سارا طاهری، خبرنگار گروه دانشگاه: کلیدواژه «بازار فناوری؛ سرای نوآوری» از سال 1398 در ادبیات فناوری دانشگاه آزاد شکل گرفت. آن زمان کمتر کسی با این واژه آشنایی داشت و چندسالی طول کشید مفهوم آن در دانشگاه جا بیفتد، اما امروز تمام کسانی که حوزه دانشگاه را می‌شناسند، با مفهوم سراهای نوآوری نیز آشنایند و می‌دانند این سراها چیستند و چرا ایجاد شده‌اند. در سال 99 همان ابتدای کار 10 سرای نوآوری در دانشگاه آزاد راه‌اندازی شدند که پلی میان صنعت و دانشگاه ایجاد کردند تا به‌عنوان بازوی قدرتمند برای تشکیل بازار فناوری عمل کنند. قباد بهزادی‌پور که پیش از این مدیریت مراکز رشد در دانشگاه آزاد را برعهده داشت، با شکل‌گیری سراهای نوآوری مدیریت آنها را برعهده گرفت تا حالا هدایتگر 70 سرای نوآوری و 172 مرکز رشد دانشگاه باشد. سراهایی که به‌گفته وی قرار است تا پایان امسال به عدد 80 برسند. مهم‌ترین ماموریتی که اداره کل سراهای نوآوری دانشگاه آزاد به‌تازگی آن را کلید زده، بحث شبکه‌سازی این سراهاست، به‌عبارت بهتر قرار است این سراها در دسته‌های مختلف و مرتبط با هم یک زنجیره را تشکیل دهند تا در یک حوزه (مثل صنایع غذایی) تمام حلقه‌های آن زنجیره درکنار یکدیگر قرار گیرند تا چرخه کامل شود. یکی از ملاک‌های اصلی برای اعطای مجوز به سراهای نوآوری نیز همین بحث شبکه‌ای بودن سراهاست. درواقع به سراهایی مجوز فعالیت داده می‌شود که یکی از حلقه‌های تکمیل‌کننده زنجیره باشند. به‌گفته بهزادی‌پور برای امسال ایجاد چهار شبکه فناوری دنبال می‌شود که عبارتند از شبکه غذا و فراسودمندها، شبکه ساخت و تولید، شبکه صنایع خلاق و همچنین کسب‌وکارهای خانگی و روستایی و شبکه اقتصاد دیجیتال. مشروح گفت‌وگوی «فرهیختگان» با مدیرکل سراهای نوآوری دانشگاه آزاد در ادامه از نظر می‌گذرد.
گفت‌وگو را با موضوع رتبه‌بندی آغاز کنیم که چند سالی است به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اقدامات اداره‌کل سراهای نوآوری به صورت دوره‌ای انجام می‌شود. رتبه‌بندی چه جایگاه و تأثیری در فعالیت‌های اکوسیستم فناوری دانشگاه دارد؟
سال 1398 ما بحث رتبه‌بندی و سطح‌بندی مراکز رشد را شروع کردیم. برای سال اول 16 شاخص را به‌عنوان معیار سطح‌بندی در نظر گرفتیم. سه سطح برای مراکز رشد داریم. اولا همه مراکز رشد ما دارای مجوز اولیه وزارت علومند. وقتی در سطح‌بندی قرار می‌گیرند و سطح یک یا دو را به خود اختصاص می‌دهند، براساس تفاهمنامه‌ای که با وزارت علوم داریم، آنها مجوز فعالیت نیز می‌گیرند. یعنی علاوه‌بر مجوز اولیه، مجوز جدیدی هم به نام مجوز فعالیت دریافت می‌کنند. البته مجوز فعالیت به این معنا نیست که مرکز دارای مجوز اولیه نمی‌تواند فعالیت کند. مجوز فعالیت یک پله بالاتر از مجوز اولیه است. قبلا می‌گفتند «مجوز اولیه دائم»، حالا کلمه «دائم» را به «فعالیت» تغییر داده‌اند.
وقتی مراکز رشدمان طبق تفاهمنامه به سطح یک و دو می‌رسند، به وزارت علوم معرفی و مجوز فعالیت می‌گیریم. از جمع 172 مرکز رشدمان، تقریبا 70 مرکز اقماری‌اند و در صورت رسیدن به حداقل نصاب در ارزیابی سالیانه، وارد سطح‌بندی می‌شوند. 100 مرکز دیگر نیز در سطح‌بندی سالیانه قرار می‌گیرند. اکنون بیش از 50 مرکز از میان 100 مرکز توانسته‌اند مجوز فعالیت خود را از وزارت علوم گرفته و کارشان را انجام می‌دهند. زمانی که مرکز، مجوز فعالیت وزارت علوم را می‌گیرد، می‌تواند از مزایایی برخوردار شود که مراکز رشد دیگر ازجمله مراکز تحت مدیریت وزارت علوم مشمول آنها می‌شوند. هنگامی که این مجوز دریافت می‌شود، در سامانه وزارت علوم، نام مرکز رشد مانند مرکز رشد واحد خوراسگان یا هر مرکز رشد دیگری ظاهر می‌شود. زمانی که شرکتی از یک مرکز رشد به معاونت علمی مراجعه می‌کند و می‌گوید مثلا من در مرکز رشدی هستم که مورد تأیید وزارت علوم است ، در سامانه وزارت علوم برای آن واحد فناور در زمینه‌هایی چون دانش‌بنیانی و لیزینگ دانش‌بنیان، امتیاز ویژه‌ای ثبت می‌شود و تمام مزایای مربوطه به آن تعلق می‌گیرد. این روند در سال ۱۳۹۸، هنگامی که رتبه‌بندی مراکز رشد را با شاخص‌های که شامل شاخص‌های کیفی و کمی بودند آغاز کردیم، شکل گرفت. شاخص‌های کیفی به این دلیل مطرح شدند که برخی استانداردها باید در ساختار و زیرساخت‌های مربوطه رعایت می‌شدند.
