محمدحسین سلطانی، خبرنگار: سال‌های اخیر در تاریخ تلویزیون را می‌توان سال‌های تغییر قلمداد کرد. کلیدواژه اصلی گفت‌وگوی ما با پویا خسروی، تهیه‌کننده «فوتبال 120» و حافظ کاظم‌زاده مجری این برنامه هم حول همین موضوع می‌گذرد. برای مخاطبانی که از فروردین‌ماه سال 1392 مخاطب فوتبال 120 شدند، اخبار تغییرات در سال 1402 چندان هم خوشایند نبود. فردوسی‌پور و تیم برنامه‌سازی‌اش که چند سالی می‌شد از شبکه سه و 90 رفته بودند، حدود پنج سال پس از آن اتفاق، بار سفر را از شبکه ورزش بستند. اما این بار این رفتن با شکل قبل فرق می‌کند؛ فوتبال صد و بیستی‌ها خودشان نمی‌خواستند که در تلویزیون بمانند. این اتفاق برای مخاطب ده‌ساله فوتبال 120 شوکی جدی بود. شوکی که برای سازندگان فصل جدید این برنامه تبدیل به چالشی شد تا مخاطبان را نگه دارد. خسروی، تهیه‌کننده فوتبال 120 این چالش را این طور روایت می‌کند: «واقعیت این است که رفتن یک تیم برنامه‌ساز از یک شبکه آن هم پس از حدود یک دهه فعالیت بیش از آنکه برای تیم جدید دشوار باشد برای شبکه سخت است؛ چراکه در چنین مواقعی فشارها بر دوش شبکه در انتخاب تیم جدید بسیار زیاد است و باید بادقت عمل کنند. به چشم خود دیدم که شبکه ورزش و به‌تبع آن شبکه سه، بسیار تلاش کردند تا این اتفاق نیفتد و تیم برنامه‌ساز به کار خود ادامه دهد.» در برابر این چالش شبکه ورزش تصمیمی پرریسک می‌گیرد و سراغ تیمی جوان می‌رود. در صفحه امروز به سراغ پویا خسروی، تهیه‌کننده و حافظ کاظم‌زاده مجری فوتبال 120 رفتیم تا برایمان از این برنامه و اتفاقاتی که افتاده است، بگویند.
خسروی مسئولیت را می‌پذیرد
داستان انتخاب خسروی و تیمش از چند وقت قبل‌تر از برنامه فوتبال 120 آغاز می‌شود. خسروی در زمان پخش فوتبال 120 طرحی را به شبکه ورزش ارائه می‌دهد که قرار است درباره فوتبال اروپا و «مکمل فوتبال ۱۲۰» باشد، با اتفاقات سال 1402 ناگهان نام خسروی هم به میان می‌آید تا به جای آنکه برنامه‌ای مکمل فوتبال 120 را بسازد، خود این برنامه را بر عهده بگیرد. خسروی انتخابش را به عنوان تهیه‌کننده این برنامه اقدامی غیرمعمول می‌داند: «اینکه شبکه ورزش به‌طور ناگهانی تیمی جوان و نسبتاً کم‌تجربه را -در مقایسه با تیم قبلی- برای چنین برنامه‌ای انتخاب کند، اقدامی غیرمعمول در ساختار این سازمان است. ما پیش‌تر چند پروژه با این شبکه کار کرده بودیم، اما پذیرش این مسئولیت، بی‌شک کاری دشوار بود. به‌هرحال تیم قبلی، برنامه را به جایگاه ویژه‌ای رسانده بود و این موضوع، فشار مضاعفی بر ما وارد می‌کرد.» خسروی و تیم جوانش حالا مسئولیت برنامه را بر عهده گرفتند و چند ماه زمان داشتند تا برنامه جدید را بالا بیاورند، برنامه‌ای که قرار نیست چندان هم جدید باشد. نظر سازمان این است که فوتبال 120 چندان هم نباید تغییر کند. اگر هم قرار است تغییراتی جدی اعمال شود این موضوع باید «تدریجاً» رخ دهد: «ما همان زمان که تصمیم گرفتیم برنامه را آغاز کنیم، تمایل زیادی داشتیم تا برخی چهارچوب‌ها را تغییر دهیم، اما این چهارچوب‌ها در ذهن مخاطب تثبیت شده‌اند و بسیار دشوار است چیزی جدید به آنها اضافه کنیم.» تیم جدید فوتبال 120 با این پیش‌فرض شروع به کار کرد اما هنوز یک مشکل وجود داشت. معلوم نبود قرار است چه کسی روبه‌روی دوربین بنشیند. انتخاب اسمی که بتواند در چهارچوب و ساختار فوتبال 120 قرار بگیرد، از پیچیده‌ترین چالش‌های خسروی بود. می‌توان گفت تجربه میثاقی چشمان بسیاری را از پذیرش این مسئولیت ترسانده بود. با این حال، خسروی می‌گوید کاظم‌زاده انتخاب اول او بوده. کسی که مخاطبان برنامه‌های فوتبالی او را به رک‌گویی در برنامه ورزشگاه شبکه پنج می‌شناختند اما کاظم‌زاده برای پذیرش این مسئولیت یک چالش جدی دارد، او هنوز مجری برنامه دیگری در تلویزیون است و بین برنامه‌ای جدید و پرریسک و برنامه‌ای که در آن تثبیت شده باید یکی را انتخاب کند، کاظم‌زاده از این چالش‌ها می‌گوید: «نگرانی‌هایی وجود داشت و دشواری‌های خاص خودش را هم برای من داشت؛ از چند منظر. یکی اینکه من پیش‌تر به‌طور جدی وارد حوزه فوتبال داخلی شده بودم و در برنامه «ورزشگاه» حضور داشتم. فوتبال اروپا و جذابیت‌هایش همیشه برای من اولویت داشت، اما ورود حرفه‌ای به اجرای آن نداشتم. این یک چالش جدید برای من محسوب می‌شد. زمانی که این پیشنهاد مطرح شد، برنامه «ورزشگاه» را روی آنتن داشتم، اما این پیشنهاد بسیار مهم بود؛ چراکه «فوتبال 120» از زمان شکل‌گیری‌اش تاکنون برنامه بسیار ارزشمندی بوده است.»
مدل اجرای کاظم‌زاده در برنامه ورزشگاه اصلا شبیه به اجرای مجریان سابق فوتبال 120 نیست، حالا این کاظم‌زاده است که برای تغییر در فوتبال 120 باید تغییر کند: «بزرگ‌ترین چالش این بود که اجرا در حوزه فوتبال داخلی با اجرا در حوزه فوتبال اروپا کاملاً متفاوت است. این را من در چهار، پنج برنامه اول کاملاً متوجه شدم. اولاً جایی برای نقد در اینجا وجود ندارد و دوم اینکه مخاطب این برنامه متفاوت است. بنابراین، باید سعی می‌کردم فرم دیگری از اجرا را به کار ببرم. مثلاً اینجا نمی‌توانی خیلی آرام و با متانت صحبت کنی، بلکه باید هیجان بیشتری در کلامت باشد و حتی از کلمات و اصطلاحات متفاوتی استفاده کنی. بعد از چهار، پنج هفته به قالب کلی رسیدیم.» چهار پنج هفته‌ای که کاظم‌زاده از آن صحبت می‌کند به این سادگی‌ها هم نگذشته. در هفته‌های ابتدایی، فوتبال 120 جدید مورد انتقادات جدی قرار گرفت، خسروی این فضا را این‌طور توصیف می‌کند: «همین حالا هم این فشار را حس می‌کنیم. می‌گویند اصلاً کسی برنامه را نمی‌بیند. از همان ابتدا می‌گفتند که چون آقای فردوسی‌پور حضور ندارند، برنامه کیفیت سابق را ندارد و دیگر به درد نمی‌خورد. از همان اول، حجم زیادی از انتقادات و... را دریافت می‌کردیم.»
