ندا اظهری، مترجم: طبق آمار پایگاه‌های استنادی و رتبه‌بندی دنیا، چند سالی است که چین گوی سبقت را در حوزه تولید علم از آمریکا ربوده است اما در طرف مقابل جوایز نوبل چیز دیگری می‌گوید. بررسی پرونده جایزه نوبل در پنج سال گذشته حکایت از آن دارد که آمریکا از اواسط قرن بیستم، بیشترین تعداد برندگان جوایز نوبل علمی را در مقایسه با سایر کشورها از آن خود کرده است. در سال 2020، دو شرکت دارویی آمریکایی، توسعه واکسن‌هایی را در دست گرفتند که به مهار همه‌گیری کرونا کمک کرد. دو سال بعد، یک شرکت استارتاپی در کالیفرنیا ابزار تحول‌آفرین هوش مصنوعی ChatGPT را منتشر کرد و یک آزمایشگاه ملی آمریکایی نیز مانع اساسی در همجوشی هسته‌ای را از میان برداشت. همین مصادیق می‌تواند نوک سوزنی از فعالیت‌های علمی آمریکا در مسیر برتری علمی دنیا به حساب بیاید.
انتخابات مسیر آینده علمی آمریکا را تعیین می‌کند
آمریکا امسال یک هزار میلیارد دلار را صرف تحقیق و توسعه (R&D) کرده است که در مقایسه با سایر کشورها رقم بالایی محسوب می‌شود. آزمایشگاه‌های فعال در این کشور به عنوان آهن‌ربایی برای جذب محققان از سراسر دنیا عمل می‌کنند به طوری که 43 درصد از دارندگان مدرک دکتری به عنوان نیروی کار در آمریکا در حوزه علوم، فناوری، مهندسی و پزشکی (STEM) در این آزمایشگاه‌ها مشغول به کارند. اما با نزدیک شدن به زمان انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا برخی رهبران علمی جهان نگران اینند که آمریکایی‌ها زمین بازی را به سایر مراکز پژوهشی از جمله چین واگذار کنند. چین در حال حاضر در بسیاری از معیارهای علمی پیشروتر از آمریکا قرار گرفته است. رئیس آکادمی ملی علوم آمریکا در سخنرانی‌ای که اخیراً داشت، اظهار کرد: «تصور می‌شود علم آمریکا بازی را به رهبران جهانی حوزه‌های STEM می‌بازد و زمین بازی را به رقبای قدرتمندی چون چین واگذار می‌کند.»
نگرانی‌ها از محدودیت‌های بودجه‌ای صرف‌شده در تحقیق و توسعه و سیاسی شدن فزاینده علم تا بحث‌های داغ درمورد مهاجرت را شامل می‌شوند. آکادمی ملی علوم، مهندسی و پزشکی آمریکا به‌تازگی گزارش داده بدیهی است آمریکا دیگر نمی‌تواند مقصد انتخاب بهترین‌ها و درخشان‌ترین‌های جهان باقی بماند. آکادمی‌ها خواستار تلاش گسترده دولت برای جذب و حفظ استعدادهای بین‌المللی و بهبود آموزش‌های STEM در داخلند.
گمانه‌زنی‌ها حاکی است که آینده وضعیت علمی در آمریکا تا حد زیادی به انتخابات ریاست‌جمهوری در ماه نوامبر گره خورده است به‌طوری‌که رئیس‌جمهور بعدی و اعضای کنگره‌ای که بر سر کار خواهند آمد، با ایجاد برنامه‌های مالی، سیاست‌های مهاجرتی و اقدامات امنیت ملی که بر همکاری‌های بین‌المللی تأثیر می‌گذارد، نقشی اساسی در تعیین مسیر فعالیت علمی آمریکا در سال‌های آینده خواهند داشت. با توجه به نگرانی‌هایی که درمورد آینده علمی آمریکا وجود دارد، مجله «نیچر» به بررسی وضعیت فعلی این کشور در حوزه‌های علمی و وقوع اتفاقات بعد از انتخابات پرداخته و چند موضوع کلیدی را مورد بررسی قرار می‌دهد که می‌توانند آینده علمی این کشور را رقم بزنند.