از چند شاخص در رتبه‌بندی مراکز رشد استفاده می‌کنید؟
شاخص‌های کمی شامل تعداد هسته‌ها، واحدها، شرکت‌ها، محصولات تولیدی، محصولات دارای مجوز، اختراعات و پتنت‌ها بودند. ما کار خود را با ۱۶ شاخص آغاز کردیم و بعد از گذشت حدود یک یا دو سال، این شاخص‌ها به ۳۰ عدد و در حال حاضر به ۴۳ شاخص افزایش پیدا کرده‌اند که مراکز رشد موجود در زیست‌بوم فناوری دانشگاه براساس این شاخص‌ها انجام می‌شود. این شاخص‌ها در دسته‌بندی‌های مختلف قرار می‌گیرند و براساس سطح‌بندی، حق سرپرستی رئیس مرکز رشد افزایش پیدا می‌کند و ساختار مرکز رشد نیز تکامل می‌یابد؛ به این معنا که از نظر نیروی انسانی، نیروی بیشتری در اختیار مرکز قرار می‌گیرد و اختیاراتی به او تفویض می‌شود. با این تفویض اختیار، شورای مرکزی رشد و مدیر مرکز رشد، قادر به انجام بسیاری از امور خواهند بود. در مقابل، اگر امتیازات پایین باشند، میزان حمایت‌ها و اختیارات اعطاشده نیز کاهش می‌یابد. به‌عنوان مثال، در مرکز رشد سطح یک، صددرصد درآمد مرکز قابل هزینه در خود مرکز است اما در سطح دو این مقدار ۵۰ درصد و در سطح سه حتی کمتر است. هرچه سطح مرکز رشد بالاتر باشد، میزان تفویض اختیار نیز افزایش پیدا می‌کند.
برای سراهای نوآوری نیز همین روند دنبال می‌شود؟
بله همین روند را دنبال کردیم، با ۱۶ شاخص که شامل بحث درآمدزایی از فعالیت‌هایی نظیر ایجاد استارتاپ‌ها، واحدهای فناور، هسته‌های فناور در زمینه‌های تخصصی، میزان ارتباط با صنعت، تعداد شرکت‌های تحقیق و توسعه مستقر در مرکز، حل مسائل مختلف و قراردادهایی است که با صنعت منعقد می‌شود و درآمدی که برای واحد دانشگاهی به ارمغان می‌آورد. این شاخص‌ها همچنین شامل میزان زیرساخت‌های اختصاص‌داده‌شده از سوی واحد دانشگاهی می‌شود. تمامی این موارد به ۱۵ یا ۱۶ آیتم برای ارزیابی نوآوری تبدیل می‌شوند که براساس آن ارزیابی سراهای نوآوری را انجام می‌دهیم. اولین شاخص مهم برای نوآوری، متراژ فضای اختصاص‌یافته به فضای کار اشتراکی برنامه شتاب‌دهی است که امسال به آن اضافه شد. سال گذشته یک کتاب تألیف کردیم که شامل 69 دوره بود و اکنون این تعداد را به ۱۰۰ دوره افزایش داده‌ایم. این 100 دوره نیازمند فضایی به نام «فضای کار اشتراکی» است که در آن بخش‌های مختلفی وجود دارد. باید بخشی برای کنفرانس، بخشی به‌عنوان استراحتگاه و همچنین میزهایی برای تیم‌ها در نظر گرفته شود تا دور هم بنشینند و درباره موضوعاتی چون تدوین طرح کسب‌وکار، تولید ایده و بازار محصول و دیگر مباحث صحبت کنند. قبلا این فضا وجود نداشت و ما به‌منظور ایجاد انگیزه و تشویق دوستان برای راه‌اندازی فضای کار اشتراکی، این مورد را به آن اضافه کرده‌ایم.
امسال همچنین مورد جدیدی به برنامه‌ها اضافه کرده‌ایم که مربوط به افزایش تعداد دوره‌های برگزار شده در راستای برنامه شتاب‌دهی است. برنامه شتاب‌دهی شامل 100 عنوان است و به این صورت طراحی شده که نیمی از آن به‌صورت تخصصی به بررسی حوزه‌های مرتبط با سرای نوآوری، ارزیابی بازار، بررسی برنامه تجاری، مجوزها و برندسازی می‌پردازد و نیم دیگر آن عمومی است و شامل مباحثی نظیر نحوه ثبت شرکت، برندینگ و آشنایی با قوانین مالیاتی می‌شود. ما این مباحث مانند نحوه ثبت شرکت دانش‌بنیان را نیز در دستورکار قرار داده‌ایم. درخصوص ارزیابی سرا نیز انتظار داریم سرای نوآوری بتواند برنامه شتاب‌دهی را در داخل فضای کار اشتراکی اجرا کند. تعداد منتورها و مشاورانی که در سرای نوآوری فعالیت دارند، تعداد هسته‌ها، واحدها، شرکت‌های دانش‌بنیان و شرکت‌های خلاقی که در حوزه تخصصی سرای نوآوری فعالیت می‌کنند، بسیار مهم است. وقتی درباره سرای نوآوری صحبت می‌کنیم، درواقع به زیست‌بومی اشاره داریم که روی یک مسئله منطقه‌ای یا ملی کار می‌کند؛ به‌عنوان مثال در حوزه قطعه‌سازی، بذر یا سایر موضوعات. درنتیجه انتظار داریم شرکت‌هایی تشکیل یا جذب شوند که با آن حوزه‌ها بیشتر مرتبط باشند.
یکی دیگر از موارد جدید که به برنامه‌ها اضافه کرده‌ایم، بحث تحقیق و توسعه‌هایی (R & D) است که به سرای نوآوری جذب می‌شوند. فرض کنید ما در سیرجان معادن گل‌گهر داریم؛ اگر بتوانیم تیم R&D آنجا را جذب کنیم یا در تبریز تیم R&D تراکتورسازی را بیاوریم یا در هر جای دیگری که یک صنعت بزرگ وجود دارد، نیازهای آن صنعت را دریافت کرده و برایش تیم تشکیل دهیم، سپس هسته‌ای ایجاد شده و درنهایت شرکت تشکیل می‌شود و ما می‌توانیم آن مسئله را حل کنیم. وقتی نیاز از طرف صنعت مطرح شود و ما بتوانیم آن را حل کنیم، درواقع محصولی را از قبل آماده کرده‌ایم که مشتری دارد، در نتیجه به راحتی به فروش می‌رود و می‌توان فرایند تجاری‌سازی را انجام داد.
