زهرا طیبی، خبرنگار گروه نقد روز: در میان سفرهای مهم منطقه‌ای مقامات کشورها که این روزها به بهانه بحران منطقه‌ای و به نتیجه رسیدن یک توافق آتش‌بس، شدت بیشتری پیدا کرده است، رافائل گروسی، رئیس سازمان انرژی اتمی برای اولین بار از تشکیل دولت چهاردهم قرار است امروز به تهران بیاید و البته با مسعود پزشکیان هم دیدار داشته باشد. سفری که گروسی آن را مهم ارزیابی کرد و آژانس هم در بخشی از بیانیه خود اشاره کرد که گفت‌وگوها در تهران مبتنی بر آنچه میان مدیر کل و وزیر خارجه ایران مطرح شده صورت خواهد گرفت. یکی از موضوعاتی که به‌نظر می‌رسد محور گفتوگوی میان ایران و آژانس باشد، افزایش میزان غنی‌سازی ایران و ماجرای ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت است. البته در کنار این موارد تنش‌های منطقه‌ای و تهدیدات اسرائیل و متقابلا واکنش ایران نیز قرار می‌گیرد. البته از آنجا که سابقه رفتارها و برخوردهای سیاسی‌کارانه گروسی با برنامه هسته‌ای ایران و اظهارات جانبدارانه درمورد برنامه هسته‌ای کشورمان، روی روند همکاری ایران و آژانس سایه انداخته این تردید همچنان درمورد رفتار و سیاسی‌کاری آژانس درمورد ایران، مورد توجه مقامات سیاسی قرار دارد.
ادامه گفت‌وگوهای نیویورک
اولین دیدار گروسی با مقامات ایرانی بعد از تشکیل دولت چهاردهم، در حاشیه اجلاس مجمع عمومی در نیویورک اتفاق افتاد. 3 مهرماه رافائل گروسی با عباس عراقچی، وزیر خارجه دیدار کرد و به گفته وزیر خارجه ایران «آخرین روند همکاری‌ها میان جمهوری اسلامی ایران و این نهاد بینالمللی مورد ارزیابی قرار گرفت.» حالا بعد از گذشت دو ماه از سفر رئیس‌جمهور به نیویورک، گروسی برای اولین بار بعد از استقرار دولت جدید روز چهارشنبه به تهران می‌آید. برمبنای آنچه غریب‌آبادی، معاون امور حقوقی و بینالمللی وزیر خارجه گفته است، گروسی قرار است دیداری با وزیر خارجه، رئیس سازمان انرژی اتمی و رئیس‌جمهور هم داشته باشد. سطح دیدارها اهمیت سفر را بالا نشان می‌دهد. آژانس بینالمللی انرژی اتمی هم در بیانیه‌ای در واکنش به سفر گروسی به تهران نوشت دیدارها در تهران برمبنای «گفتوگوی مدیرکل با عباس عراقچی، وزیرخارجه ایران در سپتامبر در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل خواهد بود.» گروسی هم در این راستا سفرش به تهران را مهم ارزیابی کرد و گفت: «ضروری است که ما در اجرای بیانیه مشترک توافق‌شده با ایران در مارس 2023 پیشرفت اساسی داشته باشیم.»
اختلافات در مورد اجرای بیانیه مارس حل و فصل می‌شود؟
آنچه گروسی به آن اشاره می‌کند، بیانیه‌ای است که ایران و آژانس اسفندماه 1401 آن را منتشر کردند. این بیانیه در جریان سفر قبلی گروسی در 2023 و در سه بخش در مورد حل مسائل پادمانی میان ایران و آژانس منعقد شد. در بخشی از این بیانیه آمده: «درخصوص مسائل پادمانی باقی‌مانده مربوط به سه مکان، ایران آمادگی خود را برای ادامه همکاری و ارائه اطلاعات و دسترسی بیشتر به منظور رسیدگی به آن اعلام کرد.» علاوه‌بر این در بخشی از این بیانیه به این موضوع اشاره شده بود که ایران به آژانس اجازه می‌دهد تا چنانچه مقتضی باشد، «فعالیت‌های راستی‌آزمایی و نظارت بیشتر را اجرا کند.» که البته روش اجرای آن مشروط به تشکیل یک نشست فنی میان دوطرف، مشخص می‌شود. ایران برای حل پرونده‌های اختلافی در مورد چند مکان ادعایی در ایران، این بیانیه را منعقد کرد. اما به‌نظر می‌رسد تفسیر و تعریف ایران و آژانس از این بیانیه تفاوت‌هایی با یکدیگر دارد؛ آژانس در برخورد با این بیانیه آن را جزو وظایف پادمانی ایران تعریف می‌کند و ایران را ملزم به رعایت آن کرده در حالی که در بیانیه صراحتا به این موضوع اشاره شده که ایران، «داوطلبانه» به آژانس، مجوز افزایش نظارت را داده است. امری که البته زیاده‌خواهی‌های آژانس را در مواجهه با برنامه هسته‌ای ایران نشان می‌دهد. شهریور ماه امسال نیز گروسی در نخستین جلسه از نشست شورای حکام، به این موضوع اشاره کرد که «در 15 ماه گذشته، پیشرفتی