زهرا طیبی - علی مزروعی، گروه نقد روز: تاکنون اظهارات متفاوتی درباره احتمال آتشبس در جبهه لبنان مطرح شده است. نخست‌وزیر لبنان، نجیب میقاتی اعلام کرده که آموس هوکشتاین، فرستاده ویژه آمریکا با او تماس گرفته و امیدواری خود را نسبت به برقراری آتشبس طی ساعات آینده ابراز کرده است. با این حال اختلافات عمده‌ای میان مواضع طرفین وجود دارد که دستیابی به توافقی عملی را دشوار می‌سازد. شیخ نعیم قاسم، دبیرکل حزب‌الله لبنان به‌رغم اعلام آمادگی برای آتشبس گفته است حزب‌الله شروط خاص خود را دارد و تأکید کرده که تلاش‌های دیپلماتیک تاکنون به نتیجه نرسیده است. این در حالی است که تنش‌ها در جبهه لبنان با تحرکات میدانی جدید شدت یافته؛ به‌طوری‌که اسرائیل از ساکنان بعلبک خواسته است این منطقه را تخلیه کنند و سپس اقدام به بمباران شدید این منطقه کرده است. این امر در پی هشدارهای حزب‌الله برای تخلیه چندین شهرک اسرائیلی صورت گرفته است. شبکه‌های دولتی اسرائیل نیز پیش‌نویسی از توافق منتشر کرده‌اند که به نظر می‌رسد با مواضع حزب‌الله سازگار نیست و بیشتر جنبه تحمیل شرایط را دارد تا توافق متقابل. به‌طور کلی، با وجود برخی مذاکرات و تحرکات دیپلماتیک هیچ نشانه‌ای از توافق نهایی یا آتشبس در جبهه‌های درگیری لبنان و غزه در حال حاضر وجود ندارد و شرایط به‌شدت بحرانی و نامشخص‌تر از چیزی است که میقاتی آن را فراهم بودن فضا برای دستیابی به آتشبس توصیف کرده است.
حداقل تا 5 نوامبر خبری از آتشبس نیست
اوایل مهرماه بود که میقاتی صراحتا اعلام کرد از پیشنهاد برقراری آتشبس در لبنان استقبال می‌کند. پس از آن آمریکا و چند کشور غربی به همراه اتحادیه اروپا بیانیه‌ای منتشر و از برقراری آتشبس 21 روزه در لبنان حمایت کردند. در بخشی از این بیانیه، اشاره شده بود که درگیری‌های اخیر میان لبنان و اسرائیل غیرقابل تحمل بوده و خطر غیرقابل قبول، وقوع یک تنش گسترده منطقه‌ای است. نهایتا اما صهیونیست‌ها پیشنهاد آتشبس 21 روزه، را رد کردند و نتانیاهو گفت جنگ تا شکست حزب‌الله ادامه پیدا خواهد کرد. این اظهار نظر با واکنش اروپایی‌ها همراه شد و مکرون در واکنش به رد پیشنهاد آتشبس 21 روزه به این موضوع اشاره کرد که: «نتانیاهو باید مسئولیت تشدید تنش‌های منطقه‌ای را بپذیرد.» این روزها اما مذاکراتی درمورد برقراری آتشبس میان صهیونیست‌ها و لبنان در جریان است. نخست‌وزیر لبنان به این موضوع اشاره کرد پیش‌نویس توافق 60روزه میان اسرائیل و لبنان تقریبا آماده است. شبکه کان رژیم‌صهیونیستی نیز بخشی از محتوای آتشبس را منتشر کرد