عوامل تشدید تنش در روابط ایران و اروپا پرداخت و گفت: «روابط میان ایران و اروپا، در دوران ۴۰ سال گذشته، به‌ندرت تا این اندازه تیره بوده است. تنها مورد مشابه به ماجرای سلمان رشدی بازمی‌گردد. اکنون شاهد یکی از بدترین دوره‌های روابطیم. به‌ویژه آلمان که همواره محور اتحادیه اروپا بوده، دچار ضعف مدیریتی شده است. برخلاف دولت‌های پیشین، مانند دولت مرکل، دولت فعلی ناپخته است و درحال فروپاشی. این ضعف باعث شده آلمان نقشی تحریک‌کننده در اتحادیه اروپا ایفا کند و حتی کشور‌هایی را که ممکن است میلی به رویارویی با ایران نداشته باشند به موضع‌گیری منفی سوق دهد.» وی همچنین به برخی از اقدامات تندروانه اروپا اشاره کرد و افزود: «اروپا تحریم کشتیرانی ایران را در دستورکار دارد که این اقدام نامطلوب خواهد بود. همچنین به‌دنبال صدور قطعنامه‌ای است که بخشی از آن ناشی از اختلافات اخیر میان ایران و اروپا و بخشی دیگر مرتبط با بیانیه قبلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. در آن بیانیه تأکید شده بود اگر ایران مسائل خود با آژانس را حل‌وفصل نکند، اقدامات تندتری در نشست‌های بعدی آژانس اتخاذ خواهد شد. لذا این احتمال وجود دارد قطعنامه به شورای امنیت ارجاع شود.»
اروپا از بازگشت ترامپ ناراضی است
فرجی‌راد یکی دیگر از عوامل این اقدام اروپا را نارضایتی از بازگشت ترامپ به قدرت در آمریکا دانست و گفت: «اروپا از پیروزی ترامپ در انتخابات ناراضی است. دیدار‌های اخیر و شعار‌های ترامپ در کارزار انتخاباتی‌اش مبنی بر تمایل به تفاهم با ایران، این نارضایتی را تشدید کرده است. اروپا بیم دارد که ترامپ مستقیماً و بدون دخالت اروپا وارد مذاکرات با ایران شود و این مذاکرات، مسائل موشکی و هسته‌ای را بدون توجه به ملاحظات اروپایی‌ها پیش‌ببرد. این امر می‌تواند عامل دیگری برای صدور این قطعنامه باشد. روابط پرتنش ایران و اروپا در برهه کنونی با عوامل مختلفی ازجمله اختلافات داخلی اتحادیه اروپا و نگرانی‌های ژئوپلیتیکی پیچیده شده است. »
مواضع اخیر گروسی با گذشته تفاوت دارد
فرجی‌راد با اشاره به عدم موضع‌گیری گروسی در مورد سفر اخیرش به تهران درباره تفاوت این رویکرد و سفر‌های پیشین توضیح داد: «این بار گروسی نه تنها به ایران آمد، بلکه با رئیس‌جمهور نیز دیدار کرد. موضوعی که به نظر می‌رسد او تمایل ویژه‌ای به آن داشت. برخلاف سفر‌های قبلی که پس از بازگشت به وین معمولاً اظهارات منفی‌تری نسبت به مواضعش در تهران داشت، این بار چنین اظهارنظری مشاهده نشد. او گزارشی آماده می‌کند که بعد از نشست آژانس ارائه خواهد داد.» وی ادامه داد: «این دیدار در فضایی صورت گرفت که به نظر می‌رسد ایران و آژانس به‌دنبال تعیین چهارچوبی برای ادامه همکاری‌ها هستند. تغییر دولت در ایران نیز به نظر در این روند مؤثر بوده است. البته هنوز مشخص نیست درخصوص مسائل چالش‌برانگیزی نظیر دو سایت مورد مناقشه، چه توافقی حاصل شده است. ایران همواره تأکید کرده در آلودگی آن سایت‌ها نقشی نداشته و این موضوع ممکن است به اقدامات تخریبی اسرائیل بازگردد. اما باید دید آژانس چگونه این پرونده را جمع‌بندی خواهد کرد.»