این شاخص هم امسال اضافه شده است؟
بله، ما همچنین به شاخص‌هایمان موارد جدیدی را اضافه کرده‌ایم که شامل دوره‌های تخصصی و رویدادهای فناورانه می‌شود. به لطف خدا آمار رویدادهای سال گذشته به حدود 2 هزار و ۳۵۰ رسیده است. تعداد محصولات، چه با مجوز و چه بدون مجوز، همچنین اخذ استانداردها، ایزوها و CE بسیار مهم است. در بحث همکاری با شتاب‌دهنده‌های بیرونی نیز ما به‌ندرت شتاب‌دهنده‌ها را در داخل دانشگاه مستقر می‌کنیم اما برای برگزاری دوره‌ها یا سرمایه‌گذاری و موارد مشابه، می‌توانیم با شتاب‌دهنده‌های بیرونی همکاری داشته باشیم. بحث تعداد تفاهمنامه‌هایی که سرا منعقد می‌کند، تعداد دانشجویانی که در طرح پویش اشتغال جذب شده‌اند، میزان درآمدها، هزینه‌کردها و میزان جذب منابع مالی از نهادهای مختلف نظیر بنیاد برکت، کمیته امداد، معاونت علمی و فناوری، خیرین و وزارتخانه‌ها نیز از دیگر مواردی است که تلاش می‌کنیم تا حمایت‌های لازم را برای سرای نوآوری دریافت کنیم. جمع همه این عوامل، با توجه به اهمیت متفاوت آنها، وزن‌ها و امتیازات مختلفی را به همراه دارد. براساس این مستندات، طی یک بازه زمانی یک تا دو ماهه، مستندات را از واحدهای دانشگاهی دریافت می‌کنیم. ابتدا مستندات اولیه شامل خوداظهاری بررسی می‌شود و سپس شروع به ارزیابی دقیق هرکدام می‌کنیم. اگر مستنداتی ناقص باشد، مانند مستندات مالی یا دوره‌ای که برگزار شده اما پوستر یا صورت‌جلسه آن ارسال نشده، تا حد امکان به واحدها کمک می‌کنیم تا این مستندات را تکمیل کنند. درنهایت، براساس ارزیابی‌های انجام‌شده، نمره‌ای اختصاص داده شده و سپس این موضوع به شورای مدیریت فعالیت‌های دانش‌بنیان سازمان مرکزی ارجاع و گزارش داده می‌شود. پس از تأیید در شورا، سطح سراهای نوآوری واحدهای دانشگاهی به آنها اعلام می‌شود.
ماحصل مهم رتبه‌بندی شناخت دقیق‌تر زیست‌بوم فناوری دانشگاه است. ابعاد این زیست‌بوم را با زبان اعداد تشریح کنید. تعداد مراکز رشد چقدر افزایش داشته است؟
سال گذشته حدود ۱۶۲ مرکز رشد داشتیم و امسال حدود ۱۰ مرکز دیگر به این تعداد اضافه کرده‌ایم. معمولا هر سال به‌طور متوسط ۱۰ مرکز اقماری اضافه می‌شود. اکنون تعدادشان به 172 مرکز رسیده است. مراکز اقماری هنوز مجوز اولیه وزارت علوم را نگرفته‌اند. در گذشته سیاستگذاری این بود که از ابتدا مجوز وزارت علوم اخذ شود اما اکنون ابتدا مجوز اقماری داده می‌شود و مراکز به مدت یک تا یک‌سال‌ونیم کار می‌کنند. پس از کسب ۱۵۰ امتیاز اولیه، برای آنها مجوز وزارت علوم دریافت می‌شود و با رسیدن به ۳۰۰ امتیاز، به سطح دو و سپس با 600 امتیاز به سطح یک ارتقا می‌یابند و مجوز فعالیت آنها صادر می‌شود. درخصوص رشد مراکز، از سال ۱۳۸۲ که بحث مراکز رشد آغاز شد، تا سال 1403تعداد مراکز رشد به ۱۷۲ مورد رسید که حدود ۷۲ مرکز رشد اقماری بوده و 100 مرکز مجوز اولیه دارند. از این تعداد، بیش از ۵۰ مرکز موفق به اخذ «مجوز فعالیت» از وزارت علوم شده‌اند، چون در سطوح یک و دو بوده‌اند.
ممکن است امتیاز برخی از واحدها را کم کنید؟ تاکنون این اتفاق افتاده است؟
بله برخی از واحدها - در حد یکی، دو واحد - نیز متاسفانه به دلیل امتیاز کم، از سطح یک به سطح دو یا از سطح دو به سطح سه تنزل یافته‌اند. این‌گونه نیست که با اعطای مجوز سطح یک، مرکز برای همیشه در این سطح باقی بماند؛ ما هر سال ارزیابی انجام می‌دهیم و ممکن است یک مرکز از سطح یک به سطح دو یا از سطح دو به سطح سه منتقل شود. برای ما قیدی حساب نمی‌شود که اگر مرکزی به سطح یک رفت، تا آخر در همان سطح بماند.