که در بخشی از آن به این موضوع اشاره شده بود که نیروهای ارتش رژیم موظفند در هفته اول نیروهای خود را از جنوب لبنان خارج کنند. میقاتی البته به این موضوع اشاره کرد نباید انتظار داشته باشیم تا پیش از برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، توافق آتشبس به نتیجه برسد. روز چهارشنبه اما بعد از گفت‌وگوی آموس‌هوکشتاین، نماینده آمریکا در امور خاورمیانه میقاتی گفت ممکن است آتشبس تا پیش از 5 نوامبر و برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا به نتیجه برسد. میقاتی در گفت‌وگویی که با تلویزیون الجدید لبنان داشت گفت: «هوکشتاین در تماسی که با من داشت، پیشنهاد داد می‌توانیم پیش از پایان ماه و قبل از ۵ نوامبر به توافق برسیم... ما تمام تلاش خود را می‌کنیم و باید خوش‌بین باشیم که در ساعات یا روزهای آینده آتش‌بسی برقرار خواهد شد.» این اظهار نظر میقاتی این گزاره را تقریبا قطعی کرده بود که لبنان در آستانه به نتیجه رسیدن یک توافق آتشبس است. خبرگزاری رویترز نیز به نقل از دو منبع آگاه به این موضوع اشاره کرد که از این دوره دوماهه آتشبس برای نهایی‌کردن اجرای قطعنامه 1701 شورای امنیت سازمان ملل که در سال 2006 به نتیجه رسیده بود برای توقف کامل جنگ استفاده خواهد شد. آنچه در رسانه‌های بین‌المللی منتشر می‌شد حاکی بود تقریبا توافق در حال نهایی شدن و به نتیجه رسیدن است. اگرچه سخنگوی کاخ سفید گفت آنچه درمورد پیش‌نویس مذاکرات منتشر شده، نمی‌تواند بازتاب دهنده وضعیت کنونی مذاکره باشد. اما پیش‌نویس در اختیار صهیونیست‌ها قرار گرفته تا آنها نیز درمورد پیش‌نویس توافق پیام خود را به آمریکایی‌ها منتقل کنند. نهایتا روز گذشته نجیب میقاتی، نخست‌وزیر لبنان اعلام کرد: «گسترش مجدد دامنه تجاوزات دشمن اسرائیلی به مناطق لبنان، تهدید مردم برای تخلیه شهرها و روستاها و هدف قرار دادن دوباره حومه جنوبی بیروت، نشان می‌دهند که دشمن اسرائیلی با تلاش‌های انجام‌شده برای اجرای کامل قطعنامه 1701 مخالفت می‌کند.» میقاتی در دیداری که با آرلدو لازارو، فرمانده کل نیروهای یونیفل داشت به این موضوع اشاره کرد پیام‌هایی که از اسرائیل به لبنان رسیده این گزاره را اثبات می‌کند که اسرائیل بر «رویکرد کشتار و تخریب» تاکید دارد و پیشنهادهای دیپلماتیک برای پایان جنگ را رد کرده است. این اظهار نظر میقاتی این گزاره را تقویت کرد که فعلا خبری از به نتیجه رسیدن یک آتشبس در لبنان نیست یا حداقل این موضوع تا پایان انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا به نتیجه نمی‌رسد.