در مورد اجرایی شدن بیانیه مشترک چهارم مارس 2023 حاصل نشده است.» رئیس سازمان انرژی اتمی ایران هم بارها در پاسخ به این ادعای آژانس، تأکید داشته که مبنای تعاملات میان ایران و آژانس، ان‌پی‌تی بوده است. گروسی البته در جریان برگزاری نشست حکام، ادعاهای خود در مورد برنامه غنی‌سازی ایران را تکرار و به این موضوع اشاره کرد که اینکه گفته می‌شود همه مواد، فعالیت‌ها و مکان‌های هسته‌ای ایران به اطلاع آژانس رسیده است، «با یافته‌های آژانس در مورد ذرات اورانیوم با منشأ انسانی در ایران مغایر است.» این ادعاها البته در حالی مطرح می‌شد که بهانه‌جویی‌های آژانس به منظور اعمال فشار برای اجرای پروتکل الحاقی که ایران برمبنای برجام اجرای آن را لغو کرده صورت گرفته است. با این حال اما گروسی در حاشیه نشست به تبادل پیام با مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران اشاره کرد و گروسی هم اشاره کرد یکی از علل سفر تصمیم‌گیری درمورد اجرای بیانیه مارس2023 است. انتظار می‌رود در این سفر ابهامات موجود در مورد اجرای بیانیه مارس2023 حل و فصل شود.
گروسی مسیر سیاسی کاری را دور می‌زند؟
ادعای پرتکرار مدیرکل آژانس در مورد ایران این بوده که ایران همکاری‌های لازم با آژانس نداشته است. آن‌هم در حالی که سطح نظارت آژانس از فعالیت هسته‌ای ایران، 10 برابر بیشتر از کشورهای عضو ان‌پی‌تی است. یکی از موضوعات اختلافی که میان ایران و آژانس مطرح بود، ارائه گزارشی مبنی بر غنی‌سازی 84 درصدی ایران بود. نکته مهم ماجرا این بود که این گزارش محرمانه در شرایطی که همچنان با اسناد متقن اثبات نشده بود، در رسانه‌ها منتشر شد؛ امری که نشان می‌داد آژانس گزارش‌های محرمانه ایران را برخلاف قانون درز داده و در اختیار رسانه‌ها قرار می‌دهد. مشخص بود که نتیجه انتشار این اخبار به زیان ایران تمام می‌شود و فشار و هزینه بینالمللی برای ایران به همراه دارد. اگرچه در جریان سفری که گروسی بعد از این ادعاها به ایران داشت صراحتا اعلام کرد ه ابهامات درخصوص افزایش غنی‌سازی ایران، رفع و پرونده این ماجرا بسته شده است. موضوع دیگری که میان ایران و آژانس محل اختلاف بود، ماجرای لغو مجوز تعدادی از بازرسان آژانس بود. در حالی که ایران در واکنش به لغو مجوز این بازرسان به این موضوع اشاره کرده بود که مجوز برخی از آن‌ها را به خاطر تخلف و اقدامات سیاسی‌کارانه لغو کرده است، اما گروسی در واکنش به این اقدام، ایران را به عدم همکاری با آژانس متهم کرد و مدعی شد لغو مجوز این بازرسان روی اقدامات نظارتی آژانس تأثیر گذاشته است، در حالی که جدای از بازرسان لغو‌مجوزشده، بیشتر از 100 بازرس آژانس فعالیت نظارتی خود را انجام می‌دهند و برخی از این افراد حتی مدت‌ها بود که به ایران رفت و آمد نداشتند.
موضوع اختلافی دیگری که میان ایران و آژانس مطرح بود، در مورد مکان‌هایی بود که گفته می‌شد ایران اجازه بازرسی آژانس را نداده است که در جریان سفرهای گروسی پرونده در مورد دو مکان ادعایی بسته شد و تنها اختلافات در مورد دو مکان دیگر باقی مانده بود. علاوه بر این هرزمان که پای اعمال فشار اروپایی‌ها برای امتیاز گرفتن از ایران مطرح بود، آژانس، نقش اهرم فشار را برای ایران بازی کرده و در گزارش‌های خود ادعاهای جانبدارانه‌ای در مورد فعالیت هسته‌ای ایران مطرح کرده است. نکته‌ای که همواره در موارد اختلافی میان ایران و آژانس مطرح بود، رفتار جانبدارانه و سیاسی‌کاری‌های آژانس بود؛ امری که با وجود همراهی و همکاری ایران با آژانس برمبنای قانون، بر همکاری‌های میان آژانس و ایران سایه انداخته است؛ با این پیش‌فرض اما ایران همواره تأکید کرده که برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز بوده و میزان غنی‌سازی‌ها برمبنای قانون و تعهدات پیش رفته است. با وجود این سابقه ذهنی اما گروسی بعد از مکاتبه با پزشکیان آن را سازنده دانست؛ امری که انتظار می‌رود حداقل گروسی در مواجهه با دولت جدید فاصله‌گذاری مشخصی با این رفتارهای جانبدارانه داشته باشد.