در حال حاضر فضای اختصاص‌یافته به زیست‌بوم فناوری دانشگاه آزاد چقدر است؟ این عدد در سال 1397 یعنی قبل از اینکه ریل‌گذاری دانشگاه به سمت یک دانشگاه حل مسئله تغییر کند چقدر بود؟
در سال 1401، مراکز رشد دانشگاه آزاد حدود 154 هزار مترمربع فضا داشتند که این رقم در سال گذشته به 195 هزار متر مربع رسید. اکنون که با همدیگر صحبت می‌کنیم به ۲۴۵ هزار مترمربع برای مراکز رشد افزایش یافته است. به‌طور کلی اگر بخواهیم مجموع فضاهای اختصاص‌داده‌شده در زیست‌بوم دانشگاه آزاد شامل مراکز رشد و سراهای نوآوری را حساب کنیم باید بگوییم 245 هزار برای مرکز رشد و 230 هزار مربوط به سرای نوآوری بوده و در مجموع حدود ۴۷۵ هزار مترمربع است. درواقع نزدیک به نیم میلیون مترمربع به فضاهای فناوری دانشگاه آزاد اختصاص داده شده است. این عدد بسیار قابل‌توجه است؛ چراکه از سال 1397 که تقریبا هیچ سرای نوآوری وجود نداشت، تنها ۴۰ هزار مترمربع فضا برای مراکز رشد داشتیم. سپس در سال 98 این عدد به حدود 90 هزار مترمربع رسید و در سال 1399 به 135 هزار مترمربع و در سال 1403، فضای اختصاص‌یافته به به مراکز رشد به حدود 250 هزار متر مربع رسیده است. برای سراهای نوآوری نیز در سه سال اخیر از 150 هزار مترمربع به 230 هزار مترمربع رسیده‌ایم که مجموع فضای در اختیار مراکز رشد و سراهای نوآوری دانشگاه به 500 هزار مترمربع رسیده است، یعنی طی پنج سال از 40 هزار مترمربع به نزدیک 500 هزار مترمربع رسیده‌ایم.
روند رشد تعداد سراهای نوآوری هم تداوم داشته است؟ چند سرا در حال حاضر مشغول به فعالیتند؟
از ابتدای سال گذشته که ۶۴ سرا داشتیم، امسال ۶ مورد به آن اضافه کرده‌ایم و اکنون پس از جلسه شورای مدیریت فعالیت‌های دانش‌بنیان برگزارشده در هفته گذشته، به ۷۰ سرا رسیده‌ایم و احتمالا تا پایان سال ۱۰ مورد دیگر اضافه خواهد شد. پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال به ۸۰ سرای نوآوری در دانشگاه آزاد برسیم.
این7۰ سرای نوآوری در چه حوزه‌هایی فعالیت می‌کنند؟
برای مثال، در حوزه علوم دریایی یک سرا داریم. در حوزه حمل‌ونقل یک سرا، در حوزه نفت، گاز و پتروشیمی دو سرا، در حوزه خودرو و قطعه‌سازی۴ سرا داریم که اکنون به ۵ سرا رسیده است. در حوزه فناوری‌های آموزشی یک سرا داریم که مربوط به واحد تهران غرب است. در حوزه اقتصاد دیجیتال یک سرا، در حوزه فولاد و صنایع فلزی۳ سرا و در حوزه اجتماعی و اخلاق و صنایع خلاق ۳ سرا فعالیت می‌کنند. همچنین در حوزه صنایع تبدیلی و فناوری‌های سبز ۳ سرا و در حوزه سلامت کار و تجهیزات پزشکی۴ سرا وجود دارد. در زمینه همکاری با اتاق بازرگانی و صادرات ۲ سرا، در حوزه نساجی و مواد ۲ سرا و در حوزه گردشگری و صنایع‌دستی۴ سرا داریم. در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات ۳ سرا و در حوزه گیاهان دارویی، غذا، فراسودمندها و کشاورزی نیز21 سرای نوآوری داریم. همچنین در حوزه طلا و جواهر یک سرا، کاشی و سنگ 4 سرا، رباتیک و هوشمندسازی۶ سرا و در حوزه پوشاک نیز3 سرا داریم.
چرا تعداد بعضی سراها در یک حوزه خاص بیشتر و در برخی از حوزه‌ها کمتر بوده است؟
هنگامی که ما مجوز سرای نوآوری را به یک واحد دانشگاهی یا استانی اعطا می‌کنیم به چند نکته توجه می‌کنیم. این واحدها باید به ۱۶ سوال در قالب آیین‌نامه جامع بازار فناوری و سراهای نوآوری پاسخ دهند. اولین سوال این است که این سرای نوآوری براساس چه نیازی شکل گرفته و می‌خواهد چه مسئله و مأموریتی را در کشور حل کند؟ آیا این سرا به اقلیم منطقه توجه دارد یا صنایع منطقه را مدنظر قرار داده است؟ اگر بحث اقلیم منطقه است، آیا پتانسیل و ظرفیت لازم از نظر اعضای هیئت‌علمی، زیرساخت‌ها و تجهیزات موجود را دارد یا خیر؟ آیا آنچه برای صنعت انتخاب شده، دارای ظرفیت مناسب است؟ درصورتی‌که این ظرفیت وجود داشته باشد مرحله بعدی بررسی این است که این سرا برای چه دسته از دانشجویانی ایجاد شده است؟ به‌عنوان مثال آیا در حوزه گیاهان دارویی رشته‌های مرتبط مانند گیاهان دارویی، زراعت یا کشاورزی در دانشگاه وجود دارد؟ یا مثلا آیا هدف در سرای «فناوری مواد» این است که از طریق این سرا عرصه‌ای برای دانشجویان علوم پایه و فنی و مهندسی ایجاد شود تا آموزش‌های کسب‌وکار و «دانشگاه آزاد اسلامی، دانشگاه کارآفرین» را دنبال کنند؟ به این ترتیب، به نقش دانشجویان و همچنین طرح پویش نیز توجه می‌شود.
آیا آن برنامه‌ای که به ما ارائه می‌دهند در بحث مالی به این دیدگاه توجه دارد که از مدل اجاره و حق امتیاز (رویالتی) به سمت سهامداری و سرمایه‌گذاری حرکت کند؟ آیا این برنامه به‌گونه‌ای است که در آینده شرکتی از سوی اعضای هیئت‌علمی یا دانشجویان در آن سرا شکل بگیرد؟ آیا آنها درآمدزایی مبتنی‌بر فناوری را در سرا دیده‌اند یا تنها به یک کار اقتصادی ساده و معمولی بسنده کرده‌اند؟ تمامی این پرسش‌ها به این مسئله برمی‌گردد که سرا چه چالش‌هایی از کشور را حل می‌کند. اکنون بذر یکی از مسائل مهم در امنیت غذایی کشور مطرح است. به همین دلیل ما به‌عنوان شبکه غذا و فراسودمندها که به دنبال توسعه و گسترش آن در سراسر دانشگاه آزادیم تنها به یک منطقه خاص توجه نمی‌کنیم بلکه بررسی می‌کنیم کدام واحدها و استان‌ها با توجه به ویژگی‌های خاک، منابع آب و امکانات از جمله وجود گلخانه امکان توسعه این بخش را دارند.
