علی مزروعی، خبرنگار گروه نقد روز: بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل سه‌شنبه شب، یعنی حین برگزاری انتخابات آمریکا یوآو گالانت، وزیر دفاع را پس از ماه‌ها اختلاف نظر بر سر مدیریت جنگ در غزه و لبنان، از سمتش برکنار کرد. نتانیاهو در بیانیه‌ای کوتاه، «بحران اعتماد» با گالانت را دلیل این تصمیم عنوان کرد و تأکید کرد که ادامه همکاری در چنین شرایطی امکان‌پذیر نیست. این برکناری تنها ۱۰ دقیقه قبل از اعلام رسمی به اطلاع گالانت رسید تا عزل وزیر دفاع رنگ‌وبویی کودتاگونه توسط نتانیاهو به خود بگیرد. نتانیاهو همچنین انتصاب یسرائل کاتس به عنوان وزیر دفاع جدید را اعلام کرد و «گدعون ساعر»، رئیس حزب «راست ملی»، را به جای او به عنوان وزیر امور خارجه منصوب کرد. تصمیم به عزل گالانت با واکنش‌های منفی گسترده‌ای در میان مقامات سیاسی اسرائیل روبه‌رو شد و فضای سیاسی را علیه او متحد کرد. در ماه‌های نخستین پس از آغاز جنگ در ۷ اکتبر، نتانیاهو با انتقادات زیادی مواجه بود. با این حال، وی تلاش کرد با افزایش حملات به غزه و ترور برخی رهبران مقاومت، فضای انتقادی را کاهش دهد. با این وجود، به‌تدریج اختلافات سیاسی و مدیریتی دوباره اوج گرفت و حتی وزیر دفاع را نیز به منتقد سیاست‌های نتانیاهو بدل کرد. اختلافات نتانیاهو و گالانت به موضوعاتی چون نحوه پیشبرد جنگ در غزه، آزادی اسیران اسرائیلی و مسئله خدمت سربازی یهودیان حریدی بازمی‌گشت. گالانت همچنین به عنوان وزیر دفاعی که بیشترین اعتماد دولت جو بایدن را در کابینه اسرائیل دارا بود، شناخته می‌شد. پیروزی ترامپ در انتخابات باعث می‌شود نتانیاهو در پشت جبهه حمایت منسجم‌تری را احساس کند لذا او با حذف گالانت اکنون کابینه یکدست‌تری ایجاد کرده است تا بتواند بدون هیچ مانعی سیاست‌های خود را در جنگ ادامه دهد. اما فضای سیاسی به اندازه فضای نظامی به نفع نتانیاهو یکدست عمل نمی‌کند. به نظر می‌رسد نتانیاهو از فرصت انتخابات آمریکا بهره برد تا عزل گالانت کمتر با حواشی رسانه‌ای مواجه شود اما چندان در تحقق این هدف موفق نبود. بسیاری از چهره‌هایی که خود حامی شدت بخشیدن به حملات علیه غزه بودند نیز اکنون به برکناری گالانت که مواضعش رنگ‌وبوی عقب‌نشینی از موضع تهاجمی داشت معترض شده و مردم را به خیابان فراخواندند. این فضا یک زلزله سیاسی و اجتماعی در اسرائیل را نمایان می‌کند که بعید است نتانیاهو بتواند به راحتی از آن عبور کند.
عزل وزیر جنگ وسط معرکه نشانه هرچه باشد نشانه پیروزی نیست
یوآو گالانت، وزیر دفاع معزول اسرائیل، پس از یک سال از آغاز جنگ علیه غزه اخیراً به شکست در دستیابی به تمامی اهداف تعیین‌شده در این جنگ اعتراف کرده و بر ضرورت اتخاذ راهبردهای غیرنظامی برای بازگرداندن اسرا تأکید کرده بود. گالانت در اظهاراتی که از سوی روزنامه «هاآرتص» به‌طور غیررسمی منتشر شده، اعلام کرده تحقق برخی اهداف نیازمند «امتیازات دردناک» است و برای دستیابی به آتش‌بس و انجام وظایف انسانی برای بازگرداندن اسرا، باید راه‌های غیرنظامی نیز در نظر گرفته شود. به گزارش این روزنامه، گالانت در پیامی به مقامات عالی‌رتبه اسرائیلی، وضعیت کنونی جنگ را مورد نقد قرار داده و از عدم به‌روزرسانی اهداف و نبود راهبرد شفاف انتقاد کرده است. او