محمدحسین سلطانی، خبرنگار: در چند روز گذشته تصاویری از یک میز منتشر شد. مهم‌تر از خود میز افرادی بودند که دور آن جمع شده بودند و کاغذهایی روبه‌‌رویشان بود. سیمای بارلاس، اسماعیل حاجی اوغلو و چاغری ویلا لوستووالی دورخوانی سریالی را می‌کردند که نامش برای مردم ایران بسیار آشناست. سریال «شهرزاد» اثر تحسین‌شده، پرمخاطب و البته پرحاشیه حسن فتحی که آن را می‌توان از مهم‌ترین آثار موج اول نمایش خانگی در ایران قلمداد کرد. سریالی که بافت تاریخی آن، گره‌های داستانی و البته کاراکتر‌های خوش‌ساختش باعث شده بود مردم هر دوشنبه منتظر پخش قسمت جدید ماجرای شهرزاد و مصائبش باشند.
نزدیک به 6 سال از پخش آخرین قسمت شهرزاد می‌گذرد و حدود 2500 کیلومتر آن طرف‌تر از لوکیشن ساخت سریال فتحی، قرار است شهرزادی دیگر کلید بخورد. شهرزاد جدید قرار است استانبولی باشد و در سرزمین سریال‌های چندصد قسمتی یعنی ترکیه متولد شود. آنطور که عکس‌های دورخوانی شهرزاد ترکیه‌ای می‌گوید قرار است سیمای بارلاس 25ساله، پا جای پای ترانه علیدوستی بگذارد و در قامت شهرزاد قصه بگوید. بارلاس چندان هم برای مخاطبان ایرانی سریال‌های ترکیه‌ای ناآشنا نیست. او در آثاری چون گوزل، عزیز و استانبول ظالم ایفای نقش کرده و حالا قرار است در نقشی آشنا برای ایرانی‌ها قرار بگیرد. یکی از نکات جالب مدل ترکیه‌ای سریال شهرزاد، پایبندی این اثر در اسم کاراکتر به اثر فتحی است. ترکیه‌ای‌ها به نام‌های شهرزاد، فرهاد، قباد و شیرین دست نزدند و فقط بزرگ‌آقا را با یک ترجمه گوگل ترنسلیتی به بزرگ بِیگ تغییر نام داده‌اند.
ترک‌ها برای شهرزاد برنامه دارند
چاغری ویلا لوستووالی که کارگردانی شهرزاد ترکیه‌ای را بر عهده دارد، در میان هم‌صنف‌هایش در ترکیه کارگردان پرسابقه‌ای به حساب می‌آید. به همین دلیل است که می‌توان انتخاب OGM PICTURES، کمپانی تولیدکننده شهرزاد ترکیه‌ای را برای کارگردانی این اثر انتخاب حساب‌شده‌ای در نظر گرفت. لووستووالی 45ساله با آنکه در جشنواره‌های خارجی تاکنون توفیقی نداشته، در کارنامه کاری خود جوایز داخلی‌ای چون جایزه پروانه طلایی بهترین کارگردان را در سال‌های 2015، 2016 و 2021 برای سریال‌های «آپارتمان بیگناهان» و «به خاطر پسرم» دریافت کرده است. پرداختن به این جایزه هم در نوع خود جالب است. حامی جایزه پروانه طلایی شرکت آمریکایی تولیدکننده لوازم آرایشی و بهداشتی pentene و برگزارکننده این جایزه روزنامه حریت است، روزنامه‌ای که مالکان آن از مخالفان جدی اردوغان و دولتش به حساب می‌آیند. به هر ترتیب کارگردان شهرزاد ایرانی که چند سالی می‌شود با شرکت OGM قرارداد بسته، توانسته بازیگرانی چون اسماعیل حاجی اوغلو را برای نقش قباد و ایتاچ شاشماز را برای نقش فرهاد و البته بورجو کارا را برای نقش شیرین و تامر لونت را برای نقش بزرگ بیگ کنار یکدیگر قرار دهد. بازیگرانی که هرکدام با گرفتن جوایزی در جشنواره‌های آنتالیا و پروانه طلایی نام‌های خود را در صنعت سینما و سریال‌سازی ترکیه مطرح کرده‌اند.
وقتی بده بستان فرهنگی به سریال می‌کشد
البته شهرزاد تازه‌ترین اثری نیست که میان ترک‌ها و ایرانی‌ها ردوبدل می‌شود. پیش از این همسایه غربی ما آثاری چون «قیصر» و «مارمولک» را هم مورد اقتباس قرار داده و حتی با قدری کش‌دادن -که مهارت همیشگی ترکیه‌ای‌هاست- توانستند از فیلم مارمولک یک سریال سه فصلی استخراج کنند. البته شهرزاد لوستووالی را از دو جهت با بقیه آثار می‌توان متفاوت دانست. اول آنکه حق کپی‌رایت را ترک‌ها خریده‌اند و بحث کپی‌کاری در میان نیست و دوم اینکه شهرزاد یک فیلم نیست و قرار است به عنوان اولین سریالی ایرانی، ترک‌ها از آن اقتباس کنند. این اتفاق از آن جهت مبارک است که در سال‌های اخیر این ایرانی‌ها بودند که از روی دست ترک‌ها در آثارشان مشق می‌کردند. می‌توان گفت در سال‌های اخیر کارگردانان ایرانی برای سریال‌هایشان نه اقتباسی کامل بلکه مفاهیم و مدل‌هایی از گره انداختن‌های ترکی در داستان را از این همسایه غربی گرته‌برداری کرده بودند. گره‌هایی که در سریال‌های ترکیه‌ای عملا تبدیل به مؤلفه‌های پرتکرار فروش شده است. از پرتکرارترین این مؤلفه‌ها می‌توان به عشق میان پسر ثروتمند و دختر فقیر یا برعکس، ایجاد مثلث‌های عشقی و یا رابطه‌های پیچیده کش‌دار اشاره کرد. این مؤلفه‌های سرگرم‌کننده یا به بیانی بهتر گره‌های وارداتی، در سریال‌ها متعددی در ایران به نمایش درآمدند و توانستند مخاطبانی را هم جلب کنند اما نمی‌توان از این نکته چشم پوشید که این سریال‌ها توسط مردم و منتقدان انگ ترکیه‌ای بودن را خوردند.