مفاد آتشبس پیشنهادی آمریکا و چالش‌های آن برای حزب‌الله
در روزهای اخیر، شبکه کان اسرائیل به نقل از مقامات آمریکایی سندی را منتشر کرده که به عنوان طرح پیشنهادی آتشبس بین اسرائیل و لبنان معرفی شده است. مفاد این سند شامل توقف درگیری‌ها، خروج اسرائیل از جنوب لبنان ظرف هفت روز، تعهد حزب‌الله به توقف عملیات علیه اسرائیل و تعهد اسرائیل به توقف حملات علیه لبنان است. براساس محتوای منتشرشده طرح پیشنهادی شامل تعهداتی است که در ظاهر به آرام‌سازی اوضاع لبنان و کاهش درگیری‌ها در جنوب این کشور کمک می‌کند اما این مفاد به‌وضوح بیانگر تلاش‌هایی برای ایجاد محدودیت‌های راهبردی برای حزب‌الله و کنترل حضور این گروه در جنوب لبنان است به‌ویژه در رابطه با بندهای مربوط به حق گشت هوایی اسرائیل و توانایی ارتش لبنان برای کنترل جنوب، روشن است که این طرح بر محوریت کاهش قدرت حزب‌الله و حضور آن در جبهه جنوبی لبنان متمرکز شده است. این موارد به‌نوعی نشان‌دهنده آن است که اسرائیل و آمریکا به دنبال کاهش نفوذ حزب‌الله در مناطق مرزی و نیز کاستن از توانایی‌های نظامی و دفاعی آن در این جبهه‌اند. مطابق آنچه در این طرح آمده است علاوه بر نیروهای یونیفل، ارتش رسمی لبنان تنها نیروی مسلح در جنوب لبنان در خط A خواهد بود. همچنین به منظور جلوگیری از بازسازی و تسلیح مجدد گروه‌های مسلح غیررسمی در لبنان هرگونه فروش سلاح یا تولید در داخل لبنان تحت نظارت دولت لبنان خواهد بود و دولت لبنان اختیارات لازم را برای اجرای این تصمیم به نیروهای امنیتی لبنان اعطا خواهد کرد. نظارت بر ورود سلاح از مرز لبنان، برچیدن تاسیساتی که توسط دولت به رسمیت شناخته نشده و تولید سلاح می‌کند و خلع سلاح هرگروه نظامی غیررسمی در جنوب لبنان ظرف مدت 60 روز بخش‌هایی از همین پروتکل‌های نظارتی است که به‌وضوح تلاش برای حذف حزب‌الله از معادله جنگ را نشان می‌دهد. رژیم‌صهیونیستی که با ترور رهبران مقاومت به دنبال مهار گروه‌های نظامی محور مقاومت بود اکنون شاهد این است که فعالیت حماس و حزب‌الله علی‌رغم از دست دادن رهبران همچنان با قوت ادامه دارد. این امر شکست راهبردهای نظامی نتانیاهو و تیم نظامی او را در بین شهرک‌نشینان پررنگ می‌کند. حال آمریکا برای جبران این شکست‌های آتش‌بسی را روی میز قرار داده تا از طرق سیاسی نبرد را به نفع اسرائیل جهت‌دهی کند. این تلاش به‌وضوح در مفاد آتشبس نیز وجود دارد. درحالی‌که ادعا شده اسرائیل باید ظرف هفت روز نیروهای خود را از جنوب لبنان خارج کند و ارتش لبنان جایگزین آنها خواهد شد و خروج از این کشور تحت نظارت آمریکا و کشور دیگری انجام خواهد شد اما این عبارت نیز آمده است که تعهدات قیدشده در این طرح اسرائیل و لبنان را از حق دفاع از خود در صورت لزوم محروم نخواهد کرد. شبکه العربیه نیز با استناد به متن منتشرشده توسط شبکه کان اسرائیل نوشته است «اسرائیل این حق را برای خود محفوظ می‌دارد که با هماهنگی آمریکا علیه تهدیدات اقدام نظامی کند. همچنین نیروی هوایی اسرائیل ممکن است در صورت لزوم و بدون نقض دیوار صوتی به صورت ناشناس پرواز کند.» بنابراین درحالی‌که از طرح پیشنهادی آمریکا به عنوان متن پیشنهادی آتشبس یاد می‌شود باید تاکید کرد این متن صرفا سناریویی برای خلا سلاح حزب‌الله به عنوان طرف اصلی جنگ است. همچنین به اسرائیل این حق داده شده است که همچنان عملیات نظامی خود را با پوشش دفاع مشروع تداوم دهد، حتی اجازه پرواز به هواپیماهای اسرائیلی نیز داده شده است.
