علی ملکی، خبرنگار گروه نقد روز: میان موج خبرهای مربوط به رقابت فیل‌ها و خرهای ایالات متحده، «هدهد» و «کوثر» ایرانی بامداد روز گذشته به جمع ده‌نفره ماهواره‌هایمان در فضا پیوستند. پایگاه پرتاب «وستوچنی» روسیه مسئولیت این مهم را به عهده داشت و موفق شد تا این دو اثر دست جوانان ایرانی را وارد مدار کند. به طور کلی عمده مأموریت هدهد و کوثر حول تصویربرداری از زمین و اینترنت اشیاست. ایران از سال 2005 میلادی تا دو سال قبل ده ماهواره با کاربردهای مختلف به فضا فرستاده اما نکته مهم درباره این ماهواره‌ها ساخت و پرداختشان به وسیله یک شرکت دانش‌بنیان است که در واقع برای اولین بار این اتفاق رخ داده و یک شرکت خصوصی ایرانی با همکاری روسیه توانسته دو ماهواره را وارد جو زمین کند. این اتفاق علاوه‌بر نمایش چندباره توانایی جوانان ایرانی در ساخت ماهواره، آثار ملی و بین‌المللی قابل توجهی دارد که بد نیست برخی از آن‌ها را مرور کرده و با ایجاد انگیزه در دانش‌بنیان‌ها مسیر را برای هدهدها و کوثرها هموارتر کنیم.
«کوثر»؛ عکاس جدید فضایی
پرتابگر «سایوز» روسیه علاوه بر دوماهواره ایرانی، 51 ماهواره دیگر نیز با خود حمل کرد و به مقصدشان در فاصله 500کیلومتری از مدار زمین رساند. این پرتاب اولین همکاری یک شرکت خصوصی فضایی ایرانی به نام امید فضا با روسیه است و به صورت کلی اتفاق ویژه‌ای برای صنعت فضایی ایران محسوب می‌شود.
ماهواره کوثر از نوع سنجشی با وضوح تصویر بالاست که برای کاربردهای متنوعی از جمله کشاورزی، منابع طبیعی، محیط زیست و مدیریت بحران طراحی شده است. با این حال مأموریت اصلی این ماهواره 30 کیلوگرمی در زمینه‌های کشاورزی و نقشه‌برداری است. عمر مداری کوثر 3.5 سال است و همان‌طور که اشاره شد در ارتفاع 500کیلومتری مدار زمین قرار دارد. کوثر امکان تصویربرداری با نرخ 6 فریم بر ثانیه و محدوده تصویری 15 کیلومتر را دارد که از طریق دوربین رنگی RGB با وضوح 3.45 متر و دوربین NIR با وضوح 5.5 متر، انجام می‌شود. عدد وضوح هرچقدر پایین‌تر باشد کیفیت تصویربرداری بهتر است. به‌علاوه زمان تناوب مداری(زمانی که نیاز است تا یک جسم، چرخش به دور مدار جسمی دیگر را کامل کند) کوثر 5677 ثانیه است و وزن آن به حداکثر 35 کیلوگرم می‌رسد. «دقت پوینتینگ» این ماهواره که برای «جهت‌دهی به یک نقطه خاص» در فضا و حفظ این جهت‌دهی با «حداقل انحراف» گفته می‌شود برابر با 1 درجه و «دقت پایداری» آن 0.05 درجه در ثانیه است. دقت پایداری یا Stability در ماهواره‌ها به توانایی «حفظ وضعیت» یا «جهت‌گیری ثابت» نسبت به یک محور یا نقطه در فضا اشاره دارد و نشان‌دهنده این است که ماهواره تا چه حد می‌تواند «بدون انحراف یا تغییر وضعیت» موقعیت خود را در یک جهت مشخص نگه دارد. کوثر همچنین توان تولیدی 44 وات‌ساعت و توان مصرفی 29 وات ساعت را دارد که برای تأمین انرژی محموله‌ها به‌کار می‌رود.
