سارا طاهری، خبرنگار گروه دانشگاه: در دنیای امروز، ارتباط صنعت و دانشگاه نقش مؤثری در رشد و توسعه کشورها و حضور آن‌ها در جوامع بین‌المللی دارد. کشورهایی پیشرفته‌ترند و در مسیر بین‌المللی شدن حرکت می‌کنند که بهتر توانسته‌اند ارتباط بین دانشگاه‌ها و صنایع خود را محکم کنند. این در حالی است که یکی از دلایل عقب‌ماندگی ایران در حوزه علم و فناوری، نقش کم دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی در فرایند توسعه صنعتی است. در این میان دانشگاه آزاد که خود را یک دانشگاه اجتماعی می‌داند در سال‌های اخیر تلاش کرده تا حد امکان فاصله خود با صنایع را کمتر کند. برای رسیدن به این هدف مسئولان دانشگاه به صورت عملی وارد میدان شده‌اند و برنامه‌های خود را از روی کاغذ به میدان عمل آورده‌اند. انعقاد تفاهم‌نامه‌های پژوهشی با صنایع تا معرفی دانشجویان به صنایع از جمله طرح‌های دانشگاه آزاد در این راستاست. این مسیر در دانشگاه از سال 1398 شکل جدی‌تری به خود گرفت. در این گزارش تلاش کرده‌ایم تنها به برخی از اقدامات دانشگاه آزاد در حوزه ارتباط با صنایع بپردازیم. اقداماتی که می‌تواند به‌عنوان الگو برای سایر دانشگاه‌های کشور نیز در نظر گرفته شود.
«پویش» مسیر میان‌بر دانشجویان دانشگاه آزادی برای داشتن شغل
خروجی جلسه مسئولان دانشگاه آزاد با اتاق بازرگانی اصفهان در اردیبهشت سال 1398، منجر به یک طرح در دانشگاه شد که این روزها با عنوان طرح «پایش» شناخته می‌شود. همان روزی که مسئولان دانشگاه آزاد در جلسه‌ای با اتاق بازرگانی اصفهان یک سؤال مهم را مطرح کردند. اینکه چرا فارغالتحصیلان دانشگاهی نمی‌توانند به‌راحتی وارد بازار کار شوند؟ سوالی که باید برای آن پاسخی پیدا می‌شد. پاسخ این بود که فارغالتحصیلان دانشگاهی توانمند نیستند و قرار شد برای آن راه‌حلی پیدا شود. به همین دلیل دانشگاه آزاد یکی از سرفصلهای ارتباط خود با صنعت را ورود دانشجویانش به صنایع بزرگ تعریف کرده و طراحی با عنوان پویش یا همان طرح تحصیل دانشجو با یک حامی صنعتی طراحی شد. در این طرح دانشجو مطابق با استاندارد صنعت تربیت می‌شود و در زمان تحصیلش مهارت خود را نیز افزایش می‌دهد. در سوی مقابل صنعت نیز متعهد می‌شود که اشتغال دانشجو را تضمین کند. طی پنج سال اخیر نتیجه اجرای طرح پویش تا خردادماه امسال استخدام ۴ هزار دانشجو در صنایع کشور بوده و امروز تعداد دانشجویان طرح پویشی از مرز ۳۳ هزار نفر عبور کرده است.
رویداد صدرا به کمک طرح پویش آمد
همانطور که گفتیم طرح پویش طرحی برای ارتباط دانشجویان با صنعت است. اما مسئولان دانشگاه برای آنکه به اصطلاح دست دانشجویان را در دست صنعتگران بگذارند رویدادی را با عنوان رویداد صدرا طراحی کردند، زیرا می‌دانستند دانشجو و صنعت باید در جایی یکدیگر را ملاقات کنند تا بتوانند با یکدیگر ارتباط بگیرند. رویداد صدرا مسیری بود که مسئولان دانشگاه را به هدفشان می‌رساند. اولین‌بار واحد نجف‌آباد نمایشگاهی به نام «صدرا» برگزار کرد و صنعتگران به اعتبار این دانشگاه در نمایشگاه شرکت کرده و دانشجویان نیز فرصت ارائه توانایی‌های خود را پیدا کردند. اولین رویداد صدرا در سال 1398 برگزار شد؛ 50 شرکت از صنایع مختلف در این رویداد حاضر شدند و در گام نخست حدود 200 دانشجو به صنایع معرفی شدند و 37 نفر به استخدام شرکت‌ها درآمدند.
