زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه: پرتاب دو ماهواره خصوصی «هدهد» و «کوثر» در اواسط هفته از خاک روسیه بار دیگر توجه دنیا را به ماهواره‌های ایرانی جلب کرد تا بار دیگر به دنیا ثابت شود که ایران برای حفظ جایگاه خود در باشگاه جهانی فضا مصمم است و قرار نیست تغییری در برنامه‌های فضایی ایران با وجود همه تحولات صورت بگیرد. واقعیت آن است که امروز ایران 10 ماهواره را با کارکردهای مخابراتی و ارتباطی در فضا دارد و پرتاب این دو ماهواره برای اولین بار قدرت شرکت‌های خصوصی فعال ایرانی در این زمینه را هم به رخ دنیا کشید؛ اتفاقی که نشان می‌دهد وضعیت صنعت فضایی ایران رشد قابل‌توجهی داشته و امروز دیگر این ماهواره‌های مورد نیاز از سوی شرکت‌های دانش‌بنیان خصوصی ساخته می‌شوند.
حسین شهرابی، مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان امید فضا نیز با انتشار فیلم‌هایی از صحت قرارگیری ماهواره‌ها در مدار مربوطه خبر داد. به گفته او اولین سیگنال‌ها از هر دو ماهواره دریافت شد اما آنچه مهم است جدا شدن سالم ماهواره‌ها از محفظه نگه‌داری آن‌هاست، محفظه‌هایی که کار طراحی و ساخت آن‌ها در داخل کشور و از سوی همین شرکت صورت گرفته بود. البته نکته قابل‌توجه در صحبت‌های شهرابی این است که وزن ماهواره کوثر 8 برابر بیشتر از هدهد بوده و به همین دلیل سالم رسیدن آن به مدار با ریسک بالاتری هم همراه بود که خوشبختانه هر دو ماهواره حالا به‌درستی در مدار قرار گرفته‌اند.
با نگاهی به تاریخچه فعالیت‌های فضایی ایران باید عنوان کرد، اولین بار سال 88 بود که متخصصان کشور توانستند با پرتاب ماهواره «امید» نام ایران را در بین کشورهای دارای فناوری فضایی قرار دهند. روندی که در آن سال و اواسط دهه 90 سرعت بالایی گرفته بود به طوری که ماهواره‌های «رصد»، «نوید» و «فجر» را هم باید در زمره اولین ماهواره‌های ایرانی قلمداد کرد. روندی که در 8 بهمن‌ماه سال گذشته نیز با پرتاب ماهواره‌های «مهدا»، «هاتف» و «کیهان» توسط ماهواره‌بر «سیمرغ» بار دیگر قدرت فضایی کشور نشان داده شد. البته مسئله مهم در این میان آن است که کشور تنها به ساخت و تولید ماهواره‌ها بسنده نکرد، بلکه در طول 2 دهه گذشته؛ پایگاه‌های فضایی مهمی از جمله «پایانه فضایی امام خمینی(ره) استان سمنان»، «پایگاه فضایی قم»، «مرکز فضایی البرز» و «پایگاه فضایی چابهار» هم طراحی و راه‌اندازی شدند تا از آن‌ها و با کمک ماهواره برهایی مانند «سیمرغ 2»، «سریر» و «سروش» امکان اجرای صفر تا صد طراحی، تولید و پرتاب ماهواره‌های موردنیاز کشور در داخل فراهم شود. با این حال در آخرین پرتابی که 3 روز پیش صورت گرفت، سازمان فضایی و شرکت امیدفضا ترجیح دادند تا از ماهواره بر سری سایوز استفاده کنند تا دو ماهواره مخابراتی و نقشه‌برداری کشور را به مدار 500 کیلومتری زمین برسانند. آنچه در پرتاب اخیر اهمیت جدی‌تری پیدا کرده، ورود جدی یک شرکت دانش‌بنیان به این حوزه است که طبیعتا هم دریچه‌های جدیدی را پیش روی صنعت فضایی کشور می‌گذارد و هم بستر را برای درآمدزایی قابل‌توجه کشور از این حوزه فراهم خواهد کرد. در ادامه با نگاهی به ویژگی‌های دو ماهواره جدید از تاثیر ورود بخش خصوصی به این حوزه گفته‌ایم.