اهداف پشت پرده انتشار طرح آتشبس
طبیعتا وقتی طرح ادعایی آتشبس یک طرف جنگ را نادیده گرفته و برای حذف آن نسخه می‌پیچد، یعنی از اساس برای تحقق نوشته نشده است؛ چرا که واضح است طرف مقابل یعنی حزب‌الله که درگیر جنگ است آن را نخواهد پذیرفت. این نکته را شیخ نعیم قاسم نیز مورد تاکید قرار داد. دبیرکل حزب الله ضمن اعلام آمادگی برای تحقق آتشبس متذکر شد حزب الله نیز شروطی دارد. بنابراین باید گفت طرح پیشنهادی آمریکا بیش از آنکه آتشبس واقعی را هدف قرار داده باشد اهداف سیاسی دیگری را در پشت پرده دنبال می‌کند.
1. فشار سیاسی برای فرار از باتلاق از طریق مقصرنمایی حزب‌الله
اسرائیل و آمریکا با ارائه این طرح پیام واضحی به جامعه بین‌المللی و داخلی لبنان ارسال می‌کنند؛ اینکه حزب‌الله عامل تداوم درگیری‌ها و عدم دستیابی به آتشبس است. با انتشار این سند و انتساب مسئولیت به حزب‌الله در صورت ادامه جنگ به نظر می‌رسد اسرائیل به دنبال القای این نکته است که حزب‌الله مسئول اصلی اوضاع ناپایدار در لبنان است و تنها عاملی است که مانع از دستیابی به صلح در منطقه شده است. یکی از اهداف انتشار این طرح می‌تواند ایجاد تفرقه و نارضایتی داخلی در لبنان باشد. طرحی که به‌ظاهر راه‌حل مسالمت‌آمیزی برای پایان درگیری‌ها ارائه می‌دهد، درصورتی‌که از سوی حزب‌الله رد شود ممکن است موجب افزایش فشارهای داخلی بر این گروه شود. اگر این طرح به عنوان یک پیشنهاد معقول برای آرام‌سازی وضعیت لبنان قلمداد شود و حزب‌الله آن را رد کند جریان‌های داخلی لبنان و به‌ویژه مخالفان حزب‌الله می‌توانند از این موضوع برای تحریک اعتراضات عمومی استفاده کنند و حزب‌الله را به‌عنوان عامل تداوم درگیری‌ها معرفی کنند. این سناریو می‌تواند به ایجاد آشوب‌های خیابانی و فشارهای اجتماعی علیه حزب‌الله منجر شود و این گروه را در وضعیت دشوارتری قرار دهد تا به هرنحوی شده آتشبس را بپذیرد.
2. مشروعیت‌زایی برای تداوم جنایت در لبنان
علاوه بر این، این رویکرد می‌تواند راه را برای اقدامات نظامی آینده اسرائیل هموار کند؛ چرا که در صورت عدم پذیرش این طرح از سوی حزب‌الله اسرائیل می‌تواند آن را به‌عنوان یک بهانه مشروع برای افزایش حملات به اهداف حزب‌الله و حتی مناطق تحت کنترل این گروه قلمداد کند. از طرف دیگر این طرح به اسرائیل و آمریکا اجازه می‌دهد که در صورت ادامه جنگ افکار عمومی لبنان را علیه حزب‌الله تحریک و از نارضایتی‌های داخلی لبنان برای تضعیف جایگاه حزب‌الله بهره‌برداری کنند. لبنان در حال حاضر با بحران اقتصادی شدیدی مواجه است و بخش بزرگی از جمعیت این کشور از مشکلات اقتصادی و معیشتی رنج می‌برند. انتشار طرح آتشبس پیشنهادی در چنین شرایطی می‌تواند ابزاری باشد تا اسرائیل و آمریکا از این بحران اقتصادی برای افزایش فشار بر حزب‌الله استفاده کنند. اگر حزب‌الله این طرح را رد کند به احتمال زیاد دولت آمریکا و کشورهای هم‌پیمان آن تلاش خواهند کرد که با ایجاد فشارهای اقتصادی و سیاسی بیشتر حزب‌الله را مجبور به پذیرش شرایط خود کنند. اگر این طرح موجب نارضایتی عمومی در لبنان شود حزب‌الله با چالش‌های بیشتری