تجربه موفق رویداد صدرا باعث شد تا با مصوبه دانشگاه از آبان‌ماه 1401 پای این رویداد به تمام واحدهای دانشگاهی باز شود. حالا هر چند ماه یک‌بار خبر برگزاری یک رویداد صدرا از یک واحد دانشگاهی به گوش می‌رسد که صنعتگران به اعتبار آن واحد دانشگاهی در نمایشگاه شرکت کرده و با دانشجویان آشنا شده و بین آن‌ها قرارداد کاری منعقد می‌شود.
حضور استادکاران خبره در دانشگاه
دی‌ماه سال 1401 بود که بخشنامه نحوه به کارگیری و استفاده از استادکاران مهارتی در دانشگاه آزاد برای تدریس دروس علمی، مهارتی، کارگاهی و آزمایشگاهی از سوی دکتر طهرانچی ابلاغ شد. ماجرا از این قرار بود که مسئولان دانشگاه آزاد تصمیم گرفتند از تمام ابزارهای بیرونی و درونی دانشگاه نیز برای رسیدن به هدفشان که همان ارتباط با صنایع است استفاده کنند. یکی از ابزارها هم حضور استادان و اعضای هیئت‌علمی مهارتی در دانشکده‌های مهارتی‌اند. مسئولان دانشگاه تصمیم گرفتند استادانی را پای کار بیاورند که خبره یا به تعبیری استادکار باشند. در سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد اسلامی نیز چرخش آموزش از حافظه‌محوری به یاددهی مورد تأکید است. دانشگاه آزاد تصمیم گرفت از دانش و مهارت صنعتگران و استادکاران که مدرک تحصیلی ندارند اما در کار خود خبره‌اند استفاده کند. پیش از این دانشگاه این امکان را نداشت که از این افراد به‌عنوان استاد در دانشگاه استفاده کند، زیرا سازوکارهای موجود دانشگاه‌های کشور و آموزش عالی می‌گوید نمی‌توان این افراد را به‌عنوان استاد در دانشگاه به کار گرفت. البته در قانون جامع آموزش‌های فنی‌وحرفه‌ای -که مصوب مجلس شورای اسلامی در سال ۹۶ است- این مسیر باز شده بود اما ساز و کار آن در دانشگاه فراهم نبود. این مسیر حالا در دانشگاه آزاد باز شده است تا استادانی به‌اصطلاح خبره تدریس دانشجویان را برعهده بگیرند. البته به‌کارگیری استادکاران مهارتی صرفاً به‌صورت حق‌التدریس موقت ساعتی یا به‌صورت حجمی است و جنبه استخدامی ندارد.
قول و قرارهای پژوهشی با صنایع
قراردادهای پژوهشی را نیز می‌توان یکی از اقدامات دانشگاه برای ارتباط با صنایع دانست. زیرا این قراردادهاست که می‌تواند پازل ارتباط با صنایع دانشگاه را کامل کند، بنابراین پر بیراه نیست اگر بگوییم انعقاد قراردادهای پژوهشی یکی از اضلاع تشکیل بازار فناوری است. صنایع نظامی و دفاعی (در قالب طرح جهاد علمی)، صنایع مرتبط با نفت، گاز و پتروشیمی، برق و انرژی، مجموعه صنایع وابسته به شرکت گل‌گهر، شرکت تراکتورسازی تبریز ازجمله صنایعی‌اند که دانشگاه آزاد بیشترین تعامل را با آن‌ها دارد. براساس اطلاعات دریافت شده از استان‌‌ها و واحدهای دانشگاه آزاد طی سال 1402 مجموع مبلغ قراردادهای برون‌دانشگاهی جذب‌شده دانشگاه در حوزه ارتباط با صنعت و جامعه بیش از 2290 میلیارد ریال بوده است. یکی از اقداماتی که در این مدت در راستای مانع‌زدایی و ایجاد تسهیل در ارتباط با صنعت انجام شده، اتصال دانشگاه آزاد به سامانه‌های ساتع، ساجد وزارت عتف و ستاد است. اقدامی که باعث شده دانشگاه با سهولت بیشتری به فراخوان‌های طرح‌های پژوهشی ملی دسترسی پیدا کند. سامانه ساتع درگاهی است برای اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی تا از طریق آن بتوانند ضمن انتخاب اولویت پژوهشی موردنظر خود از بین اولویت‌های صنایع، شرکت‌ها، بانک‌ها و مؤسسه‌های انتفاعی وابسته به دولت، پیشنهاد خود را در سامانه به منظور عقد قرارداد ثبت کنند. قبلاً دسترسی به امکانات این سامانه برای اعضای هیئت‌علمی دانشگاه آزاد وجود نداشت، اما مدتی است دسترسی به سامانه ساتع برای دانشگاه آزاد اسلامی فراهم شده است.