بخش خصوصی می‌تواند پیشران توسعه صنعت فضایی کشور باشد
سیدمحمدنوید قریشی، عضو هیئت‌علمی پژوهشکده فضایی و عضو هیئت‌مدیره انجمن هوافضای ایران با بیان اینکه ماهواره‌های «هدهد» و «کوثر» اولین ماهواره‌هایی بود که توسط بخش خصوصی تمام مراحل طراحی، ساخت و تست آن انجام شده است، گفت: «تا قبل این دو هر چه ماهواره داشته‌ایم به وسیله بخش دولتی فرایند تولید آن‌ها انجام شده بود. نکته دیگر اینکه امروز کشورهای صاحب علم و فناوری مربوط به ماهواره‌ها بخش بزرگی از حوزه فضایی‌شان را برون‌سپاری و طراحی و ساخت ماهواره‌ها را به بخش خصوصی‌شان می‌سپارند؛ دلیلش هم آن است که چنین کاری باعث خواهد شد تا بهره‌وری و رشد و شتاب این صنعت افزایش پیدا کند.»
او بیان داشت: «ما امروز توانستیم دو ماهواره بخش خصوصی به فضا پرتاب کنیم و هر چه بتوانیم این‌گونه ماهواره‌ها را که در کلاس وزنی با جرم کمتر قرار می‌گیرند برون‌سپاری کرده و وظیفه ساخت و تولید آن‌ها را به بخش خصوصی بدهیم، با توجه به اینکه نیروهای جوان و نخبه‌ای در این شرکت‌ها فعالیت می‌کنند می‌توانیم بهره‌وری را افزایش داده و به دستاوردهای خوبی در این زمینه برسیم.» عضو هیئت‌مدیره انجمن هوافضای ایران افزود: «باید بتوانیم باز تعداد زیادی از این ماهواره‌ها تولید و منظومه ماهواره‌ای را در مدار داشته باشیم؛ چرا که در این حالت می‌توانیم دسترسی بیشتر و سطح پوشش بالاتری را در کشور از لحاظ کاربرد این ماهواره‌ها داشته باشیم، ماهواره‌هایی که حتما می‌توانند دستاوردهایی را در حوزه‌های مختلف ماموریت‌شان نصیب کشور کنند.»
قریشی با بیان اینکه صنعت فضایی یکی از حوزه‌های های‌تک به حساب می‌آید و می‌تواند درآمدهای بسیار خوبی را برای بخش خصوصی به ارمغان بیاورد، اظهار داشت: «همچنین بخش خصوصی نیز قطعا انگیزه‌های مختلفی را برای ورود به این صنعت خواهد داشت. فعالان خصوصی در این زمینه می‌توانند با گسترش کاربرد ماهواره‌ها که به‌صورت مستقیم در زندگی روزمره انسان‌ها دخیل می‌شود، به درآمد بیشتری هم برسند.» او به درآمدزایی از طریق همین دو ماهواره اشاره و تصریح کرد: «با فروش تصاویر و ارائه خدمات مربوط به حوزه کشاورزی و حتی دیگر حوزه‌ها شرکت‌های تولیدکننده ماهواره‌ها می‌توانند درآمدهای خوبی داشته باشند و همین مسئله هم باعث شده تا امروز شرکت‌های زیادی در دنیا به این حوزه وارد شوند.»
عضو هیئت‌علمی پژوهشکده فضایی به معرفی ماهواره هدهد پرداخت و گفت: ««هدهد» یک ماهواره مکعبی با وزنی حدود 6 کیلوگرم بوده که ماموریت اصلی آن اینترنت اشیاست و با این ماهواره می‌توانیم با مناطق دورافتاده و کم‌دسترس ارتباط داشته باشیم. همچنین برای مواقع بحرانی مانند سیل و زلزله که شبکه‌های ارتباطی زمینی از بین می‌روند، می‌توانیم با استفاده از این ماهواره برقراری ارتباط مخابراتی را در قالب ارسال و دریافت پیام بین کاربران مختلف ایجاد کنیم و امکان دسترسی به افراد در بخش‌های مختلف میسر می‌شود.» قریشی درباره ماهواره کوثر نیز گفت: «این ماهواره با وزن 30 کیلوگرم یک ماهواره سنجشی است که قابلیت تصویربرداری با دقت 6 فریم بر ثانیه را دارد و می‌توان از تصاویر آن در حوزه‌های کشاورزی و نقشه‌برداری استفاده کرد. مسئله مهمی که باید در اینجا مدنظر قرار بگیرد، اینکه می‌توانیم در ادامه با ساخت و پرتاب تعداد بیشتری از این ماهواره‌ها، یک منظومه ماهواره سنجشی را در مدار تشکیل دهیم تا از این طریق بتوانیم به پوشش بیشتر و بازه زمانی کمتر برای ارسال تصاویر دست پیدا کنیم.» او به پرتاب ماهواره‌های «هدهد» و «کوثر» از طریق پرتابگر روسی اشاره و بیان داشت: «ماهواره بر سایوز این ماهواره بخش خصوصی را از ایستگاه روسیه به فضا ارسال کرد؛ دلیل این انتخاب هم آن بود که این پرتابگر در زمره پرتابگرهای با قابل اطمینان بالا محسوب می‌شود. هرچند که در یک سال اخیر پرتابگرهای داخلی نیز به ثبات قابل قبولی برای پرتاب ماهواره در همین کلاس وزنی حدود زیر 30 کیلوگرم دست پیدا کرده‌اند اما پرتابگر سایوز یکی از پرتابگرهای قدیمی این حوزه است و می‌توان با قابلیت اطمینان بیشتری ماهواره را به مدار ببرد.» عضو هیئت‌مدیره انجمن هوافضای ایران با بیان اینکه این دو ماهواره تولیدی از سوی شرکت امیدفضا، جزء دسته ماهواره‌های مکعبی قرار می‌گیرند، اظهار داشت: «واقعیت مهم درباره این مدل ماهواره‌ها آن است که چون هزینه کمتری نسبت به ماهواره‌های کلاس میکرو داشته و همچنین در زمان کوتاه‌تری فرآیند طراحی و ساخت آن‌ها انجام می‌شود، بسیاری از شرکت‌های بخش خصوصی در تمام دنیا روی طراحی و ساخت این‌گونه ماهواره‌ها متمرکز شده‌اند که هم از لحاظ ابعاد و هم از لحاظ وزنی در کلاس پایین‌تر بوده و می‌توان با هزینه و مدت زمان کمتر فرایند طراحی و ساخت آن را انجام داد.»