فشارها آغاز می‌شود
البته تمام این فشارها را هم نمی‌شود غرض‌ورزانه دانست، فوتبال 120 جدید به شکلی واضح در حال آزمون و خطا بود. آیتم‌هایی که به برنامه اضافه شدند، نمی‌گرفتند. از طرفی انتظار مخاطب این بود که تیم جدید و جوان برنامه‌ساز بهتر یا حداقل در سطح قبلی‌ها کار را پیش ببرد. فشارها هم درنهایت جلوی دوربین و در اجرای کاظم‌زاده خودش را نشان داد: «مجری ما هم در ابتدا تحت فشار زیادی بود. شما اگر صفحه اینستاگرام ما را باز می‌کردید، متوجه می‌شدید که ما به‌شدت در حال دریافت بازخوردهای منفی بودیم؛ من حتی خودم هم ناسزا می‌شنیدم. برخی می‌گفتند «فلانی برنامه را تصاحب کرده و دارد از بین می‌برد»، درحالی‌که من نقش اجرایی خاصی نداشتم. از روز اول هم قاعده این بود که به هر کسی که در حوزه ورزش زحمت کشیده، احترام بگذاریم. من آمده بودم که با هماهنگی شبکه از تیم قبلی اجازه بگیرم و برنامه را ادامه دهم؛ اما گویا انتظار ناسزاگویی داشتند! فشار زیادی بر همه ما بود. حالا متوجه شدم که بازیکنان فوتبال وقتی می‌گویند «فشار عصبی روی ماست» چه می‌کشند؛ چون من هر بار که صفحه اینستاگرامم را باز می‌کردم، با تهدیدها مواجه می‌شدم. از طرفی حافظ کاظم‌زاده هم در مقابل این همه فشار نمی‌توانست به‌خوبی مقابل دوربین ظاهر شود، خصوصاً وقتی این فشارها هدایت‌شده به نظر می‌رسید.»
کاظم‌زاده که در ورزشگاه توانسته بود خودش را به عنوان فردی مطالبه‌گر جا بیندازد، حالا در فوتبال 120 مورد مطالبه جدی از همه طرف‌ها قرار گرفت: «فضایی که در ورزشگاه نقش مهمی داشت؛ «مطالبه‌گری»، «نقد»، «بررسی» و «تحلیل» و مهم‌تر از همه، گفت‌وگو و بحث درمورد یک موضوع خاص بود. این فضا و به‌خصوص نقد بی‌پرده و بدون تعارف برایم بسیار جذاب است و شخصیت اجرایی من در تلویزیون بر این اساس شکل گرفت. حتی پیش‌تر، در رادیو و برنامه «از سؤال چه خبر»، شخصیتی با همین ویژگی‌ها برای خودم ایجاد کردم و برنامه مورد اقبال عموم قرار گرفت؛ به‌گونه‌ای که چنین هویتی برای حافظ کاظم‌زاده به‌عنوان یک مجری شکل گرفت. اما این که از آن فضا به فضای روایت و گزارشگری در «فوتبال 120» منتقل شدم، چالش خاصی بود. تلاش داریم که روایت متفاوتی از فوتبال اروپا ارائه کنیم. زیرا رسانه‌های مختلف به‌قدری در دسترسند که تا پنجشنبه و زمان پخش برنامه، بسیاری از اتفاقات را مخاطبان دیده‌اند و از آنها مطلعند. مخاطبان حرفه‌ای فوتبال اروپا نیز پیش‌تر این اطلاعات و آمارها را از منابع دیگر دریافت کرده‌اند. بنابراین، اگر ما بخواهیم همان موارد را دوباره تکرار کنیم، برنامه‌ای کسل‌کننده و خسته‌کننده خواهد بود. پس برای اینکه برنامه حوصله‌سربر نشود، باید هنر اجرای ما به‌گونه‌ای باشد که بخشی از آن شامل اطلاعات و بخشی دیگر شامل هنر روایتگری باشد. در اینجا هدف این است که اطلاعات را در بستری روایتی به مخاطب منتقل کنیم، به‌گونه‌ای که اطلاعات به‌صورت بسته‌بندی‌شده به او ارائه شود. این کار واقعاً چالش‌برانگیز است.»