«هدهد» و چالش اینترنت در مناطق صعب‌العبور
اینترنت یکی از پرکاربردترین و در عین‌حال پرچالش‌ترین موضوعات موجود در کشور است. چالش‌های اینترنتی اما زمانی به مشکلات بزرگ منجر می‌شوند که در عصر ارتباطات، رساندن اینترنت به صورت زمینی به مناطق صعب‌العبور تقریبا غیرممکن می‌شود. کارویژه هدهد مربوط به همین مشکل بزرگ است. این ماهواره کوچک با کاربردهای ارتباطی برای ایجاد شبکه‌های ارتباطی ماهواره‌ای و اینترنت اشیا طراحی و وارد مدار قرار گرفته است. هدهد می‌تواند در مناطق دورافتاده و صعب‌العبور که دسترسی به شبکه‌های ارتباطی زمینی سخت و محدود است، خدمات ارتباطی ارائه دهد و چالش‌های این مناطق را برطرف کند. این ماهواره همچنین در کشاورزی، حمل‌ونقل، تدارکات و محیط زیست و... کاربرد دارد اما مأموریت اصلی‌اش، اینترنت اشیاست. به منظور بررسی دقیق‌تر پرتاب بامداد سه‌شنبه با مهدی بختیاری، کارشناس مسائل امنیتی و دفاعی گفت‌وگو کردیم که مشروح آن را در ادامه از نظر می‌گذرانید.
بختیاری: کشورهای محدودی چرخه کامل فضایی دارند
پرتاب ماهواره‌های ایرانی توسط ماهواره‌بر روس یکی از حواشی جالب توجه این ماجرا بود. مهدی بختیاری با اشاره به اینکه ایران یکی از کشورهایی است که چرخه فضایی را به صورت کامل در اختیار دارد توضیح داد: «کشوری این چرخه را به صورت کامل دارد که اولا خودش بتواند ماهواره بسازد و ماهواره‌بر بسازد و خودش هم بتواند با ماهواره‌بر ماهواره‌اش را پرتاب کند و بتواند از طریق ارتباط با آن ماهواره از آن استفاده کند. خیلی از کشورها بعضی از این مراحل را ندارند. مثلا ممکن است کشوری در ساخت ماهواره قوی باشد اما ماهواره‌اش را به دیگران بدهد تا پرتاب کنند. این اصلا موضوع غیرمعقولی نیست. یا مثلا کشوری تخصصش پرتاب ماهواره باشد و ماهواره‌های دیگر کشورها را پرتاب کند. اما به هر حال آن کشور چرخه کامل فضایی را در اختیار ندارد. اما کشور ما این را دارد. یعنی ما هم ماهواره‌بر تولید کردیم و هم ماهواره ساختیم و هم خودمان پرتاب کردیم و خودمان هم استفاده کردیم. نمونه‌هایش مختلف است. در این بحث فضایی شما می‌توانید همه کارها را خودتان بکنید و هم می‌توانید با دیگران همکاری داشته باشید که ممکن است این برایتان منافعی داشته باشد. مثلا تعداد پرتاب‌ها و ماهواره‌هایی که در فضا قرار می‌دهید بالا می‌رود. مشکلی که برنامه فضایی ما دارد در تکرار است. یعنی تعداد ماهواره‌هایی که ما پرتاب می‌کنیم خیلی بالا نیست. این میزان هرچقدر بالا برود هم تجربه و هم دستیابی به فناوری‌ها بیشتر می‌شود. این اتفاق خیلی خوبی است که ما در کنار توانمندی داخلی خودمان، این همکاری خارجی را هم داشته باشیم. البته از وقتی‌که برنامه فضایی ما در حال شروع بود، این را مدنظر داشتیم و قرار بود این کار را هم انجام دهیم. نمونه‌هایش پرتاب ماهواره‌هایی بود که به همین روسیه سپردیم و ماهواره‌ای که به ایتالیا دادیم. البته هیچ‌کدام به سرانجام نرسید. به همین دلیل بود که ما مجبور شدیم به سمت ساخت ماهواره‌بر هم برویم. بنابراین ما این امکان را داریم که چرخه را داشته باشیم. اما اینکه با کشورهای دیگر همکاری کنیم و تعداد ماهواره‌هایمان در فضا را بالا ببریم، اتفاق خوبی است که در چندوقت اخیر رخ داده است. فکر می‌کنم این سومین پرتابی است که روسیه برای ما انجام می‌دهد. بنابراین نباید این برداشت را کنیم که اگر جای دیگری برایمان ماهواره پرتاب می‌کند، به معنی این است که ما در پرتاب ماهواره مشکل داریم. خیر. اتفاقا همین مداری که الان روسیه برایمان ماهواره قرار داده نه تنها در این مدار که در مدارهای بالاتر هم با پرتابگرهای خودمان پرتاب داشتیم و ماهواره هم تزریق کرده‌ایم. اما خیلی طبیعی است که این توان را داشته باشید با کمک دیگران هم تعداد را بالا ببرید. شاید بشود گفت یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که برنامه فضایی ما دارد، تعداد کم است. حالا این تعداد می‌تواند در پرتاب باشد و می‌تواند در ماهواره هم باشد. ما ماهواره زیاد داریم اما باید بتوانیم دائما این‌ها را پرتاب کنیم و بعضی از آن‌ها ممکن است موفق شود و برخی هم ممکن است شکست بخورد که اصلا مهم نیست.