30 درصد کل هزینه‌های R&D دنیا در آمریکا
نیروی محرکه تحقیقات، پول است و آمریکا مدت‌زمان زیادی است که از موقعیت پیشگامی در علم و فناوری برخوردار بوده زیرا نسبت به سایر کشورها هزینه‌های بالاتری دارد. با ترکیب بودجه‌های دولتی و خصوصی، آمریکا در سال 2022 قریب به 923 میلیارد دلار یا حدود 30 درصد از کل هزینه‌های R&D دنیا را به خود اختصاص داد. اما با توجه به رشد اقتصاد چین، هزینه‌های تحقیق و توسعه این کشور نیز به 812 میلیارد دلار رسیده است که انتظار می‌رود پیش از سال 2030، میزان هزینه‌های R&D چین با آمریکا هم‌سطح شود.
جلو زدن چین از آمریکا در برترین مقالات پراستناد جهان
با توجه به تعداد بالای پرسنل، تولیدات علمی و ثبت اختراعات آمریکا پیشروی خود را از دست داده است. در سال 2016، چین به عنوان برترین تولیدکننده مقالات علمی و مهندسی پیشی گرفت. این کشور در سال 2019 از نظر تعداد دکترای علوم و مهندسی اعطا شده، آمریکا را پشت سر گذاشت. براساس گزارشی که از سوی بنیاد ملی علوم آمریکا (NSF) منتشر شده است، آمریکا در سال 2021 به برترین کشور در حوزه برنامه‌های ثبت اختراعات بین‌المللی تبدیل شد. تا سال‌ها برخی از محققانی که معیارهای علمی را مورد بررسی قرار می‌دهند استدلال می‌کنند که چین هنوز از نظر کیفیت تولیدات علمی خود عقب است اما به نظر می‌رسد وضعیت تولیدات علمی این کشور در حال تغییر است. به عنوان مثال، در سال 2020 چین در سهم خود از یک درصد مقالات پراستناد جهان از آمریکا پیشی گرفت که معیاری برای کار با تأثیر بالا براساس اعداد پایگاه داده Web of Science محسوب می‌شود.
بیشترین استناد چینی‌ها «خوداستنادی» است
چین نقاط قوت خاصی را در حوزه‌های مهندسی، شیمی و علم مواد نشان می‌دهد درحالی‌که در میان یک درصد مقالات پراستناد جهان، آمریکا پیشتازی خود را در حوزه‌هایی چون زیست‌شناسی، پزشکی و علوم اعصاب حفظ کرده است. آمار استناد معیار ناقصی برای تأثیرگذاری به شمار می‌رود. مطالعات صورت‌گرفته در سال جاری بیانگر آن است که محققان چینی بیشترین «استنادهای خانگی» را دارند، به این معنا که حجم قابل‌توجهی از استنادها در چین خوداستنادی هستند. با اصلاح این روند پیشرفت چین کاهش می‌یابد و حتی ممکن است به رتبه چهارم جهان نیز تنزل کند. چین در سال گذشته از نظر مقالاتی که در مجلات تأثیرگذار منتشر می‌شدند، از آمریکا پیشی گرفت. محققان اظهار کرده‌اند که در بین تمام مقالات پراستناد مربوط به آمریکا، چینی‌ها و اروپایی‌ها بیشترین تعداد محققان را به خود اختصاص دادند. آنها بر این باورند که اگر چین یا هر کشور دیگری هزینه‌های بیشتری صرف پژوهش کند این امر باید به نفع این کشور تمام شود- تا زمانی که آمریکا موفق شود دانشمندان برجسته جهان را در کشور نگه داشته و از نوآوری جهانی بهره‌مند شود.