با گذشت چند قسمت از برنامه حالا کاظم‌زاده در برنامه جا افتاده و بعد از گذشت چند هفته او هم متوجه کم‌وکیف مشکلات برنامه شده بود اما مشکلات فوتبال 120 جدید هنوز هم جای کار داشت. خسروی هم در شرح این وضعیت می‌گوید: «ما خودمان در این مدت بسیار آزمون‌وخطا کرده‌ایم. در ابتدا وقتی قسمت‌های اول را تولید کردیم، شما ایده‌هایی دارید که وقتی به مدیوم تلویزیون منتقل می‌شوند، مشخص می‌شود با مدیوم‌های دیگر، مثل ویدئوکست‌های یوتیوب متفاوتند. ما حتی بزرگ‌ترین ویدئوکست‌های فوتبالی را هم به‌عنوان نمونه آوردیم، اما دیدیم چرا مخاطب پس‌می‌زند؟ چرا اصلاً شبیه همان ویدئوکست‌هایشان نمی‌شود؟ دیدیم جواب نمی‌دهد. شما نمی‌توانید 10 سال تجربه ساخت یک برنامه را در یک بازه سه‌ماهه یا حتی یک‌هفته‌ای به بیننده منتقل کنید و بگویید این بهتر است. بااین‌حال تمام تلاشمان را کردیم که ببینیم کجا می‌توانیم مخاطب را جذب کنیم.»
با گذشت زمان هم بازخورد‌ها نسبت به حواشی کمتر شد و خود برنامه بیشتر مورد قضاوت قرار گرفت. گروه‌های هولیگانی فوتبال که با فوتبال 120 قبلی ارتباط برقرار کرده بودند حالا و پس از خوابیدن حجم انتقادها متوجه نکات برجسته‌ای از این برنامه شدند، درکنار قسمت‌های فوتبال 120 جدید، ادعای مهمی توسط سازندگان این برنامه مطرح می‌شد و آن هم تالیفی بودن بخش‌های اصلی این برنامه بود: «آیتم‌های ما دانلودی نیستند و سعی می‌کنیم همه را «تألیفی» بسازیم و این موضوع برای مخاطب قابل‌توجه بوده است. شاید برخی بگویند این موضوع تکراری است، اما حداقل ادعای ما این است که کار تألیفی انجام می‌دهیم و آیتم‌هایمان پژوهش جدی‌ای را پشت سر گذاشته‌اند. آیتم‌های تحلیلی ما توسط تحلیلگران مطرح ایران انجام می‌شود و متن آن را نویسندگان ما می‌نویسند. از این بابت خوشحالم که هیچ‌چیزی را دانلود نمی‌کنیم، زیرا مخاطب ما به اطلاعات به‌روز دسترسی سریع‌تری دارد و ارائه دادن اتفاقات هفته از طریق دانلود از یک سایت بی‌معناست. مخاطب ما بسیار باهوش و نکته‌سنج است. ما سعی کرده‌ایم با این روش، حواشی احتمالی را کم کنیم و او را با خود همراه سازیم. به‌هرحال مخاطب نظرات خودش را دارد و گاهی اوقات به‌خاطر نبود فلان مجری موردانتقاد قرار می‌گیریم. می‌دانم که مردم به او علاقه داشتند، اما از مخاطبان خواهش می‌کنم ما را با عملکردمان بسنجند و به‌اندازه خودمان به ما نمره بدهند. هر نقدی هم که دارند، با ما در میان بگذارند. واقعاً از نقدهای سازنده استقبال می‌کنم؛ چراکه به ما کمک می‌کنند. در ابتدای فصل گذشته، نقد تندوتیزی به برنامه شد و گفته شد فلان آیتم دانلود شده است. منتقد نتوانست جلوی خودش را بگیرد و گفت دکور برنامه قشنگ است و فلان آیتم خوب بود و... اما سه، چهار ایراد اساسی هم به ما گرفت، درحالی‌که متوجه نشده بود آن آیتم دانلودی نبوده است.»