زمانی که به این شکل نگاه می‌کنیم متوجه می‌شویم برای یک موضوع ممکن است چندین منطقه پتانسیل داشته باشند و به‌طور خودکار این توسعه رخ می‌دهد؛ چراکه کشاورزی و امنیت غذایی مسئله‌ای بسیار مهم است و به همین دلیل بیشترین تعداد سراها در این حوزه قرار دارند اما وقتی به صنایع مختلف نگاه می‌کنیم می‌بینیم در تبریز و کرمان نیاز به قطعه‌سازی برای همکاری با صنایع و معادن وجود دارد بنابراین به اقلیم و صنعت منطقه نگاه می‌کنیم. قطعه‌سازی در این مناطق به‌عنوان نیاز منطقه و صنعت در نظر گرفته می‌شود و ما نیز بر همین اساس مجوزها را صادر می‌کنیم. اجازه دهید یکسری آمارها را خدمت شما ارائه دهم. برخی از این آمارها مربوط به وضعیت فعلی و برخی مربوط به برترین‌های امسال است.
کدام استان‌ها در زمینه سراها و مراکز رشد برتر بوده‌اند؟ مراکز رشد برتر یا سراهای نوآوری برتر در استان‌ها و واحدها چطور انتخاب می‌شوند؟
پس از ارزیابی و سطح‌بندی ما یکسری آمارهای کیفی و کمی داریم. این آمارها را نرمال‌سازی کرده و به آنها وزن می‌دهیم. در بخش آمار کیفی، بیشتر بحث درآمدزایی مطرح است. در سال ۹۷، ما ۴۶ هزار مترمربع فضای مراکز رشد داشتیم. از سال ۹۷ تا ۹۹، یک مرحله ارزیابی و سطح‌بندی جدی در سال 98 انجام شد و واحدها شروع به افزایش فضا کردند. در عرض دو سال، مساحت مراکز رشد از ۴۶ هزار مترمربع به ۱۳۵ هزار مترمربع رسید. اگر دو سال به دو سال را محاسبه کنید، متوجه می‌شوید که از ۱۳۵ هزار مترمربع به ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار مترمربع افزایش یافته‌ایم. در سال 1400 سراها اضافه شد. در سال 1400، تعداد سراها به‌طور چشمگیری افزایش یافت و ما در همان سال استارت کار را زدیم و حدود ۱۰ سرا در هر سال اضافه کردیم. به این ترتیب، در عرض یک سال، تعداد سراها به ۳۰ واحد افزایش یافت. سپس به‌یکباره این آمار افزایش یافت.
مجموع تمامی آمارهای کمی و کیفی مراکز رشد دانشگاه به امتیاز تبدیل شده و مرکز رشد برتر با 2هزار امتیاز مشخص شد و امتیاز سایر مراکز رشد به‌تدریج کاهش یافت. اگر بخواهیم براساس سطح عملکرد مراکز رشد را رتبه‌بندی کنیم برترین مراکز رشد به ترتیب امتیازات به این شرحند؛ مرکز رشد واحد علوم‌وتحقیقات تهران، مراکز رشد اصفهان واحد خوراسگان، مرکز رشد واحد اراک، مرکز رشد واحد تهران شمال، مرکز رشد واحد رودهن، مرکز رشد واحد قزوین، مرکز رشد واحد شیراز، اهواز، ساری، سیرجان، بندرعباس، اردبیل، پردیس و قم. این ۱۵ مرکز رشد برتر در میان ۱۷۲ مرکز رشد دانشگاه آزاد قرار دارند. همچنین طی ارزیابی از سراهای نوآوری سراهای نوآوری برتر به ترتیب سرای بذر و گلخانه واحد اصفهان، سرای نوآوری فولاد، زنجیره تامین و صنایع وابسته واحد سیرجان، سرای نوآوری گیاهان دارویی، سرای نوآوری گیاهان زینتی واحد گرگان، سرای نوآوری فناوری اطلاعات و ارتباطات واحد خوراسگان و سرای نوآوری سلامت «واحد تهرانپزشکی» از برترین سراهای سال گذشته بوده‌اند. سایر سراها نیز تغییرات مثبتی داشته و عملکرد خوبی از خود نشان داده‌اند.
امسال چند مجوز برای تاسیس سرای نوآوری داده‌اید؟
در رابطه با مجوزهای نوآوری امسال واحد شهر قدس مجوز سرای نوآوری شبکه کسب‌وکارهای خانگی و روستایی را دریافت کرده است.
منظور از «شبکه» در عنوان سرای واحد شهرقدس چیست؟
تفاوت اصلی این سرا با سایر سراهای نوآوری در کلمه «شبکه» است. سرای نوآوری شبکه مانند دیگر سراهای نوآوری نیست. سایر سراهای نوآوری دارای ارکان و برنامه‌های شتاب‌دهی و مراکز رشدند، اما در این سرا بحث شبکه در سطح ملی مطرح است. این سرا برای تمامی واحدهای دانشگاه در حوزه کسب‌وکارهای خانگی و روستایی فعالیت می‌کند و هدف آن ایجاد شبکه‌ای در این زمینه است.
