زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه: بودجه به مثابه خون برای انجام فعالیت‌ها در بخش‌های مختلف محسوب شده و عدم جریان آن تعطیلی برنامه‌ها را به همراه دارد. جریانی که در نظام آموزش عالی به دلیل وابستگی دانشگاه‌های دولتی به درآمد نفتی کشور از اهمیت بالاتری هم برخوردار بوده و به همین دلیل هرساله همزمان با آغاز فصل تدوین بودجه، دانشگاه‌ها تلاش می‌کنند تا بتوانند سهم بالاتری را از بودجه عمومی کشور داشته باشند. از طرف دیگر با پایان هر سال، میزان تحقق بودجه‌های اختصاص‌یافته هم یکی از موضوعات مهم محسوب می‌شود؛ چرا‌که هرچه تخصیص منابع واقعی‌تر باشد، قطعا برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته هم بیشتر رنگ واقعی به خود می‌گیرد. بر اساس گزارش منتشر‌شده از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس با عنوان «ارزیابی عملکرد قانون بودجه 1403 حوزه آموزش عالی و تحقیقات» که 6 ماهه نخست امسال را مورد بررسی قرار داده، میزان تخصیص اعتبارات عمومی به دانشگاه‌ها از وضعیت خوبی برخوردار بوده، در‌حالی‌که اعتبارات صندوق رفاه دانشجویان هر دو وزارتخانه از محل بازپرداخت وام‌های شهریه به دلیل پایان دوره زمانی بازپرداخت شرایط چندان خوبی نداشته است. اتفاقی که انجام مأموریت از سوی این صندوق‌ها را با چالش همراه کرده است.

وضعیت اختصاص بودجه‌های دانشگاهی؛ قابل قبول

در 6 ماه اول امسال به صورت میانگین 50 درصد اعتبارات عمومی به دانشگاه‌ها تخصیص پیدا کرده است. این میزان تخصیص نشان می‌دهد وضعیت دانشگاه‌ها برای انجام برنامه‌های خود چندان هم بد نبوده است. هرچند به صورت مشخص میانگین تخصیص بودجه به 7 دانشگاه فردوسی مشهد، رازی کرمانشاه، خواجه نصیرالدین طوسی، تهران، شهید باهنر کرمان، محقق اردبیلی و علامه طباطبایی مدنظر این گزارش، به صورت میانگین 40 درصد اعلام شده که در این میان بیشترین سهم به دانشگاه تهران با 58 درصد می‌رسد. به‌طوری‌که از 4 هزار و 282 میلیارد تومان مصوب قانون بودجه امسال برای این دانشگاه، تا نیمه اول امسال، 2 هزار و 475 میلیارد تومان آن تخصیص یافته است. بعد از آن دانشگاه‌های باهنر کرمان، محقق اردبیلی و صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی به ترتیب 55، 54 و 53 درصد اعتبارات‌شان تخصیص پیدا کرده است. در این میان کمترین میزان تخصیص منابع را هم باید مربوط به دانشگاه رازی کرمانشاه دانست که از جمع 773 میلیارد تومان، در 6 ماهه اول تنها 328 میلیارد تومان به حسابش واریز شده که معادل 43 درصد می‌شود. از سوی دیگر اگر بخواهیم بین بودجه‌های هزینه‌ای و درآمدهای اختصاصی از حیث تخصیص تفاوت قائل شویم، باید عنوان کرد به جز دانشگاه تهران که سهم تخصیص درآمدهای اختصاصی آن به نسبت بودجه عمومی بیشتر بوده، مابقی دانشگاه‌ها بیشتر به بودجه‌های دولتی وابسته بوده‌اند. اما آنچه در این میان نمی‌توان از قلم انداخت این‌که در سال‌های اخیر بیش از 90 درصد هزینه‌ها صرف حقوق و دستمزد و تغذیه دانشجویی می‌شود. با این حساب عملاً نمی‌توان انتظار داشت چنین تخصیص‌هایی به حوزه‌های پژوهشی و یا فرهنگی دانشگاه‌ها رسیده باشد. 