شهرزاد حسن فتحی با آنکه صاحب مؤلفه مثلثی عشقی بود اما این از انصاف به دور است که شهرزاد فتحی را -حداقل در فصل اولش- در زمره آثار ترکیه‌ای قرار داد. با این حال می‌توان یکی از دلایل تمایل ترکیه‌ای‌ها به ساختن شهرزاد ترک را همین مؤلفه وجود گره عشقی دانست که سال‌هاست این همسایه غربی با آن به بازار سرگرمی حدود 20 کشور اروپایی، آسیایی و آفریقایی ورود کرده است.
شهرزاد ترک برای کیست؟
جدای از این‌ها، مثل اینکه روابط فتحی هم پس از «مست عشق» با ترک‌ها به حسنه‌ترین حالت خود درآمده و گویا ترک‌ها دیگر مانند مارمولک بی‌اجازه دست به کپی نزده‌اند. فتحی که حالا زمان اکران مست عشقش در ترکیه نزدیک شده، می‌توان حضور او و اثرش در ترکیه با همراه شدن ساخت این شهرزاد ترکیه‌ای را اتفاق مثبتی دانست. البته ماجرای شهرزاد و آثار ایرانی در ترکیه و کشورهای منطقه به پیش از ساخت مست عشق برمی‌گردد. خانم سکینه گنگور، دانشجوی زبان و ادبیات فارسی در ایران که سابقا آثار ایرانی را به زبان فارسی ترجمه می‌کرده، می‌گوید: «در ترکیه یک یا دو سریال مخصوص فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی‌اند و مخاطب هم دارند.» گنگور با اشاره به اینکه سریال‌های ایرانی را مردم به دلیل واقع‌گرایی و خاکی بودنشان دوست دارند، می‌گوید: «وقتی به ایران آمدم ایرانی‌ها بیشتر درباره سریال‌های ترکیه‌ای از من می‌پرسیدند، در‌حالی‌که ما چندان هم آن‌ها را نمی‌بینیم.»
با این حال بر اساس اخبار منتشرشده از خبرگزاری‌های ترکی قرار است شهرزاد ترکیه‌ای شمایلی مانند باقی سریال‌های این کشور داشته باشد. آنطور که در خلاصه این سریال آمده، لوستووالی می‌خواهد با حذف زمینه‌های تاریخی این اثر، روایتی معاصر از شهرزاد داشته باشد. شهرزاد ترکیه‌ای قرار است یک دانشجوی پزشکی باشد که برای نجات عشقش یعنی فرهاد به بزرگ‌‌بِیگ رو می‌اندازد. این داستان با آنکه شباهت بسیاری با مدل ایرانی شهرزاد دارد اما پیش‌بینی می‌شود علاقه و تمایل تیم سازنده ترکیه‌ای به این سادگی‌ها گره‌های عاشقانه انداختن در سریال‌ها را رها نکنند. با این حال اگر صحبت‌های خانم گنگور درباره عدم تمایل مردم ترکیه به سریال‌های این کشور را صادق بدانیم، عملا ترک‌ها این سریال را دوباره برای مردم کشورهایی چون ما و البته مردم حدود 20 کشور دیگری که طالب سریال‌های ترکند پخش می‌کنند.
کپی‌رایت را کی داده و کی گرفته؟
پخش سریال‌های ایرانی در ترکیه و محبوبیت این آثار و البته اقتباس ترک‌ها از سریالی ایرانی با آنکه اتفاق مثبتی است ولی همانطور که در ابتدای متن گفتیم شهرزاد جدای از اینکه اثری پرطرفدار و تحسین‌شده بود اما حواشی متعددی هم با خود در پی داشت. جدی‌ترین حواشی پیرامون مالک این اثر یعنی محمد امامی است. امامی پس از تخلف در ماجرای بانک سرمایه به رد مال محکوم شد. با توجه به این موضوع که امامی تهیه‌کننده شهرزاد بوده، مشخص نیست ترک‌ها چطور و از چه کسی کپی‌رایت شهرزاد را خریداری کرده‌اند؟ به‌هر‌حال قرار است میز دورخوانی چاغری ویلا لوستووالی و بازیگران، خروجی‌اش باشد یک شهرزاد جدید. شهرزادی که معلوم نیست مؤلفه‌های سریال‌سازی ترکیه قرار است چه اثری را روی آن بگذارد. با این حال پخش اثری که از یک سریال اقتباس شده و پخش آن به صورت جهانی، هم می‌تواند روابط میان ایران و صنعت سریال‌سازی بزرگی چون ترکیه را افزایش دهد و هم مجرایی را بسازد تا روایت‌های ایرانی هم در پلتفرم‌های جهانی دیده شوند. البته تمام این دید مثبت زمانی به مرحله تحقق می‌رسد که ترک‌ها نخواهند در شهرزاد روابط عجیب‌وغریب و ورای مناسبات عقلی تولید کنند.
