سارا طاهری – ثمین قیصری، گروه دانشگاه: خلاقیت باعث می‌شود شما از چهارچوب ذهنی خارج شده و دنیای ایده‌های خود را عملی کنید. البته این تمام ماجرا نیست. خلاقیت یک عنصر مهم در حوزه اقتصاد و لازمه کارآفرینان است. افراد خلاق در طوفان مسائل راه‌حل‌های کارساز ارائه می‌دهند. جوانان علاوه‌بر کنجکاوی و ریسک‌پذیری، انعطاف‌پذیری بالایی در برابر مشکلات دارند. دانشگاه‌ها به‌عنوان مراکز آموزشی و فرهنگی، می‌توانند یک بستر مهم برای پرورش خلاقیت جوانان باشند. فضای دانشگاه به دانشجویان این امکان را می‌دهد که ایده‌های خود را با دیگران به اشتراک بگذارند و از تجربیات یکدیگر بیاموزند. فعالیت‌های فرهنگی، هنری و علمی در دانشگاه‌ها می‌تواند به تقویت خلاقیت و نوآوری در بین دانشجویان کمک کند. همچنین برگزاری کارگاه‌ها، سمینارها و رویدادها در زمینه‌های مختلف می‌تواند به دانشجویان انگیزه دهد تا به دنبال ایده‌های جدید بروند.
چرا صنایع فرهنگی و خلاق جذابیت دارد؟
دانشگاه مرکز ساخت ایده‌های جدید و نوآوری است که می‌تواند نیاز فرهنگی و اجتماعی یک جامعه را بشناسد و در راستای حل آن بکوشد. دانشگاهی در این امر موفق‌تر است که صنایع خلاق را در اولویت حوزه فرهنگی خود بگذارد. در ایران صنایع خلاق یکی از رسالت‌های معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان است. دانشگاه‌های بسیاری نیز برنامه‌های خلاقیت محوری را در این حوزه آغاز کرده‌اند؛ مانند مسابقات «ایده شو» دانشگاه‌های پیام‌نور و «رویداد ملی صنایع خلاق و فناوریهای فرهنگی» دانشگاه آزاد که در این راستا برگزار می‌شود.
بهار صنایع خلاق دانشگاه آزاد از بهمن‌ماه 99
«رویداد ملی صنایع خلاق و فناوریهای فرهنگی» در دانشگاه آزاد رویدادی است که در آن استعدادهای دانشجویان شناخته و تقویت می‌شود و همانطور که از نام آن مشخص است معاونت فرهنگی و دانشجویی دانشگاه آزاد متولی برگزاری آن است. مسئولان این معاونت چند سالی است تلاش دارند تا با استفاده از شیوه‌‌های نوین و مؤثر، ایده‌های خلاق و فرهنگ محور اساتید، کارکنان و دانشجویان را وارد زیستبوم کسبوکارهای «فناوریهای نرم فرهنگی و صنایع خلاق» کند. بر همین اساس آیین‌نامه رویداد ملی صنایع خلاق و فناوریهای فرهنگی در بهمن سال 99 ابلاغ شد تا فضایی برای شکل‌گیری کسبوکارهای خلاق و مسئله‌محور در حوزه فرهنگی، هنری و اجتماعی شکل بگیرد.
آذر 1400؛ ایستگاه اول
نخستین رویداد ملی نیز در بهار سال 1400 کلید خورد و اختتامیه آن آذرماه همان سال برگزار شد که 600 اثر از واحدهای دانشگاهی به دبیرخانه این جشنواره ارسال و پس از داوری‌‌های فنی، درنهایت ۶۰ اثر انتخاب شد. از میان ۶۰ اثر، ۱۴ طرح به فینال راه پیدا کرد که از این میان نیز ۵ اثر به‌عنوان برگزیده انتخاب شدند. این ۵ اثر در سطح ملی و گاهی در سطح بین‌المللی حرفی برای گفتن داشتند. ۹۵درصد از دانشجویانی که در نخستین دوره این رویداد شرکت کردند، دانشجویان ترم چهار و پنج لیسانس بودند. آماری که نشان‌دهنده شور و شوق و خلاقیت نسل جوان است که هر سال نیز رو به افزایش است.