ماهواره‌ها در نوبت ارسالند
ورود بخش خصوصی به مسئله هم یکی دیگر از مواردی بود که مورد توجه این کارشناس حوزه دفاعی قرار گرفت. او در این باره تصریح کرد: «این موضوع تازه نیست. یکی از مهم‌ترین برنامه‌های فضایی کشور این بود که با همکاری بخش خصوصی باشد. مهم‌ترین سازمان‌هایی که در بحث فضایی کار می‌کنند وزارت دفاع و وزارت ارتباطات و دانشگاه‌هایند. اما در کنارش بخش خصوصی هم این کار را می‌کند. قبلا هم نمونه‌هایی داشته‌ایم اما چون تعداد پرتاب کم است، طبیعتا ماهواره‌ها در نوبت پرتاب می‌مانند. این موضوع ممکن است اولویت‌بندی‌های متفاوتی داشته باشد. مثلا شاید برخی ماهواره‌ها زمان بیشتری طول بکشد تا نوبتشان شود. از این جهت باید تعداد پرتاب را بالا برد و فضا را برای کار شرکت‌های دیگر که ممکن است توان کمتری داشته باشند اما امکان ورود را دارند بازتر شود. ضمن آنکه گفتم یکی از اهداف اصلی که همیشه اعلام شده این است که بخش خصوصی باید وارد شود. اساسا نمی‌شود گفت همه‌چیز دولتی باشد. در تمام دنیا در صنعت فضایی بخش‌های خصوصی کار می‌کنند و هم برای آن شرکت و هم برای کشور آورده دارد. ما هرچقدر می‌توانیم باید این صنعت فضایی را گسترش دهیم. یعنی تعداد و ساختار را بالا ببریم که طبیعتا باعث پیشرفتمان شود. شاید این به تفکری برمی‌گردد که در کشور ما جا افتاده که انگار اگر ما در هر موضوعی با جای دیگر همکاری کنیم و بخواهیم که کاری برای ما انجام دهد نشانه ضعف است! این نگاه باید اصلاح شود. آمریکا هم وقتی می‌خواهد هواپیما بسازد صفر تا صد را خودش نمی‌سازد. یک‌سری اقلامش را دیگران برایش می‌سازند. کسی هم نمی‌گوید که تو توانش را نداری. مثل این است که شما در خانه تنور و آرد و نان دارید اما یک جاهایی برای شما صرف نمی‌کند که در خانه تنور روشن کنید و نان بپزید. می‌روید و از بیرون نان آماده می‌خرید. هیچ‌کس هم به شما نمی‌گوید که توانایی این کار را ندارید. یعنی شما این امکان را دارید که در کنار امکانات خودتان از توان دیگران هم استفاده کنید. کاملا هم عرف و پذیرفته‌شده است. اینکه چند ماهواره دیگر هم با این ماهواره‌بر پرتاب شده نشانه این است که حتی کشورهای اروپایی و پیشرفته ممکن است فقط در یک بخش از آن چرخه‌ای که گفتم توانمند باشد. بقیه چرخه را هم می‌توانند انجام دهد اما صرف نمی‌کند و به دیگران می‌سپارند. بخشی از دلیلی که باعث می‌شود ما یک‌سری کارها را در داخل کشور انجام دهیم محدودیت‌های خارجی و تحریم است. وَ‌الا خیلی از کارهایی که ما در کشور انجام می‌دهیم شاید به صرفه نباشد اما ما مجبوریم و اگر این اجبار نبود خیلی از این اتفاقات در داخل کشور رخ نمی‌داد و می‌رفتیم با دیگران کار کنیم. دو جور به آن نگاه می‌کنند. برخی می‌گویند ما باید روی پای خودمان باشیم و یک‌سری هم می‌گویند توانمندی را داشته باشیم و در کنارش از کمک دیگران هم استفاده کنیم؛ که به نظر من هیچ ایرادی هم ندارد.»