برای حفظ پایگاه اجتماعی خود مواجه خواهد شد. این موضوع می‌تواند در بلندمدت حزب‌الله را از حمایت‌های مردمی در مناطق تحت نفوذ خود محروم کند و در نهایت به تضعیف موقعیت سیاسی و نظامی این گروه منجر شود. بخشی از طرح پیشنهادی به ارتقای توانمندی‌های نظامی ارتش لبنان اشاره دارد. این موضوع می‌تواند به‌عنوان استراتژی بلندمدت برای تضعیف نقش حزب‌الله در ساختار دفاعی لبنان تفسیر شود. اسرائیل و آمریکا ممکن است تلاش کنند تا ارتش لبنان را به‌عنوان تنها نیروی قانونی و مسئول در مناطق مرزی و جنوبی تقویت کرده و به این ترتیب جایگاه حزب‌الله را به‌عنوان یک نیروی نظامی موثر در جنوب لبنان تضعیف کنند. در صورت تضعیف حزب‌الله اسرائیل آرزوهای خود برای اشغال بخش‌هایی از خاک لبنان و الحاق آن به سرزمین‌های خود را در دسترس از قبل خواهد دید.
3. تلاش برای مهندسی پاسخ ایران با ادعای تکراری آتشبس
پیش کشیدن پای یک آتشبس آن هم در شرایطی که پاسخ ایران محتمل است، حربه تکراری صهیونیست‌ها و آمریکایی‌هاست. بعد از ترور شهید اسماعیل هنیه در تهران و در شرایطی که ایران به‌صراحت اعلام کرد پاسخ قطعی است اما برمبنای فضای مذاکراتی با ادعای در جریان بودن مذاکرات آتشبس با شرط به نتیجه رسیدن توافق آتشبس، ایران پاسخ به ترور هنیه را به تعویق انداخت تا آنجا که رویترز نیز در گزارشی به این موضوع اشاره کرد اگر آتشبس برقرار شود ایران از پاسخ به ترور شهید هنیه صرف نظر می‌کند اما برخلاف همراهی حماس برای به نتیجه رسیدن توافق صهیونیست‌ها زیر میز زدند و مذاکرات صلح به نتیجه نرسید. امری که این گزاره را تقویت کرد که ادعای به نتیجه رسیدن توافق تنها وسیله‌ای برای زمان خریدن صهیونیست‌ها و اثر گذاشتن بر پاسخ ایران بود. حال نیز به نظر می‌رسد تل آویو و ایالات متحده در حال تکرار همان سناریو هستند. به نتیجه رسیدن توافق آتشبس در لبنان ادعایی بود که رسانه‌های خارجی نیز آن را قریب‌الوقوع می‌دیدند؛ امری که این گزاره را تقویت می‌کرد که آنها به دنبال سایه انداختن بر کنش ایران در مقابل حمله 5 آبان بودند. طبیعی است در شرایطی که رسانه‌ها از به نتیجه رسیدن یک آتشبس صحبت می‌کنند اگر ایران اقدامی انجام دهد فشارهای بین‌المللی را متوجه او می‌کند و صهیونیست‌ها ایران را مقصر تشدید تنش در منطقه معرفی می‌کنند. به همین منظور آنها تلاش می‌کنند با ادعای اینکه یک توافق در حال نهایی شدن است روی رفتار ایران تاثیر بگذارند و حداقل زمان آن را چند روزی به تعویق بیندازند یا از شدت آن کم کنند. نکته دیگر آنکه بخش زیادی از تلاش‌ها برای تاثیرگذاری بر پاسخ ایران به اسرائیل، نزدیک شدن به روزهای انتخابات آمریکاست. آمریکایی‌ها این موضوع را خوب می‌دانند که هرگونه تشدید تنش در منطقه می‌تواند بر نتیجه انتخابات در آمریکا تاثیر بگذارد. دموکرات‌ها البته بیش از جمهوری‌خواه‌ها از تشدید تنش در منطقه هراس دارند و احتمال اینکه انتخابات را به ترامپ واگذار کنند هم وجود دارد به همین خاطر آنها تلاش می‌کنند حداقل با امروز و فردا کردن و قریب‌الوقوع خواندن آتشبس پاسخ ایران را تا 5 نوامبر به تعویق بیندازند.