خرداد 1401، صنایع خلاق به پله دوم رسید
هرچند نقش دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی در توسعه صنایع خلاق روبه‌رشد بود؛ ولی چرخه تولید محصولات و محتوای فرهنگی همچنان با نیازهای واقعی کشور فاصله معناداری داشت؛ بنابراین برنامه‌ای پنج‌ساله تحت عنوان «سند تحول و تعالی دانشگاه» در سال ۱۴۰۰ در دستورکار قرار گرفت و مهرماه همان سال از این سند رونمایی شد. باتوجه‌به راه‌کنش سوم این سند «ترویج فرهنگ کسب‌وکار دانش‌بنیان و فرهنگ کارآفرینی و ارتقای توانایی علمی، فناوری و مهارتی افراد با تأکید بر نیازهای جامعه و ایجاد آمادگی جهت‌پذیرش مسئولیت‌های شغلی» دومین رویداد صنایع ملی خلاق در خردادماه سال ۱۴۰۱ همزمان با چهلمین سالگرد دانشگاه به صورت موازی با رویداد «عصر امید» برگزار شد که در آن حدود 750 طرح و ایده در حوزه صنایع خلاق از تمام واحدهای دانشگاه آزاد سراسر کشور ارسال شده و نزدیک به 193 طرح از میان آنها انتخاب شد. همانطور که پیش‌تر گفتیم در رویداد اول 600 اثر به دبیرخانه رویداد ارسال شد؛ اما در رویداد دوم باتوجه به اینکه داوری‌هایی نیز در خود استان‌ها انجام شد، این عدد به 750 اثر رسید که بیانگر رشد 25 درصدی آثار ارسال شده است.
تقاطع خلاقیت در بازارچه‌های صنایع خلاق
صنایع خلاق برای اولین‌بار با برگزاری یک رویداد ملی به متن فعالیت‌های فرهنگی دانشگاه راه پیدا کرد. اما آذرماه همان سال یعنی بعد از برگزاری دومین رویداد ملی در سال 1401 بخشنامه برگزاری این نمایشگاه‌ها به واحدها هم ابلاغ شد تا تولیدات خلاقانه و فرهنگی دانشجویان منسجم‌تر شود. بنابراین قرار شد این رویداد فقط در تهران نباشد بلکه به صورت برگزاری بازارچه‌هایی در دل واحدها دنبال شود. درواقع مسئولان دانشگاه آزاد برای آنکه بتوانند جمعیت بیشتری از دانشجویان را تحت پوشش قرار دهند، این جشنواره را به بازارچه صنایع خلاق تبدیل کردند. بازارچه‌ای که در آن دانشجو با دیگر دانشجویان ارتباط گرفته و در این روند منجر به توسعه محصولات می‌شوند. مسئولان دانشگاه بر این باور بودند این بازارچه‌ها بسترهای لازم برای یادگیری بیشتر دانشجویان را فراهم می‌کنند. بنابراین در راستای همگانی شدن این فضا در دانشگاه‌های آزاد سراسر کشور بعد از دومین بازارچه صنایع خلاق، سامانه «آزاد چارسوق» در اسفند سال ۱۴۰۱ کار خود را آغاز کرد.
در این بازارچه این امکان فراهم شد تا دانشجویان بیشتری در زمان کمتر و با هزینه کمتری در این حوزه فعال باشند. به‌طوری‌که در سال 1402، 83 واحد دانشگاه آزاد بازارچه صنایع خلاق داشتند و حدود هزار و 910 محصول به بانک اطلاعاتی ما توسط این بازارچه‌ها اعلام شد و تقریبا نزدیک به 565 دانشجو نیز به‌عنوان صاحبان آثار و محصولات معرفی شدند.