ازآنجا‌که صداوسیما آمار مشخصی از بازدید را به مخاطبان و صاحبان برنامه نمی‌دهد، خسروی و تیمش برای سنجش بازخورد مخاطبان به رصد پلتفرم‌های مجازی برای بررسی برنامه‌شان روی آوردند: «ما در تیم روابط عمومی و محتوایی، بخشی مخصوص برای رصد نظرات مخاطبان در شبکه‌های اجتماعی داریم، به‌عنوان‌مثال آیتم «لژیونرها» از پربازدیدترین آیتم‌های ما در فضای مجازی است، همچنین آیتم دیگری به‌نام «داستان یک بازی» داریم که با تدوین غیرخطی، روایتگر اتفاقات یک مسابقه بزرگ فوتبال است و موردتوجه مخاطبان قرار گرفته است. با گذر زمان و در انتهای هرسال، به آماری نزدیک به واقعیت از محبوبیت هر آیتم دست می‌یابیم و این به ما کمک می‌کند براساس نیاز و استقبال مخاطب، آیتم‌های برنامه را تغییر دهیم.»
مخاطب به فوتبال 120 برمی‌گردد
اواخر سال 1402 تلویزیون آماری را منتشر می‌کند که مخاطبان فصل جدید فوتبال 120 نسبت به فصل قبلی آن بیشتر شده است. فصل آخری که از فوتبال 120 پخش شد با آمار 8 درصدی پایانی ناامیدکننده داشت اما فصل جدید این برنامه رشدی 5 درصدی را تجربه کرد و به مخاطب 13 درصدی رسید و فوتبال 120 در میان 10 برنامه پرمخاطب سیما قرار گرفت. رشد مخاطب در فصل جدید فوتبال 120، مدیران تلویزیون را متقاعد کرد تا فصل بعد هم به دست همین تیم سپرده شود.
با گذشت چندماه از پخش فصل جدید فوتبال 120، هنوز آماری از فصل جدید این برنامه منتشر نشده، بااین‌حال فوتبال 120 هنوز هم در میان 10 برنامه پربازدید تلویزیون شناخته می‌شود. البته فوتبال 120 چالشی جدی را هم با خود به همراه دارد. خسروی دراین‌بین هنوز درتلاش است آمار دقیق مخاطبان برنامه را به دست بیاورد: «ما هیچ بخش تخصصی‌ای در فوتبال داخلی نداریم و نمی‌توانیم میهمان خاصی دعوت کنیم یا به اقتضای شرایط برنامه تغییراتی ایجاد کنیم. بعد می‌بینید که در 10 برنامه برتر سیمای ملی قرار می‌گیریم. این برای برنامه‌ای که محتوای فوتبال خارجی دارد، امری بسیار دشوار است. برنامه‌های محتوایی فوتبال داخلی به دلیل طرفدار بودن تیم‌های بزرگ داخلی، همیشه پرمخاطبند؛ اما وقتی در مورد فوتبال اروپا صحبت می‌کنیم، شرایط متفاوت است و جلب مخاطب سخت‌تر می‌شود. یکی از دوستان به ما پیشنهاد کرد از روش قدیمی پیامک استفاده کنیم تا تعداد مخاطبانمان دربیاید، اما دیگر دوران پیامک گذشته است. پیامک مدیوم قدیمی بازخوردسنجی تلویزیون بود و اکنون دیگر آمار دقیقی ارائه نمی‌دهد. آن زمان هرکسی پیامک می‌داد، اما اکنون اکثر مخاطبان از پیامک استفاده نمی‌کنند. ما مشتاقیم یک آمار جامع و دقیق از تمامی برنامه‌ها ارائه شود و عملکرد ما بر اساس آمارها و نقدها سنجیده شود. این امر می‌تواند بسیار مفید باشد.»