4. آتشبس چیزی را برای حزب‌الله عوض نمی‌کند
سناریوی دیگری که از ارائه چنین طرحی برداشت می‌شود این است که اسرائیل بخواهد در پوشش اجرای مفاد آتشبس وضعیت فعلی را ادامه دهد. اجازه گشت‌زنی هواپیماهای اسرائیلی بر فراز لبنان و همچنین اجازه به انجام عملیات تهاجم نظامی تحت عنوان دفاع مشروع مواردی است که نشان می‌دهد امکان تهاجم نظامی برای اسرائیل به رسمیت شناخته شده، درحالی‌که هم‌زمان حزب‌الله به عنوان طرف مقابل جنگ نادیده گرفته شده و دولت لبنان که هم‌اکنون نیز در جنگ نقش ندارد، طرف حساب اسرائیل تلقی شده است.
برمبنای پیش‌نویس آتشبس، صهیونیست‌ها متعهد می‌شدند در هفته اول بعد از امضای توافق، نیروهای زمینی‌شان جنوب لبنان را ترک کنند، درحالی‌که در بخشی از این توافق این موضوع مطرح شده بود که جنگنده‌های اسرائیلی می‌توانند در آسمان لبنان حضور داشته باشند؛ امری که این گزاره را تقویت می‌کند که اگر اسرائیلی‌ها حاضر به خروج نیروهای زمینی‌شان از جنوب لبنان شوند و به ظاهر، درگیری علیه حزب‌الله به پایان برسد اما جنگنده‌های صهیونیستی حالا این بار از آسمان مواضع حزب‌الله را مورد هدف قرار دهند. درواقع جنگ علیه حزب‌الله به پایان نمی‌رسد، بلکه تنها شکل آن عوض می‌شود. در چنین شرایطی طبیعی است که حزب‌الله لبنان نیز پاسخی به اقدامات آنها نشان دهد و در این وضعیت، این احتمال قوی وجود دارد که آنها حزب‌الله را به نقض آتشبس محکوم کنند. در این حالت حتی این سناریو نیز محتمل است که صهیونیست‌ها به این بهانه زیر میز آتشبس بزنند و دوباره به نقطه اول برگردند. نکته‌ای که درباره پیش‌نویس این توافق مورد توجه قرار دارد این است که مذاکرات درمورد اقدام صهیونیست‌ها در حمله به مواضع نیروهای حزب‌الله با دولت لبنان مطرح شده و در این مذاکرات نقشی برای نمایندگان حزب‌الله دیده نشده، تا مذاکرات نه برای آتشبس بلکه برای فشار به حزب‌الله در پیش گرفته شود. طبیعتا این موضوع با واکنش و عدم تأیید از جانب حزب‌الله به عنوان طرف اصلی جنگ همراه خواهد شد. درواقع درحالی‌که آنها ظاهرا از قبول یک آتشبس و خروج نیروهای نظامی خود از لبنان صحبت می‌کنند اما با مجبور کردن حزب‌الله به عملیات نظامی برای دفاع از خود عملا مجوز نقض حریم هوایی لبنان و بمباران جنوب را برای اسرائیل صادر می‌کنند. بنابراین آنچه به عنوان آتشبس معرفی شده صرفا ابزاری برای مشروعیت‌بخشی به تداوم تجاوزهای نظامی اسرائیل در هوا و زمین است.