سامانه آزاد چارسوق برای خریدوفروش محصولات دانشجویی است و کمک بزرگی برای برطرف‌کردن فاصله چرخه تولید محصولات و فروش آن برای دانشجویان است. این سایت به دانشجویان کمک می‌کند محصول خود را بدون هزینه به فروش برساند و در حین تحصیل درآمد داشته باشند. قرار بود شبکه‌ای متشکل از هزار و ۸۷۰ محصول که از سوی دانشجویان در اپلیکیشن ایتا ایجاد شده به آزاد چارسوق منتقل شود؛ اما این فرایند به‌خوبی شکل نگرفت و تعداد محصولات کمتری به این سایت وارد شدند و حتی بعضی محصولات از نظر دسته‌بندی در دسته‌بندی مناسبی قرار نگرفته بودند. مثلاً در فناوریهای نرم و صنایع رسانه‌ای هیچ محصول مرتبطی قرار نگرفته بود که این نشان از ضعف سامانه در ارائه محصولات رسانه‌ای دارد. صنایع هنری با ۲۳۹ محصول از کارآمدترین بخش‌های این بازارچه و سایت بوده است. صنایع و میراث فرهنگی با ۳۴ اثر برای فروش جایگاه بعد را کسب کرده است. بخش‌های هنری آفرینش و خدمات خلاق نیز پیشرو در این بخش بودند.
صنایع خلاق در چهار بخش کلی صنایع هنری، صنایع و میراث فرهنگی، فناوریهای نرم و صنایع رسانه‌ای و آفرینش‌ها و خدمات خلاق برگزار می‌شود که صنایع هنری، خود دارای ۶ زیرمجموعه نقاشی، تذهیب، پوسترهای و گرافیک، داستان‌نویسی، عکاسی و هنرهای نمایشی است. صنایع و میراث فرهنگی شامل بحث جواهرات، اقلام زینتی، معماری و کاشی‌کاری، قالی و قالیچه، میناکاری و خاتم‌کاری، قلم‌زنی و معرق و مشبک است. همچنین مراسم آیینی و جشنواره‌های فرهنگی در این بخش حضور دارد. فناوریهای نرم و صنایع رسانه‌ای نیز مثل مستندات، کلیپ‌ها، انیمیشن‌ها، موشن‌گرافی، پادکست و نرم‌افزار مجازی و... است و در آفرینش‌ها و خدمات خلاق نیز بحث طراحی روی چرم، عروسک‌سازی و... دنبال می‌شود.
از دوره سوم چه خبر؟
روند اجرایی سومین دوره بازارچه‌های صنایع خلاق نیز در روزهای اخیر با ابلاغ نامه مدیرکل فرهنگی دانشگاه آغاز شد. براساس ابلاغیه معاونت فرهنگی، مسئولان دانشگاه آزاد می‌خواهند با توجه به به برگزاری موفق بازارچه‌های صنایع خلاق در واحدهای دانشگاهی و استقبال خانواده دانشگاه آزاد از برگزاری سالانه این رویداد، برای سومین سال رویدادها و بازارچه‌های دانشجویی صنایع خلاق (در سطح واحدها و استان) را با یک رویه نظام‌مند و منسجم برگزار کنند. امسال معاونت فرهنگی و دانشجویی باتوجه‌به ظرفیت واحدها و استان‌ها سعی در شخصی‌سازی و هدفمندکردن صنایع خلاق دارد. قرار است در طول سال تحصیلی 1404- 1403 حداقل دوبار این بازارچه به مدت‌زمان هر بازارچه ۱۵ روز کاری برگزار شود. امسال با بهره‌برداری از سایت آزاد چارسوق نظم بیشتری در فضای بازارچه جریان دارد.
شاید این سؤال مطرح شود که تفاوت این آیین‌نامه با آیین‌نامه قبلی چیست؟ آن طور که در آیین‌نامه جدید مطرح شده امسال تمام افراد شرکت‌کننده در بازارچه‌های فیزیکی صنایع خلاق واحد، ابتدا باید در سایت آزاد چارسوق که بستر فروش آنلاین محصولات دانشجویی زیر نظر معاونت فرهنگی و دانشجویی است؛ ثبت‌نام کنند و برای محصولات خود کد یکتا بگیرند و به‌صورت فیزیکی روی محصول خود چاپ کنند. با این کار هم سایت آزاد چارسوق رونق بیشتری می‌گیرد و بهتر و بیشتر شناخته می‌شود و هم امکان رصد و پرورش و رشد دانشجویان مستعد بیش‌ازپیش فراهم می‌شود.