نبودن آمارهای دقیق و البته عادت کردن مخاطبان به برخی بخش‌های برنامه چالش‌های تغییرات را در فوتبال 120 چندبرابر کرده و خسروی حتی از بازخوردهایی می‌گوید که از ورزشکاران سایر رشته‌ها به قسمت‌های برنامه گرفته شده: «ما همین حالا هم مشغول ساخت آیتم‌هایی برای برنامه‌ایم، اما نمی‌توانیم تغییرات زیادی در ساختار کلی برنامه بدهیم. به‌طور مثال، آیتم «مرور هفته» که در حال حاضر در برنامه است، شاید به نظر من جذاب نباشد، اما نمی‌توانیم آن را حذف کنیم. علیرضا دبیر چند وقت پیش گفت به‌طور منظم برنامه را دنبال می‌کند و برای او فرصتی است تا خلاصه‌ای از رویدادهای فوتبالی هفته را ببیند؛ چراکه فرصت پیگیری روزانه را ندارد. پس در تغییر چنین بخش‌هایی باید با دقت عمل کنیم.»
یکی از ایده‌هایی که برای بهبود عملکرد فوتبال 120 مطرح شد، رفتن این برنامه از حالت تک‌گویی به سمت گفت‌وگو است اما به این دلیل که فوتبال 120 نمی‌خواهد از مدل گذشته آن فاصله بگیرد، عطای گفت‌وگومحور شدن را به لقایش بخشیده. بااین‌حال اهالی فوتبال 120 دنبال اجرای طرحی‌اند تا بتوانند با کارشناسان بیشتری صحبت کنند. البته این موضوع هم چالش‌های خود را دارد: «اگر بخواهیم از کارشناسان داخلی استفاده کنیم، ممکن است برخی مخاطبان به‌خاطر تعصبات تیمی به آنها واکنش منفی نشان دهند، به‌عنوان‌مثال اگر کارشناس پرسپولیسی باشد، ممکن است استقلالی‌ها انتقاد کنند و برعکس. به همین دلیل از کارشناسان خارجی بیشتر استفاده می‌کنیم. این کار هم برای مخاطب جذاب‌تر است و هم از بروز برخی حواشی جلوگیری می‌کند. ما حتی با الکس نوری که در برنامه چندین‌بار حضور داشت، قصد داریم درصورت امکان به‌طور ثابت همکاری کنیم؛ اما باز هم باید بودجه لازم برای این بخش تأمین شود.»
بااین‌حال فصل جدید فوتبال 120، مانند فصل قبل با شیوه‌ای محتاطانه و کم‌ریسک جلو می‌رود؛ ترفندی که حتی در اعمال تغییرات در برنامه هم مشهود است. خسروی با اذعان نسبت به اجرای این روش از برنامه‌های آینده فوتبال 120 می‌گوید: «باید این تغییرات را به‌آرامی و با شیبی ملایم اعمال کنیم. به همین دلیل، هم‌اکنون که خدمت شما عرض کردم، بچه‌ها درحال ضبطند و چند ویدئوکست به برنامه اضافه کرده‌ایم. این ویدئوکست‌ها با حضور افراد مختلف تولید می‌شوند و پخته‌تر از قبلند. به‌زودی اسماعیل باستانی و احسان محمدی همراه با حافظ کاظم‌زاده ویدئوکستی به نام «واحد ۱۲۰» برگزار می‌کنند. این بخش جدیدی است که اضافه کرده‌ایم و درکنار آن، بخش‌های دیگری نیز به برنامه افزوده‌ایم. در فصل قبل تا آخرین روز تولید، همواره چیزهای جدیدی اضافه می‌کردیم. به این نتیجه رسیدیم که فرم اجرای ما مشابه هم است و باید تغییراتی ایجاد کنیم. حالا هم این مشکل را داریم که مخاطب دیگر نمی‌پسندد. برای همین تلاش داریم افرادی را به برنامه بیاوریم که استعداد و توانایی لازم را دارند و برای سازمان و شبکه بمانند و به رشد ورزش کشور کمک کنند.»
فصل جدید فوتبال 120 هنوز به زمان و البته تغییرات جدی نیاز دارد، مخاطب فوتبال 120 منتظر است اتفاقات مثبت فصل گذشته تکرار شوند؛ اتفاقاتی که توانستند جای فصل جدید فوتبال 120 جدید را بین مخاطبانش باز کنند. هنوز برای قضاوت درباره فصل متأخر این برنامه زود است اما درکل می‌توان گفت برخلاف برخی برنامه‌های سیما، فوتبال 120 برایش مخاطب مهم است.