تأکید کرده تداوم نبرد بدون داشتن «قطب‌نمای روشن» و اهداف به‌روز، می‌تواند به تصمیمات کابینه و مدیریت نبرد آسیب جدی وارد کند. گالانت به‌ویژه بر نیاز به برگزاری جلسه‌ای برای بازنگری اهداف جنگ تأکید کرده و خواستار آن شده بود که با توجه به درگیری‌های مستقیم میان اسرائیل و ایران، ارزیابی جامعی از اهداف و عرصه‌های مختلف جنگ صورت گیرد. در واکنش به این انتقادات، دفتر نخست‌وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو بیانیه‌ای منتشر و اظهارات گالانت را «عجیب» توصیف کرد. در این بیانیه آمده است کابینه از همان ابتدا «یک قطب‌نما» برای جنگ دارد و آن چیزی نیست جز اهداف تعیین‌شده‌ای که از سوی کابینه مشخص شده‌اند. نتانیاهو تأکید کرده هرگونه تردید یا بحث در این زمینه غیرضروری است و تمامی وزرا باید در چهارچوب اهداف تعیین‌شده به وظایف خود بپردازند. این اختلاف نظر میان نتانیاهو و گالانت موضوع جدیدی نبود. از زمان آغاز جنگ در غزه، این دو مقام ارشد اسرائیلی بارها بر سر تاکتیک‌ها و اهداف جنگی به اختلاف خورده‌اند. به‌ویژه در روزهای پیش از ترور شهید سیدحسن نصرالله، شایعاتی مبنی بر احتمال برکناری گالانت در رسانه‌های اسرائیلی مطرح بود. همچنین نتانیاهو در آوریل ۲۰۲۳ نیز به دلیل اختلاف نظرهای مشابهی قصد برکناری او را داشت اما به دلیل اعتراضات مردمی از این تصمیم صرف‌نظر کرد. با وقوع جنگ در ۷ اکتبر، به نظر می‌رسید اختلافات در کابینه موقتاً فروکش کرده باشد اما این اختلافات بار دیگر به اوج رسیده و تصمیم نتانیاهو برای برکناری گالانت، نشانه‌ای از فرسودگی کابینه ائتلافی راست‌گرای اوست. این تصمیم در میانه جنگ علاوه براینکه باعث تشدید اختلافات بر سر نحوه مدیریت جنگ شده، برای کابینه نتانیاهو که با انتقادهای فزاینده‌ای مواجه است نیز چالشی بزرگ محسوب می‌شود.
مخالفان نتانیاهو شهرک‌نشینان را به خیابان فراخواندند
اخراج یوآو گالانت، وزیر دفاع اسرائیل توسط بنیامین نتانیاهو، واکنش‌های تندی را در میان چهره‌های مختلف سیاسی این کشور به دنبال داشته و شکاف‌های عمیق در سیاست داخلی اسرائیل را بیش از پیش آشکار کرده است. این اقدام که در بحبوحه جنگ و بدون اعلام قبلی صورت گرفت، به یک بحران سیاسی دامن زد و نارضایتی‌های بسیاری را از سوی مخالفان نتانیاهو برانگیخت. نخست‌وزیران پیشین اسرائیل در خط اول انتقاد به نتانیاهو قرار گرفتند. نفتالی بنت در واکنشی تند نتانیاهو را «بیمار و دیوانه» توصیف کرد که دیگر ارتباطی با مسائل حیاتی کشور ندارد. بنت تأکید کرد این اقدام علیه منافع ملی اسرائیل و سربازان ارتش بوده و اولویت‌های سیاسی شخصی نتانیاهو را نمایان می‌سازد. همچنین ایهود المرت از مردم خواست تا در برابر این تصمیم ایستادگی کنند و به نوعی نافرمانی مدنی علیه نتانیاهو را پیش بگیرند. ایهود باراک، دیگر نخست‌وزیر سابق با انتقاد شدید به نتانیاهو تأکید کرد برکناری گالانت یک اقدام بی‌سابقه و خطرناک است که امنیت اسرائیل را تنها برای حفظ بقای سیاسی نتانیاهو به خطر می‌اندازد. باراک در ادامه هشدار داد اگر جلوی اقدامات نتانیاهو گرفته نشود، ممکن است او به برکناری دیگر مقام‌های ارشد نظامی و امنیتی کشور ازجمله رئیس ستاد ارتش و شین‌بت (سازمان امنیت داخلی اسرائیل) نیز روی بیاورد.