در طول برگزاری «بازارچه‌های دانشجویی صنایع خلاق» باید هدایتگری (منتورینگ)، توانمندسازی و برگزاری کارگاه‌های آموزشی دانشجویان مدنظر قرار گیرد. «اصول بازاریابی محصول»، «تدوین طرح کسب وکار»، «تیم‌سازی»، «زیستبوم صنایع خلاق»، «روش‌های تأمین مالی و تسهیلات» و «توسعه بازار و محصولات» و... ازجمله سرفصل‌هایی است که در کارگاه‌ها در این رویداد نیز مانند سال‌های گذشته ۸۰ درصد از درآمد تیم‌ها و دانشجویان حاضر در «بازارچه‌های دانشجویی صنایع خلاق» به دانشجویان اختصاص داده می‌شود؛ اما برای حمایت از دانشجویان، معاونت فرهنگی و دانشجویی دانشگاه آزاد رویکرد جدیدی را در پیش گرفته است و به‌جای کمک‌های کوتاه‌مدت جزئی که ممکن است به‌صورت مقطعی به دانشجو کمک کند، بستری رایگان برای فروش محصولات به دانشجو داده می‌شود که سوددهی بیشتر و درازمدت در اختیارش می‌گذارد. همچنین معاونت فرهنگی در حال پیگیری، تبلیغات و برنامه‌ریزی، جهت شناخته‌شدن بیشتر و بالابردن بازدید آزاد چارسوق است تا در راستای بهره‌گیری از ظرفیت رسانه‌های محلی نیز قدمی برداشته باشد. این سایت روزانه ۴ هزار بازدید عمومی دارد که بستر مناسبی برای فعالیت‌های دانشجویی در عرصه کسب‌وکار است.
آن‌طور که فرزاد جهان‌بین، معاون فرهنگی و دانشجویی دانشگاه آزاد به «فرهیختگان» گفته است داوری این دوره، مانند سال‌های گذشته نیست و پس از تبدیل رویداد به بازارچه، رقابت دانشجویان به نوع دیگری دنبال می‌شود و به‌جای ارسال آثار، نیروهای معاونت وارد بازارچه شده و گروه‌های مستعد و برجسته را شناسایی و حمایت می‌کنند. درواقع دانشجویان در درون زیستبوم شناسایی می‌شوند و سپس رشد پیدا می‌کنند.
حمید مهدیون، مدیرکل فرهنگی و اجتماعی دانشگاه آزاد نیز در‌این‌باره می‌گوید: «رویداد صنایع خلاق و فناوریهای فرهنگی در ۲ سال اول به‌صورت مسابقه و داوری و... برگزار شد که برای شناسایی افراد مستعد در دانشگاه رویکرد مشابه با باقی جشنواره‌های فرهنگی را دنبال می‌کرد. ولی در ۳ سال اخیر این رویداد به بازارچه‌های صنایع خلاق در واحدهای دانشگاهی تبدیل شده است که زمینه عرضه زحمات و تولیدات دانشجویان عزیز فراهم شده است. این مهم سبب رشد مهارتی دانشجویان می‌شود و از طرفی در کنار کسب و ارتقای مهارت، امکان فروش محصولات و رونق کسب‌وکار را در واحدها فراهم ساخت. این بازارچه‌ها به‌مراتب طیف وسیع‌تری از افراد را شامل می‌شوند. در شیوه‌نامه بازارچه‌ها آمده است پس از شناسایی افراد مستعد در این حوزه به‌منظور منتورینگ و هدایتگری آنان در واحدهای دانشگاهی و حین برپایی بازارچه‌ها، دوره‌های آموزشی صنایع خلاق نیز توسط هیئت‌علمی دانشگاه برگزار شود.» بافر نیز از دیگر سایت‌هایی است که در این دوره از بازارچه نقش اثرگذاری ایفا می‌کند و پس از برگزاری دانشگاه‌ها موظف به تکمیل‌کردن اطلاعات خود در این سایتند که می‌تواند باعث قابل‌استناد بودن فعالیت شرکت‌کنندگان در سامانه بافر و کارنمای فرهنگی واحدها باشد.