سامانه «سِت» تسهیلگر فرایندهای تولید
خبر تشکیل تأمین، تولید و توزیع قطعات صنعتی اسفندماه سال 1402 سال گذشته رسانه‌ای شد. پلتفرمی که با عنوان سامانه «ست» شناخته می‌شود. این سامانه یک پلتفرم کسب وکار در حوزه تولید، تضمین و تأمین به شمار می‌رود. در یک طرف این پلتفرم سفارش‌‌دهندگان بزرگ کشور و در طرف مقابل تأمین‌‌کننده و تولیدکنندگان عمدتاً خرد در کشور قرار دارند. این سامانه یک اقدام عملی جدی برای ارتباط با صنایع است. به عبارت بهتر بستری فراهم شده که تأمین‌کنندگان خرد حتی در حیطه کارهای خانگی و کارگاه‌های بسیار کوچک فضایی را برای فعالیت‌شان پیدا کنند و با تضمین‌هایی که دانشگاه آزاد می‌دهد، این تولیدکنندگان به صنایع بزرگ معرفی و صنایع هم به‌دلیل همین تضمین‌ها، به این تولیدکنندگان اعتماد می‌کنند. سامانه ست یک کار دیگر را هم در دانشگاه آزاد انجام می‌دهد. تمام فرآیندهای دوخت در دانشگاه، تحت مدیریت شبکه مهندسی دانشگاه و در سامانه ست انجام شود. سامانه ست، وظیفه مدیریت تولید لباس‌ها در کشور را برعهده دارد. واحد یزد یکی از زیرمجموعه‌ها در پلتفرم ست است. درنهایت سفارش‌ها و نتایجی که واحد یزد جمع کرده در سامانه ست ثبت می‌شود. این سامانه، پارچه‌ها را تأمین می‌کند، برای برش به مجموعه‌ای واگذار کرده، در ادامه به کارگاه‌های دوخت می‌دهد تا کار دوخت را انجام دهند و درنهایت در اختیار مدارس قرار می‌دهد تا به خانواده‌ها تحویل دهند. تاکنون 7 هزار و 870 کسب و کار در این سامانه و 41 سفارش ثبت شده است.
برنامه‌های علمی به حل مشکلات صنایع آمدند
طرح پایش یا همان «پژوهش اثرگذار یکپارچه شبکه‌ای دانشگاه آزاد اسلامی» از خرداد سال 1398 با هدف تبدیل چالش‌های کلان کشور به زمینه‌های پژوهشی در دانشگاه آزاد رونمایی شد؛ طرحی که در آن استاد و دانشجو براساس آن چالش، موضوع پایان‌نامه یا رساله خود را تعریف می‌کنند. در‌واقع «پایش» یک نظام جامع پژوهشی است که هدفش، رفع نواقص مربوط به نظام پژوهش تحصیلات تکمیلی دانشگاه و قرار دادن این ظرفیت عظیم در خدمت حل مسائل ملی کشور است. پایش در روزهای ابتدایی عمرش به‌صورت آزمایشی با هشت برنامه علمی کار خود را آغاز و 112 استاد، 155 دانشجو و 174 پژوهشگر از طریق این سامانه، موضوعات مورد پژوهش خود را انتخاب کردند. بعد از یک سال تعداد برنامه‌های علمی به 15 برنامه رسید و تقریباً بیش از 20 هزار استاد نیز در سامانه ثبت‌نام کردند. اما این عدد تا پایان اردیبهشت امسال به بیش از 56 برنامه رسید. اما از تعریف طرح پایش و تعداد برنامه‌های آن که بگذریم باید گفت بسیاری از این برنامه‌های علمی یا به صورت مشترک با صنایع نوشته شده است یا به‌صورت مستقیم مورد استفاده برخی از صنایع خاص است. برنامه‌هایی مانند صنعت و تجارت، صنعت و سلامت، ذوب‌آهن اصفهان، ازدیاد برداشت نفت، معدن، صنایع تبدیلی، صنایع گاز، صنعت کاشی و سرامیک، هنر صنعت فرش، فولاد و صنایع شیمیایی و پلیمری از جمله این برنامه‌هایند که به صورت مستقیم برای حل چالش‌های صنایع وارد شده‌اند. به طور مثال در برنامه علمی ذوب‌آهن اصفهان، نیازها و سرفصلهای پژوهشی شرکت ذوب‌آهن استخراج و در سامانه پایش درج شده و همه دانشجویان می‌توانند نیازها و محورهای پژوهشی شرکت ذوب‌آهن را مشاهده کنند.