معنای سفر گروسی به تهران
آخرین سفر گروسی به ایران نیز در شرایطی اتفاق افتاد که صهیونیست‌ها شیطنت‌هایی در مورد ایران انجام دادند و ریز‌پرنده‌هایی راهی اصفهان کردند که البته پدافند هوایی ایران با آن‌ها مقابله کرد و همچنان نیز تهدیدات اسرائیل در مورد هدف قرار دادن زیرساختهای هسته‌ای ایران مطرح بود. حالا اما گروسی در شرایطی وارد تهران می‌شود که تنش‌ها میان ایران و اسرائیل در سطح بالایی قرار دارد، صهیونیست‌ها حریم هوایی ایران را مورد تجاوز قرار دادند و ادعای هدف قرار دادن زیرساختهای هسته‌ای ایران نیز از جانب آن‌ها مجدد مطرح شد و ایران نیز پاسخ محکمی به این تهدیدات داد و گفت که اگر نیاز باشد، برای بالابردن سطح بازدارندگی دکترین هسته‌ای خود را تغییر خواهد داد. سفر گروسی به تهران با در نظر گرفتن این موارد می‌تواند چند اثر را در فضای رسانه‌ای بینالمللی بگذارد. یکی از اخبار جعلی که در این مدت مطرح شده بود، شایعاتی در مورد انجام آزمایش سلاح هسته‌ای توسط ایران بود که در این راستا حتی زلزله سمنان را به انجام آزمایش هسته‌ای مرتبط دانسته بودند؛ ادعاهایی که صرفاً در راستای افزایش فشارهای بینالمللی علیه ایران صورت گرفته بود؛ البته از آنجا که اسناد و اطلاعات دقیقی در مورد این ادعا وجود نداشت، آژانس نیز توجهی به آن نکرد، اما حضور گروسی در تهران می‌تواند فرصت خوبی برای حل‌و‌فصل شایعات مطرح‌شده در مورد ایران بوده و اظهارنظر رسمی مدیرکل آژانس در مورد فعالیت هسته‌ای ایران می‌تواند مهر پایانی بر ادعاها باشد.
علاوه‌بر این در شرایطی که صهیونیست‌ها به دنبال اثبات این ادعا هستند که ایران تهدیدی برای منطقه بوده و به دنبال تولید سلاح هسته‌ای است، حضور گروسی در تهران این پیام بینالمللی را به همراه دارد که ایران همچنان مبنای همکاری با آژانس دارد و به دنبال کنترل تنش‌هاست؛ امری که تا حد زیادی ادعاهای صهیونیست‌ها و فشارهای کشورهای اروپایی را به حاشیه می‌برد و اجازه تخریب چهره ایران در فضای بینالمللی را نمی‌دهد. جدای از اثر رسانه‌ای سفر مدیرکل آژانس اما علت اصلی سفر گروسی به تهران اقدام ایران در چهارچوب تعهدات برجامی و افزایش میزان غنی‌سازی بوده است. نکته مهم این است که بعد از افزایش سطح غنی‌سازی و ادعاهای آژانس درمورد ایران، پرونده همچنان در شورای حکام باقی مانده و به شورای امنیت ارجاع داده نشده است. اما از آنجا که به پایان توافق برجام نزدیک می‌شویم و موعد لغو و تعلیق تحریم‌های ایران است، به‌نظر می‌رسد گفت‌وگوهایی پیرامون این موضوع و انجام تعهدات ایران بین دو طرف مطرح شود. براین اساس این احتمال وجود دارد که ایران و آژانس به دنبال رسیدن به راهکاری مشترکند که پرونده به شورای امنیت ارجاع داده نشود و در نقطه مقابل نیز ایران دسترسی‌هایی برای نظارت به آژانس بدهد. هنوز اما مشخص نیست که دو طرف به سازوکار مشخصی در این رابطه دست پیدا می‌کنند و آژانس نیز در راستای ادامه مسیر همکاری ایران، سیاسی‌کاری‌های خود را کنار می‌گذارد یا خیر.