18  درصد منابع مالی مورد نیاز تغذیه دانشجویی تأمین نخواهد شد

بودجه مربوط به غذای دانشجویی هم از دیگر مسائلی است که بخش قابل توجهی از منابع مالی دانشگاه‌ها را به خود اختصاص داده است. به طوری که طبق گزارش‌های ارائه شده از سوی صندوق رفاه دانشجویی وزارتین درمجموع 17 درصد از منابع دانشگاه‌ها صرف این مسئله می‌شود، در حالی که دانشگاه‌های دنیا تنها 10 درصد از بودجه خود را به این حوزه تخصیص می‌دهند. از طرف دیگر برای سال جاری بودجه در نظر گرفته شده برای تغذیه دانشجویان وزارت علومی و بهداشتی‌ها 6 هزار میلیارد تومان بوده و در کنار آن، یک هزار و 500 میلیارد تومان نیز از محل منابع اختصاصی صندوق‌ها به این حوزه می‌رسید؛ این در حالی است که بر اساس برآورد‌های صندوق‌ها درمجموع 9 هزار و 120 میلیارد تومان اعتبار برای این حوزه نیاز است. یعنی عملاً این حوزه با کسری 18 درصدی در تأمین منابع مالی روبه‌رو است.

آشپزخانه‌های فرسوده دانشگاهی هدر رفتن منابع مالی

یکی از مؤلفه‌های اصلی برای بالا بودن قیمت تأمین غذای دانشجویی از سوی دانشگاه‌ها را باید فرسوده بودن آشپزخانه‌ها دانست. به طوری که بر‌اساس برآورده‌های صورت‌گرفته هزینه مورد نیاز برای پخت غذا بسته به کیفیت آشپزخانه‌ها کم یا زیاد خواهد شد. امروزه 3 مدل آشپزخانه سنتی، نیمه‌صنعتی و صنعتی در دانشگاه‌ها وجود دارد که بهره‌وری آشپزخانه‌های صنعتی 30 درصد نسبت به آشپزخانه نیمه‌صنعتی و 50 درصد نسبت به آشپزخانه‌های سنتی بیشتر است. این مسئله زمانی مشهودتر است که بدانیم هزینه تمام‌شده پخت 3 وعده غذایی در آشپزخانه‌های صنعتی نزدیک به 120 هزار تومان تمام می‌شود که این مبلغ در آشپزخانه‌های تقریباً نیمه‌صنعتی به 220 هزار تومان می‌رسد و در آشپزخانه‌های سنتی به‌مراتب بیشتر می‌شود. با وجود بالا بودن هزینه‌ها اما هنوز 6 آشپزخانه سنتی در دانشگاه‌های وزارت علوم وجود دارد و در مقابل سهم آشپزخانه‌های نیمه‌صنعتی هم به 358 عدد می‌رسد. البته برای تبدیل این آشپزخانه‌ها به نیمه‌صنعتی به اعتبار 192 میلیارد تومانی در سال جاری نیاز است که قطعاً در شرایط فعلی تأمین این مبلغ کار چندان آسانی نیست.

منابع درآمدی صندوق رفاه وزارت علوم پوچ شد 

یکی از چالش‌های صندوق رفاه را باید از دست دادن قابلیت اجرایی صندوق‌ها برای سرمایه‌گذاری با هدف ایجاد درآمد و نیل به خودکفایی صندوق است که بر اساس بند ب تبصره 3 قانون بودجه امسال، این امکان از صندوق‌ها گرفته شده است؛ در حالی که صندوق وزارت علوم از محل سرمایه‌گذاری حدود 400 میلیارد تومانی خود نزد بانک‌ها، سالیانه می‌توانست 133 میلیارد تومان سود حاصل از آن را برای امور مختلف به‌ویژه تعمیر، تجهیز و نگهداری خوابگاه‌های دانشجویی هزینه کند که عملاً با از دست رفتن این توان، شرایط مالی هم برای این صندوق وخیم شده است.