قریشی افزود: «وضعیت طراحی و ساخت این مدل ماهواره‌ها به گونه‌ای است که طبیعتا شرکت‌های خصوصی در ایران هم مشابه دیگر شرکت‌های خصوصی دنیا تمایل دارند که فرایند ساخت و طراحی ماهواره‌های مکعبی را پیش ببرند؛ یعنی بیشتر روی این ماهواره‌ها متمرکز باشند تا انواع دیگر ماهواره‌ها.» او با بیان اینکه آنچه مسلم است اینکه با ورود بخش خصوصی می‌توان سرعت رشد صنعت فضایی کشور را شتاب داد، ادامه داد: «در همه دنیا هم این شرکت‌ها پیشران صنعت فضای شده‌اند و امروز در بسیاری از کشورهای صاحب این فناوری مانند آمریکا و روسیه، این شرکت‌های خصوصی‌اند که با طراحی و ساخت ماهواره‌ها که عمدتا هم دارای ابعاد کوچکند، باعث رشد بالای این صنعت شده‌اند. در ایران نیز در سال‌های اخیر توجه خوبی به شرکت‌های خصوصی در این حوزه صورت گرفته و امروز شاهد رشد صنعت فضایی کشور هستیم اما نیازمند تداوم این مسیر خواهیم بود.» عضو هیئت علمی پژوهشکده فضایی درباره ورود بخش خصوصی به حوزه پرتابگرها ادامه داد: «با وجود اینکه ما در حوزه ماهواره‌ها شاهد ورود بخش خصوصی‌ایم اما به دلیل مسائل امنیتی بعید است که بتوانیم در حوزه پرتابگرها شاهد این مسئله باشیم و معتقدم هنوز در کشور ما فاصله زیادی برای ورود بخش خصوصی در این زمینه داریم؛ چرا که بسترهای ساخت و طراحی پرتابگر نیازمند زیرساخت‌های پیشرفته بوده که عمدتا چنین زیرساخت‌هایی در حال حاضر در اختیار بخش خصوصی کشور قرار ندارد. به طور کلی چون این حوزه، حوزه نظامی به حساب می‌آید فعلا شرایط برای ورود آن‌ها به این حوزه مهیا نیست.» قریشی بیان داشت: «قطعا همین امروز نیز به جز شرکت امیدفضا دیگر شرکت‌های خصوصی را هم در داخل داریم که خدمات مختلف از جمله خدمات کاربردهای فضاپایه را که شامل استفاده از تصاویر ماهواره‌ای تا ساخت زیرسیستم‌های ماهواره، المان‌های مورد نیاز و... می‌شود، ارائه می‌دهند اما با توجه به اینکه حوزه فضایی نیاز به جای کار گسترده‌ای دارد، می‌طلبد تا شرکت‌های خصوصی بیشتری در این حوزه تاسیس و سرمایه‌گذاری کنند و همچنین فرایند طراحی و ساخت ماهواره‌های کوچک را برعهده بگیرند.» او خاطر نشان کرد: «آنچه غیرقابل کتمان است که صنعت فضایی یکی از صنایع با تکنولوژی بالاست و برای اینکه بتوانیم خودمان را در این حوزه همیشه به‌روز نگه داریم باید بحث تحقیق و توسعه ما به‌روز باشد؛ برای حفظ و پویایی این حوزه هم نیازمند آنیم که جوانان برتر دانشگاهی را به این صنعت تزریق کرده و بتوانیم تحقیقات این حوزه را همیشه در سطح بالا و به‌روز نگه داریم.»