مدیریت صحیح دیپلماسی می‌تواند این بحران را به‌سمت توافقی سازنده هدایت کند
فرجی‌راد همچنین به نقش آمریکا و رقابت‌های جاری میان بازیگران بین‌المللی در این پرونده پرداخت و گفت: «نشست آینده آژانس و گزارش گروسی احتمالاً اهمیت زیادی دارد. در همین حال، گمانه‌زنی‌هایی درباره گفت‌وگو‌های غیرمستقیم ایران و آمریکا مطرح شده است. اگر آژانس و ایران بتوانند به یک توافق برسند، تأثیرگذاری اقدامات احتمالی اروپا کاهش خواهد یافت، به‌ویژه که ترامپ نیز عجله دارد خیال خود را از مسأله هسته‌ای ایران راحت کند.» وی درباره نقش ایران در جلوگیری از تشدید بحران گفت: «اینکه قطعنامه احتمالی به شورای امنیت برود یا نه، تا حد زیادی به توان دیپلماتیک ایران و آمریکا در مدیریت این شرایط بستگی دارد. اگر ایران در مذاکرات احتمالی با آمریکا وارد شود، این امر ممکن است به‌طور غیرمستقیم روی تصمیم‌گیری آژانس و اروپا اثر بگذارد. نکته ظریف اینجاست که باید توازنی برقرار شود تا مذاکرات تخریب نشوند. به نظر می‌رسد هم ایران و هم آمریکا در عبور از این بحران نقش کلیدی دارند.» فرجی‌راد این نکته را مطرح کرد که «گرچه اروپا تمایل به اتخاذ رویکرد سختگیرانه‌تر دارد، اما توافق ایران و آژانس یا حتی آغاز مذاکرات ایران و آمریکا می‌تواند از تأثیرگذاری قطعنامه‌های احتمالی بکاهد. از این رو، ایران با دقت و مدیریت صحیح دیپلماسی خود، می‌تواند این بحران را به سمت توافقی سازنده هدایت کند.»
قطعنامه صادر شود، دوربین‌ها خاموش می‌شود؟
این کارشناس مسائل بین‌الملل، در بخش دیگری از گفت‌وگو به بررسی گزینه‌های ایران برای واکنش به تصویب احتمالی قطعنامه ضدایرانی و پیامد‌های آن پرداخت. فرجی‌راد درباره ابزار‌هایی که ایران برای اعمال فشار بر آژانس و کشور‌های اروپایی در اختیار دارد، توضیح داد: «بیشترین اقدامی که ایران می‌تواند انجام دهد، ادامه محدودسازی همکاری‌های خود با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. در حال حاضر، برخی دوربین‌ها خاموش شده‌اند و بخش دیگری فعالند اما گزارش‌های آنها به آژانس ارائه نمی‌شود. ایران همچنین تعدادی از کارشناسان آژانس را به دلیل احتمال جاسوسی از فعالیت محروم کرده است. اگر قطعنامه ضدایرانی تصویب شود، ایران می‌تواند تمامی دوربین‌های فعال را خاموش کند یا تعداد بیشتری از کارشناسان آژانس را از ادامه کار در ایران بازدارد.» وی افزود: «البته ایران می‌تواند اقدامات شدیدتری نیز انجام دهد، مانند خروج از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT)، فعال‌سازی نسل جدیدتری از سانتریفیوژ‌ها یا افزایش غنی‌سازی اورانیوم تا سطح ۹۰ درصد. اما با توجه به تغییرات احتمالی در سیاست‌های آمریکا، به نظر نمی‌رسد ایران بخواهد در شرایط کنونی چنین اقداماتی انجام دهد. واکنش ایران در این مرحله، احتمالاً در چهارچوب فشار بیشتر بر آژانس باقی خواهد ماند.»
خاموش کردن دوربین‌ها برای آژانس پرهزینه خواهد بود
فرجی‌راد تأکید کرد اقداماتی مانند خاموش کردن تمام دوربین‌های نظارتی یا توقف همکاری‌های بیشتر، برای آژانس یک بحران جدی محسوب می‌شود و گفت اگر ایران تصمیم بگیرد تمامی دوربین‌ها را خاموش کند، این اقدام برای آژانس بسیار پرهزینه خواهد بود. چنین سناریویی می‌تواند همکاری‌های آژانس با ایران را به شدت محدود کند و تأثیرات سیاسی و فنی گسترده‌ای به همراه داشته باشد.» وی همچنین به ظرأفت‌های دیپلماتیک اشاره کرد که ایران باید در این شرایط حساس رعایت کند: «واکنش‌های تند و علنی ایران، اگرچه می‌تواند پیام هشدارآمیزی به آژانس و کشور‌های عضو ارسال کند، اما باید به‌نحوی مدیریت شود که بهانه‌ای برای اقدامات تندتر از سوی اروپا و آمریکا به دست آنها ندهد. درنهایت ایران باید تلاش کند از این بحران به شکلی عبور کند که همکاری‌ها با آژانس حفظ شود و فضای تنش‌آلود کاهش یابد.»