سراهایی برای حل فناورانه مشکلات صنایع
از آنجایی که همواره این دغدغه وجود داشته که دانشگاه به‌عنوان یک نهاد علمی با جامعه و صنعت ارتباط داشته باشد و بتواند به نیاز جامعه پاسخ دهد، یعنی تنها علم برای علم نباشد، سال 1398 ضرورت ایجاد یک بازار فناوری در کشور مطرح شد و راه‌اندازی یک‌سری سراهای نوآوری در دانشگاه آزاد با محوریت تشکیل یک بازار فناوری کلید خورد. بازار فناوری و سراهای نوآوری، از مفاهیم سنتی و بومی بازار و همچنین سراهایی که در ساختار قدیم بازارهای کشور وجود داشت، گرفته شد. در سال 1399 تنها 10 سرا در دانشگاه آزاد وجود داشت اما حالا 70 سرای نوآوری در دانشگاه آزاد و در 30 استان کشور فعال بوده و قرار است این عدد در پایان سال به عدد 80 برسد. در‌واقع کارویژه تمام این سراها حل مشکلات صنایع است؛ از صنعت بذر گرفته تا صنعت فولاد. در‌واقع این سراها حلقه گمشده ارتباط دانشگاه با صنعت محسوب می‌شوند؛ همان حلقه مفقوده‌ای که سالیان طولانی به‌عنوان آفت آموزش عالی کشور شناخته می‌شد و «سراهای نوآوری» مانند درمان این آفت عمل می‌کنند. اما آنچه در بحث سراهای نوآوری مهم است، تعداد سراهایی است که مشخص با نام یک صنعت خاص شناخته می‌شوند. برای مثال در حوزه نفت، گاز و پتروشیمی دو سرا و در حوزه خودرو و قطعه‌سازی ۵ سرا فعال است. در حوزه فولاد و صنایع فلزی ۳ سرا، در زمینه همکاری با اتاق بازرگانی و صادرات ۲ سرا، در حوزه نساجی و مواد ۲ سرا و در حوزه گردشگری و صنایع دستی ۴ سرا وجود دارد. در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات ۳ سرا، در حوزه گیاهان دارویی، غذا، فراسودمندها و کشاورزی، 21 سرای نوآوری، در حوزه طلا و جواهر یک سرا، کاشی و سنگ 4 سرا، رباتیک و هوشمندسازی ۶ سرا و در حوزه پوشاک نیز 3 سرا در دانشگاه فعال است.
مدل عرصه و پایه؛ طرحی برای نزدیک شدن به صنایع
اتصال عرصه و پایه شبیه به آنچه در آموزش پزشکی کشور رقم خورده طرح دیگری است که در دانشگاه آزاد دنبال می‌شود. دکتر طهرانچی می‌گوید دانشگاه آزاد در نظام عرصه - پایه باید شریک مال مردم شود تا بتواند عرصه بزرگ داشته باشد. از آنجایی که در درون دانشگاه آزاد حوزه علوم پزشکی وجود دارد، این مفهوم درک شده و محیط پایه و عرصه به کار گرفته شده است. به‌عنوان نمونه؛ مدارس سما عرصه دانشکده‌های تعلیم و تربیت اسلامی شده‌اند و نقش بیمارستان در علوم پزشکی را ایفا می‌کنند. برای دانشکده ساخت و تولید هم عرصه ایجاد شده است. دکتر طهرانچی معتقد است اگر رشته‌ای نتواند عرصه داشته باشد، تعطیل خواهد شد. به همین دلیل نظام پایه - عرصه برای همه نظام‌های علمی دانشگاه آزاد شکل گرفته است تا تسهیلگر ارتباط با صنایع باشد.