این شبکه می‌تواند در سراسر کشور فعالیت‌هایی مانند اطلاع‌رسانی و تجاری‌سازی را انجام دهد، برای مثال اگر دانشجویی در خراسان شمالی موفق به تولید کیف چرمی شده باشد، می‌تواند به این شبکه بپیوندد و از طریق آن با سایر افراد در حوزه کسب‌وکار خود ارتباط برقرار و بازارهای جدیدی را پیدا کند. همچنین با تولیدکنندگان و تجار داخلی و بین‌المللی ارتباط برقرار می‌کنیم تا کار توسعه یابد. ممکن است محصول در یک منطقه تولید شود و درجایی دیگر توزیع شود و به فروش برسد. تمامی فعالیت‌های مربوط به صنایع خلاق فرهنگی و هنری نیز تحت این شبکه قرار خواهند گرفت که با محوریت واحد شهر قدس و واحدهای دانشگاهی مختلف اجرایی می‌شود.
به‌جز واحد شهرقدس کدام واحدها امسال مجوز تأسیس سرا دریافت کرده‌اند؟
استان خوزستان و واحد اهواز، مجوز سرای نوآوری شیلات و محصولات زراعی را دریافت کرده‌اند، همچنین در استان خوزستان، واحد دزفول نیز مجوز زیست‌فناوری گیاهان زراعی و باغی را دارند. استان ایلام و شهر ایلام در حوزه نوآوری «زیست‌فناوری» فعالیت دارند و واحد یاسوج هم مجوز نوآوری «صنایع غذایی و تبدیلی» را از معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری دریافت کرده، همچنین سرای نوآوری واحد عراق توانسته از شورای مدیریت فعالیت‌های دانش‌بنیان مجوز اولیه دریافت کند که با این سرا، تعداد سراهای نوآوری که مجوز اخذ کرده‌اند به 6 می‌رسد.
چند سرا مجوز دائمی دارند؟ قبلاً فقط 6 سرا چنین مجوزی داشتند.
چهار مجوز بوده که دو مجوز دیگر نیز به آن اضافه شده است. در حال حاضر تعداد سراهایی که دارای مجوز دائمی هستند، چهار مورد اول که شامل سرای نوآوری بذر و گلخانه اصفهان، سرای نوآوری فولاد سیرجان، سرای نوآوری گیاهان دارویی اصفهان و سرای نوآوری کشت و تجاری‌سازی گیاهان زینتی گرگان است که از سال قبل مجوز دائم داشتند و اکنون سرای نوآوری فناوری اطلاعات و ارتباطات واحد اصفهان و سرای نوآوری سلامت واحد تهران پزشکی نیز پس از ارزیابی و سطح‌بندی امسال به این موفقیت نائل شده‌اند. به‌این‌ترتیب 6 سرای نوآوری دارای مجوز دائمی‌اند. تمامی سراهای نوآوری فعال در زیست‌بوم فناوری و نوآوری دانشگاه در سطح‌بندی شرکت کرده و یکی از سه سطح موجود در ارزیابی و سطح‌بندی را دریافت می‌کنند، به‌طور مثال سرای نوآوری یزد در حوزه رباتیک اولیه- سطح سه فعال است. باید توجه داشت که تمام مجوزهای اولیه سطح سه‌اند و دائمی‌ها در سطح یک و دو قرار دارند. درخصوص شبکه‌سازی هم از سال ۹۹ نگاهی بیندازیم، در آن سال هفت سرا وجود داشت و سپس در سال‌های بعد از ۲۸ به ۶۴ و در حال حاضر 70 مورد افزایش یافته است.
به نظر شما مهم‌ترین عامل برای دستیابی به موفقیت در سراهای نوآوری و مراکز رشد چیست؟
یکی از عوامل موفقیت هسته‌های فناوری این است که توانایی تبدیل شدن به شرکت را داشته باشند. اگر فردی که در این حوزه فعالیت می‌کند، محصول یا خدماتی را با درک درست از بازار تولید و ارائه کند و دید روشنی نسبت به فروش و جامعه هدف خود داشته باشد و همچنین بداند چگونه شرکت خود را ثبت و دانش‌بنیان کند و از حمایت‌های لازم بهره‌مند شود، احتمال موفقیت افزایش می‌یابد. این موارد را تحت‌برنامه‌ای قرار داده‌ایم که هدف آن توانمندسازی افراد برای جلوگیری از شکست ایده‌ها است. نام آن را «برنامه شتاب‌دهی» گذاشته‌ایم و چنین کاری را انجام می‌دهیم.
در سال ۹۸، بر اساس آماری که داشتیم، ۶۰ رویداد برگزار شد. این رویدادها در دسته‌های مختلف شامل دوره‌های سه یا چهارساعته، رویدادهای یک یا دو روزه یا چالش فناوری، استارتاپ ویکند، Demo Day و تدکس بوده‌اند. در سال ۹۹ بر اهمیت این موضوع تأکید خیلی زیادی داشتیم و اداره‌کل نیز بر ضرورت افزایش تعداد این رویدادها تأکید می‌کرد تا به سمت توانمندسازی برویم. بنابر آمارها 70 درصد هسته‌های فناوری شکست می‌خوردند و نمی‌توانستند به مرحله بعد بروند. روی نقطه‌ضعف‌ها شروع به کار کردیم. سال اول تعداد را ۶ برابر بیشتر کردیم و به 362 رویداد رسیدیم، سپس این تعداد دوبرابر شد و از ۳۶۲ رویداد به ۶۲۴ رویداد رسیدیم. در سال ۱۴۰۱، اولین رویداد «عصر امید» برگزار شد و تصمیم گرفتیم حدود سه‌هزار ایده ارائه کنیم که تمامی واحدها در این رویداد شرکت کردند. تعداد رویدادها از ۶۰۰ به هزار و ۸۰۰ رسید و این روند ادامه یافت. «عصر امید» تمام شد، اما اجازه ندادیم تبی که ایجادشده، از بین برود. تلاش کردیم تعداد هسته‌های فناور که وارد مراکز رشد شده و شرکت‌هایی افزایش یابد که جذب ما می‌شوند و احتمال شکست آنها کاهش پیدا کند؛ به همین دلیل از آنها حمایت کردیم و این حمایت را به‌عنوان یکی از شاخص‌های سطح‌بندی سراها و مراکز رشد درنظر گرفتیم. خوشبختانه این تعداد کاهش نیافت و حتی به لطف خدا بیشتر شد. ما به دوهزار و ۳۰۵ رویداد در قالب دوره‌های مختلف، وبینارها، استارتاپ ویکندها و چالش فناوری دست‌یافتیم که مجموع آنها باعث رشد تعداد هسته‌های فناور مراکز ما شده است.