در وعده صادق 2 به‌دلیل نداشتن ماهواره تصویربردار ضرر کردیم
بختیاری با تأکید بر اینکه یکی از مشکلات بزرگ ما این است که ماهواره تصویربرداری مناسبی نداریم ادامه داد: «در این باره کجا ضرر می‌کنیم؟ آنجا که عملیات وعده صادق 2 انجام می‌شود و ما می‌گوییم پایگاه نواتیم را زده‌ایم اما هیچ سندی نمی‌توانیم ارائه دهیم. یعنی ماهواره‌ای نداریم که در فضا باشد و تصویر کاری که کردید را به شما نشان دهد. حتی در همه عملیات‌های برون‌مرزی هم این مشکل را داریم؛ چرا‌که ماهواره برای ما نیست و ممکن است با ما همکاری نکنند. اینکه از آن استفاده دفاعی کنند یا نکنند و اینکه آن‌ها درباره‌اش چه فکری می‌کنند طبیعی است که این نگرانی را داشته باشند که ایران به این توانمندی دست پیدا کند و بتواند از آن استفاده کند. این استفاده صرفا نظامی هم نیست اما می‌تواند در حوزه نظامی هم کار کند. نگرانی آن‌ها هم هیچ اهمیتی برای ما نباید داشته باشد. ما به این توانمندی نیاز داریم. آن‌ها به کشور ما حمله می‌کنند و جایی از کشور را می‌زنند. بلافاصله ماهواره‌هایشان می‌آید و تصاویرش را پخش می‌کند و همه دنیا می‌بینند. اما ما وقتی این کار را می‌کنیم متأسفانه این امکان را هنوز نداریم که بخواهیم تصویربرداری کنیم. چون تکنولوژی دست آنهاست، تصاویری که منتشر می‌کنند کاملا سانسور شده است. ما کار را انجام می‌دهیم و نتیجه‌اش را نمی‌توانیم نشان دهیم و دستمان خالی است. این بخش کوچکی است و در حوزه‌های مختلف می‌توانیم کار کنیم. همه این‌ها به این برمی‌گردد که بتوانیم به بخش فضایی سرعت بدهیم و با پرتاب‌های زیاد توانمندی آن‌ها را بیشتر کنیم. پرتاب‌های کنونی ما تحقیقاتی است و کارکرد ابتدایی دارد چون داریم تست می‌کنیم. ما کشوری نیستیم که تا الان 500 پرتاب انجام داده باشیم. تعداد پرتابمان کم بوده و طبیعتا اول باید ماهواره‌هایی با توانمندی پایین را تست کنیم؛ ماهواره‌هایی که طبیعتا وزن کمتری دارند. اما با ماهواره‌برهای جدید ماهواره‌های سنگین‌تر هم می‌توانیم بفرستیم؛ اگر نشد هم امیدواریم این فرایند همکاری به‌گونه‌ای باشد که بتوانیم ماهواره‌های بزرگ‌تر و سنگین‌تر با کارایی بیشتر را هم به آن‌ها بسپاریم که برایمان پرتاب کنند.»