پولی برای پرداخت پاداش  پایان خدمت استادان وجود ندارد 

حذف ردیف مستقل مربوط به پرداخت پاداش پایان خدمت بازنشستگان دستگاه‌های اجرایی از قانون بودجه امسال باعث شد دستگاه‌های اجرایی به‌جز وزارت آموزش و پرورش مجبور شوند برای تأمین این منابع از طریق درآمد - هزینه از محل بودجه سنواتی خود اقدام کنند، اما از آنجایی که 90 درصد اعتبارات دانشگاه‌ها عملاً صرف حقوق و دستمزد و تغذیه دانشجویی می‌شود؛ در عمل هیچ منبع مالی برای پرداخت پاداش پایان خدمت اعضای هیئت‌علمی وجود ندارد؛ اتفاقی که در شرایط اقتصادی فعلی و وضعیت معیشتی اساتید، چالش‌های جدیدتری را ایجاد کرده و باعث بروز نارضایتی‌ها شده است. اتفاقی که می‌طلبد در قوانین بودجه‌ای، فکری به حال آن شود تا دیگر شاهد تکرار چنین مسائلی نباشیم.

ظرفیت وقف را برای رفع چالش‌های مالی فعال کنید

با توجه به شرایط امروز آموزش عالی و همچنین بالا رفتن هزینه‌ها در سال‌های آینده به نظر می‌رسد تمرکز بر هزینه‌کرد بهینه و افزایش بهره‌وری می‌تواند به عنوان راهکار اساسی درباره اعتبارات حوزه آموزش عالی مورد توجه متولیان امر قرار بگیرد. همچنین هزینه‌های مربوط به حوزه رفاهی دانشجویان از طریق مدیریت یارانه‌های پرداختی به دانشجویان و ارتقای بهره‌وری فرآیند تهیه غذا، آن هم به وسیله صنعتی کردن آشپزخانه‌ها و آموزش نیروی انسانی فعال در این زمینه می‌تواند بار مالی کمتری را متوجه دانشگاه‌ها کند. همچنین می‌طلبد تا متولیان آموزش عالی و رؤسای دانشگاه‌ها نیز برای تأمین منابع مالی مورد نیاز برای ساخت خوابگاه‌های دانشجویی به سراغ ظرفیت وقف رفته و با فعال‌سازی این حوزه بتوانند از کمک خیرین برای کاهش فشارهای مالی به دانشگاه‌ها و همچنین افزایش تأمین منابع مالی مورد نیاز خود بهره بگیرند. 

نفس صندوق‌های رفاه وزارت‌خانه‌های علوم و بهداشت  به شمارش افتاد

یکی از بخش‌های مهم در نظام آموزش عالی را باید صندوق رفاه وزارتین علوم و بهداشت در نظر گرفت؛ صندوق‌هایی که بحث ارائه تسهیلات به دانشجویان را در قالب انواع وام‌ها دنبال می‌کنند. صندوق‌هایی که حال‌شان برای سال جاری از لحاظ منابع مالی قابل قبول نبود و طبیعتاً این فشار نیز بیشتر به دانشجویان وارد شده است. به‌طوری‌که صندوق وزارت علوم سال گذشته درمجموع 174 میلیارد تومان را به دانشجویان زیرنظام‌های مختلف پرداخت کرده که این میزان برای صندوق رفاه وزارت بهداشت به 343 میلیارد تومان در قالب ارائه تسهیلات به 70 هزار دانشجو می‌رسید؛ در حالی که بر‌اساس گزارش مرکز پژوهش‌ها منابع مالی صندوق رفاه هر دو وزارتخانه، تنها به اندازه پرداخت وام به 36 درصد از دانشجویان تحت پوششان، قدرت خواهند داشت و عملاً بخش قابل توجهی از دانشجویان امکان بهره‌مندی از تسهیلات این صندوق‌ها را ندارند. از طرف دیگر به دلیل عدم تأمین منابع مالی، صندوق‌ها در سال جاری امکان پرداخت وام شهریه به دانشجویان شهریه‌پرداز را نداشته‌اند. برای درک بهتر شرایط کافی است نگاهی به میزان تخصیص منابع این صندوق داشته باشیم. به عبارت دقیق‌تر از یک هزار و 193 میلیارد تومان اعتبار مربوط به صندوق رفاه وزارت علوم در 6 ماه ابتدایی امسال، 678 میلیارد تومان یا به عبارت دیگر 58 درصد اعتبارات تخصیص پیدا کرده که در این میان سهم درآمدهای اختصاصی با سهم 69 درصدی در تخصیص، بیشتر از بودجه دولتی این صندوق بوده است. وضعیت اما برای صندوق رفاه وزارت بهداشت به‌مراتب بهتر بوده است، به طوری که از مجموع 687 میلیارد تومان اعتبار، 63 درصد از آن محقق شده است.