همچنین سامانه‌ای داریم که اکنون فعال است و آمارهای هرسال را به‌صورت آنلاین ثبت می‌کند. اگر می‌خواستم تجمعی جمع کنم، می‌توانستم بگویم تاکنون پنج هزار رویداد برگزار کرده‌ایم. آمار فروردین ۱۴۰۲ تا فروردین ۱۴۰۳ نشان می‌دهد تقریباً ماهانه ۲۰۰ تا 300 رویداد برگزار می‌شود. به‌طور مثال، در سال‌های گذشته از ۶۰۰ رویداد به هزار و ۲۰۰ رویداد، سپس به هزار و ۸۰۰ رویداد و در حال حاضر به 2 هزار و ۴۳ رویداد در حوزه فناوری و نوآوری رسیده‌ایم.
به‌عنوان نمونه در سال ۹۸ تعداد ۵۰۴ هسته و واحد فناور داشتیم، در سال ۹۹ این تعداد به ۸۷۷ رسید و در سال ۱۴۰۰ به هزار و ۱۱۳ واحد افزایش یافت. در سال ۱۴۰۱ تعداد هزار و 681 هسته و واحد فناور وجود داشت، در سال 1402 تعداد هزار و 873 هسته و واحد فناور و امسال با دوهزار و ۴۳ هسته و واحد فناور مواجه هستیم، یعنی دوهزار و 43 قرارداد از واحدهای دانشگاهی به دست ما رسیده که در آنها هسته‌ها و واحدهای فناور مشخص شده‌اند، مهر و امضای واحد دانشگاهی و امضای هسته یا واحد فناور درج‌شده و مستندات مالی و صورت‌جلسات آنها نیز موجود است. اگر بخواهم به‌طور دقیق‌تر این موارد را شرح دهم، حدود ۹۸۲ هسته فناور، ۸۸۱ واحد فناور، ۱۷۹ شرکت دانش‌بنیان و خلاق و حدود هزار و ۳۴۵ محصول فناورانه داریم که در مراکز رشد و سراهای نوآوری ما تولید شده‌اند. مقایسه‌ای از سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ هم نشان می‌دهد ما همچنان درحال فعالیت و رشدیم.
موضوع شبکه‌سازی به‌عنوان اولویت در صحبت‌های رئیس دانشگاه هم دیده می‌شود. این اولویت در زیست‌بوم فناوری دانشگاه چگونه دنبال می‌شود و رنگ واقعیت می‌گیرد؟
ما برنامه‌ریزی کردیم و گفتیم تقریباً 70 سرای نوآوری داریم. بیاییم آنها را در دسته‌های مختلف و مرتبط به همدیگر قرار دهیم. هدف‌گذاری چیست؟ وقتی از یک زنجیره در یک حوزه صحبت می‌کنیم، تمامی حلقه‌های آن زنجیره باید کنار یکدیگر باشند تا چرخه کامل شود. اگر یکی از این حلقه‌ها وجود نداشته باشد، زنجیره ناقص خواهد بود و چرخه کامل نمی‌شود، به‌عنوان‌مثال اگر قرار است در حوزه فناوری کشاورزی، آب، غذا و فرآورده‌ها صحبت کنیم، باید ببینیم چه سراهایی در این حوزه وجود دارند و چه حلقه‌هایی از زنجیره هنوز کامل نشده‌اند. اگر سرایی وجود نداشته باشد که این حلقه‌ها را کامل کند باید حتماً آن را ایجاد کنیم. یکی از ملاک‌های اصلی ما برای اعطای مجوز به سراهای نوآوری از این به بعد، این است که آیا این سرا به تکمیل یکی از حلقه‌های زنجیره کمک می‌کند یا نه، مثلا اگر بخواهیم درباره حوزه کشاورزی صحبت کنیم، زنجیره حوزه کشاورزی شامل سرای نوآوری بذر است، سپس به حوزه کود و سم‌های ارگانیک می‌پردازیم. هر حلقه یک سرای نوآوری است. حلقه اول می‌تواند سرای نوآوری بذر باشد. حلقه بعدی بعد از بذر، کود و سم ارگانیک مربوط به بحث غذای سالم است که به خوراک انسان در همه حوزه‌ها و دام و طیور مربوط می‌شود. برخی حلقه‌ها نیز شامل صنایع تبدیلی و تکمیلی متشکل از تجهیزات صنایع غذایی، کشاورزی و آبند. حلقه بعدی مربوط به فراسودمندها است و به فرآورده‌هایی با ارزش‌افزوده بالاتر مرتبط می‌شود که باید بتوانیم از یک محصول غذایی، محصولی با ارزش‌افزوده بیشتری تولید کنیم، همچنین باید به بحث بسته‌بندی و موارد دیگر توجه کنیم. وقتی به این شبکه نگاه می‌کنیم، ممکن است ببینیم در حوزه کود و سم ارگانیک، سرای نوآوری وجود ندارد. در این صورت برنامه‌ریزی اصلی ما برای ایجاد سرای نوآوری جدید در این حوزه خواهد بود تا زنجیره کامل شود.