کاهش سهم بودجه‌های دولتی از R&D
هشدارهایی که در حال حاضر درباره وضعیت علمی در آمریکا داده می‌شود باعث شده برخی محققان و کارشناسان پیشنهادهایی را به منظور سر و سامان دادن به این اوضاع فعلی در آمریکا ارائه دهند. یکی از این توصیه‌ها، دوبرابر کردن بودجه پژوهش‌های پایه برای حوزه‌های ریاضیات، مهندسی و علوم فیزیک بود که در راستای دوبرابر شدن بودجه مؤسسه ملی بهداشت انجام شد که بین سال‌های 1998 و 2003 از سوی کنگره آمریکا تعیین شده بود. تاریخ اکنون در حال تکرار است. در سال 2022، کنگره متحد شد تا با توجه به وضعیت چین، قانون تراشه و علم را تصویب و اجازه 280 میلیارد دلار بودجه‌ای را به منظور ارتقای نیمه‌رساناهای داخلی و افزایش بودجه چند آژانس تحقیقاتی بزرگ صادر کرد. یکی از ذینفعان اصلی این قانون، بنیاد ملی علوم آمریکاست که شاهد افزایش 11 درصدی بودجه خود به 9 میلیارد و 900 میلیون دلار در سال 2023 بود و بودجه این بنیاد تنها زمانی کاهش یافت که کنگره، بودجه امسال را با 9 میلیارد و 100 میلیون دلار تصویب کرد. سرمایه‌گذاری‌های فعلی دولتی در بنیاد ملی علوم آمریکا، دفتر علوم وزارت انرژی و مؤسسه ملی استاندارد و فناوری آمریکا که سرمایه‌گذاران اصلی پژوهش‌های پایه در علم فیزیکند، به عنوان سهمی از تولید ناخالص داخلی (GDP)، در مقایسه با سال 1997 به پایین‌ترین حد خود رسیده است. سرمایه‌گذاری پژوهشی آمریکا به عنوان سهمی از GDP همچنان در حال افزایش است که به دلیل کاهش سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه از سوی کسب‌وکارهای خصوصی اتفاق افتاده است. مشاور علمی بایدن و مدیر دفتر سیاست علم و فناوری کاخ سفید معتقد است باید رونق تحقیق و توسعه را با کمک بودجه‌های فدرال به مسیر بهتری بازگردانیم. افزایش شدید تحقیق و توسعه خصوصی برای مشاغل و اقتصاد مطلوب است اما جایگزینی برای انواعی از علوم پایه که بتوانند از حمایت‌های سرمایه‌گذاری‌های فدرال بهره‌مند شوند، وجود ندارد. به گفته دانشمند ارشد مؤسسه اطلاعات علمی شرکت تحلیلی Clarivate، آمریکا در حوزه‌هایی که بیشترین سرمایه‌گذاری را در آنها انجام داده، مانند تحقیقات زیست پزشکی پیشتازی خود را حفظ می‌کند. در مقابل چین در حوزه‌های علم مواد، علم فیزیک و علوم کامپیوتر از آمریکا پیشی می‌گیرد. این حوزه‌ها دقیقا حوزه‌هایی‌اند که آمریکا در سرمایه‌گذاری روی آنها کوتاهی کرده است.
زمانی که نوبت به تعیین اولویت‌های هزینه‌ها می‌رسد کنگره آمریکا بدون توجه به پیشنهادهای بودجه‌ای ارائه‌شده از سوی رؤسای‌جمهور، مسیر خود را طی کرده و براساس دستورالعمل خود حرکت می‌کند. به عنوان مثال اگرچه رئیس‌جمهوری پیشین یعنی دونالد ترامپ بارها به دنبال کاهش بودجه‌های علمی بوده، اما در دوران تصدی‌گری او، کنگره آمریکا سقف‌های بودجه‌ای مشارکتی را شکست و در کنار افزایش هزینه‌های دفاعی، آژانس‌های علمی را از نظر بودجه‌ای تقویت کرد. اما امروز قانونگذاران باید براساس توافقنامه بودجه‌ای عمل کرده و به دنبال محدود کردن هزینه‌های کلی تا سال 2025 باشند که می‌تواند روند افزایش هزینه‌های حوزه‌های STEM را دشوارتر کند. این روند باعث می‌شود آژانس‌های تأمین مالی به طور مداوم با جریان‌های سیاسی جابه‌جا شوند. گاهی هم آژانس‌های تأمین مالی، براساس بودجه‌های موقت و تهدید احتمالی تعطیلی دولت فعالیت می‌کنند.