وزیر جنگ وسط بحران عوض می‌شود چرا نخست‌وزیر عوض نشود؟
انتقادها به نتانیاهو به نخست‌وزیران اسبق محدود نشد و دیگر سیاستمداران اسرائیلی نیز وارد میدان شدند. یائیر لاپید، رهبر اپوزیسیون اسرائیل شدیداً به این اقدام نتانیاهو اعتراض کرد و وی را «نالایق و فاقد صلاحیت» برای اداره امور کشور دانست و گفت: «سربازان اسرائیلی نمی‌توانند به نخست‌وزیری که وزیر دفاعش را در میانه جنگ و به دلیل مسائل سیاسی اخراج کرده، اعتماد کنند.» لاپید از مشاور قضایی کابینه خواست تا عدم صلاحیت نتانیاهو برای انجام وظایفش را بررسی کند و او را ناتوان در مدیریت کشور دانست. آویگدور لیبرمن، وزیر سابق دفاع و رهبر حزب «اسرائیل بیتنو»، نیز ازجمله منتقدان صریح برکناری گالانت بود. او ضمن تأکید بر لزوم اولویت‌بندی امنیت ملی، نتانیاهو را متهم کرد که به‌جای توجه به منافع کشور، در میانه جنگ دست به برکناری وزیر دفاع زده و اهداف شخصی و سیاسی خود را در اولویت قرار داده است. لیبرمن هشدار داد اگر وزیر دفاع به این آسانی برکنار می‌شود، پس نخست‌وزیر نیز باید قادر به جایگزینی باشد. وی این اقدام را به مثابه تضعیف امنیت کشور در حساس‌ترین لحظات دانست.
حامیان گسترش جنگ هم به نتانیاهو معترض شدند
نکته جالب توجه در مورد انتقادات به نتانیاهو این است که چهره‌هایی که پیش‌تر از حملات گسترده به غزه حمایت کرده بودند، اکنون به دلیل برکناری گالانت به نتانیاهو معترض شده‌اند. یائیر لاپید رهبر احزاب مخالف کابینه اسرائیل پیش از این گفته بود تمام کسانی که روز ۷ اکتبر پست سیاسی و امنیتی داشتند، باید کناره‌گیری کنند. نفتالی بنت در مصاحبه با اسکای‌نیوز پس از آنکه خبرنگار درباره نیاز کودکان فلسطینی در بیمارستان‌ها به برق سؤال می‌کند، می‌گوید: «واقعاً چه اتفاقی برای تو افتاده است که به سؤال‌هایت درباره غیرنظامیان فلسطینی ادامه می‌دهی؟ تو چه مشکلی داری؟ نمی‌بینی ما داریم با نازی‌ها می‌جنگیم؟ شرم بر تو!» آویگدور لیبرمن هم پیش از این گفته بود هیچ بی‌گناهی در غزه وجود ندارد و در مقابل احتمال واکنش ایران نیز معتقد بود بهترین دفاع حمله است. یائیر لاپید و دیگر چهره‌های حامی تشدید جنگ اکنون با موضع‌گیری علیه نتانیاهو، نشان می‌دهند که خیلی هم با او در این رابطه هم‌نظر نیستند.
آن‌ها با انتقاد از اخراج گالانت به صورت تلویحی از پایان جنگ و مبادله اسرا حمایت می‌کنند یعنی همان چیزی که وزیر جنگ اخراجی پیش‌تر بر آن تأکید داشت. این وضعیت، شکست اسرائیل در تحقق اهداف نظامی در غزه را به تصویر می‌کشد و موجب تقویت این دیدگاه می‌شود که راهبردهای نظامی اسرائیل ناکارآمد بوده است.
آینده نتانیاهو و بحران رهبری در اسرائیل
برکناری گالانت تنها محدود به واکنش‌های سیاسی نبوده، بلکه بار دیگر شکاف‌ها و اختلافات داخلی را به خیابان‌های اسرائیل کشانده و به اعتراضات گسترده‌ای دامن زده است. معترضان با برگزاری تجمعات و راهپیمایی‌های اعتراضی علیه سیاست‌های نتانیاهو و اقدامات وی در مدیریت جنگ و امنیت کشور، اعتراض کرده و خواستار پایان جنگ و آغاز گفت‌وگوهای آتش‌بس شده‌اند. نتانیاهو با برکناری گالانت در بحبوحه توجه‌ها به انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، سعی داشت این اقدام را از نظر رسانه‌ای و سیاسی در حاشیه نگاه‌ها نگه دارد اما نه تنها موفق نشد، باعث تشدید بحران‌های امنیتی و سیاسی هم شد. به نظر می‌رسد این بحران نه تنها نتانیاهو، بلکه کل نظام سیاسی اسرائیل را در معرض تهدید قرار داده است.
با توجه به انتقادهای گسترده از سوی مخالفان و حامیان نتانیاهو، عبور از این وضعیت بدون تغییرات جدی در نحوه رهبری و استراتژی‌های نظامی رژیم‌صهیونیستی بسیار دشوار به نظر می‌رسد. اسرائیل اکنون با چالشی چندوجهی مواجه است که شامل بحران امنیتی، اختلافات داخلی در میان سیاستمداران و نارضایتی عمومی از وضعیت جنگی است و به نظر نمی‌رسد نتانیاهو بتواند همه این بحران‌ها را به راحتی پشت سر بگذارد.