از بیست‌ودوم تا بیست‌وچهارم آبان سال جاری رویداد «عصر امید: غذا و فرآورده‌های سالم» را در واحد ارومیه برگزار می‌کنیم و اکنون حدود 100 شرکت برای حضور در این رویداد انتخاب شده‌اند. تمام این حلقه‌ها به دست شرکت‌هایی پشتیبانی می‌شوند که در حوزه بذر، کود و سم، غذای سالم، خوراک، صنایع تبدیلی و تکمیلی، تجهیزات کشاورزی، فراسودمندها و بسته‌بندی فعالیت می‌کنند، یعنی کل زنجیره کشاورزی و امنیت غذایی، شامل کشاورزی، آب، غذا و فراسودمندها در رویداد «عصر امید» حضور دارند. ما برای امسال ایجاد چهار شبکه فناوری را مدنظر داریم؛ شبکه غذا و فراسودمندها، شبکه ساخت و تولید، شبکه صنایع خلاق و همچنین کسب‌وکارهای خانگی و روستایی و شبکه اقتصاد دیجیتال که به همان بحث سکوها مربوط می‌شود. در نام‌گذاری شبکه‌های فناوری، به جهت هم‌افزایی نیز سعی شده اسامی انتخابی به عناوین دانشکدگان نزدیک باشند، مثلاً شبکه امنیت غذایی را به غذا و فراسودمندها تغییر دادیم.
یعنی هدف این است که اگر در یک حوزه، سرای نوآوری ندارید، ایجاد کنید. این چهار مورد تا پایان سال تکمیل می‌شود؟
بله تکمیل می‌شوند. نکته بعدی این است که برای مثال، سرای نوآوری بذر که در داخل شبکه غذا و فراسودمند قرار دارد، اعلام کرده: «هر کسی گلخانه یا زمینی دارد و می‌خواهد بذر بکارد، آماده همکاری‌ایم». یک جلسه با تمامی ادارات کل و سراهای نوآوری برگزار کردیم. تمام سراهای نوآوری مربوط به این حوزه و در قالب شبکه مذکور را دعوت کردیم و پیشنهاد سرای نوآوری بذر را ارائه دادیم. اکنون چهار واحد دانشگاهی در حال تهیه«BP» اند تا با این سرا همکاری کنند. به این ترتیب، به جای اینکه در زمین‌های دانشگاه گندم یا محصولات معمولی بکارند، محصولات با ارزش افزوده بالاتر تولید خواهند کرد که از سوی همان شبکه تأمین می‌شود. من در واحد ارومیه شرکتی دارم که در حال تولید سم ارگانیک است. سرای نوآوری بذر در حال تولید بذر بوده و در اردبیل صنایع تبدیلی در حال راه‌اندازی است. تمام این موارد به هم کمک می‌کنند تا زیست‌بومی که برای واحدهای فناور ایجاد کرده‌ایم، شکل بگیرد و این زنجیره برای ما و شبکه تکمیل شود.
تا پایان سال برنامه دیگری غیر از شبکه‌ای شدن دارید؟
اولین گردهمایی رؤسای سراهای نوآوری را اردیبهشت‌ماه در مشهد برگزار کردیم. از صبح تا شب برنامه داشتیم. این چهار شبکه را طی سه روز راه‌اندازی کردیم. اکنون شبکه‌ها فعالند، واحدها و افراد مشخص شده‌اند و به‌عنوان‌مثال، «عصر امید ارومیه» که در حوزه غذا و فراسودمندها فعالیت دارد، از تمام سراها دعوت کرده‌ایم تا شرکت‌ها را ببینند. ما همچنین می‌توانیم منتخبان این رویداد را دعوت کنیم، مثلاً از ۱۰۰ شرکت، ۴۰ شرکت را انتخاب کنیم و برای سرای نوآوری عراق ببریم. اولین نمایشگاه بین‌المللی «عصر امید» در سرای نوآوری عراق برگزار می‌شود و از تمام شرکت‌های بین‌المللی که در حوزه کشاورزی هوشمند و زنجیره‌ای که عرض کردم فعالیت می‌کنند، دعوت به عمل می‌آید. ما برای این منظور با اتاق تعاون کشورمان صحبت کرده‌ایم و قرار شده است تمام تاجران مرتبط از طریق اتاق تعاون دعوت شوند. همچنین با سفارت عراق مذاکراتی داشته‌ایم و آنها قول داده‌اند تاجران و سرمایه‌گذاران عراقی که در این حوزه فعالیت می‌کنند، در این رویداد حضور یابند. این یک فرصت سرمایه‌گذاری است، خواه بحث تجاری‌سازی و صادرات محصول باشد یا بحث سرمایه‌گذاری در کارخانه‌ها و تولیدی‌ها. شاید یک سرمایه‌گذار راغب بود علاوه بر داشتن کارخانه، یک تولیدی هم در آنجا داشته باشد. دیگر مشکل انتقال و صادرات هم حل خواهد شد.
این رویداد چه زمانی برگزار می‌شود؟
ان‌شاءالله پس از «عصر امید ارومیه» که در آبان‌ماه برگزار می‌شود، منتخبان به سرای نوآوری عراق معرفی خواهند شد تا مقدمات آن پایه‌گذاری شود. در برگزاری رویدادهای فناورانه در زیست‌بوم فناوری و نوآوری دانشگاه باید بگویم که در سال 1400 این مورد تقریباً 700 رویداد بوده و اکنون به بیش از 2300 رویداد، یعنی سه برابر شدن رسیده است.
باتوجه‌به اینکه از سال ۱۳۹۸ تا به امروز پنج سال گذشته است، تأثیراتی که سراها و مراکز رشد از ابتدا بر فناوری کشور و فناوری دانشگاه گذاشته‌اند، چیست؟ میزان تحقق اهداف سند تحول در پایان سال سوم آن را در این حوزه چگونه ارزیابی می‌کنید؟
اگر بخواهیم برگردیم و انتظارات سند را با داده‌هایی که به دست آورده‌ایم منطبق کنیم، باید بگویم الحمدلله تمامی اهداف سند در حوزه فناوری به‌صورت صددرصد تحقق یافته‌اند. به‌عنوان‌مثال، اداره‌کل سراهای نوآوری تاکنون ۲۸ اقدام داشته که شامل برگزاری رویدادها، سطح‌بندی مراکز رشد و سراهای نوآوری، تعداد این مراکز و تعداد محصولات است. شما کتاب سند را در اختیار دارید و می‌توانید داده‌ها را با آن مقایسه کنید؛ می‌بینید صددرصد موفقیت حاصل شده است. برای مثال، می‌توانم نمونه‌ای را خدمتتان ارائه دهم. تعداد محصولاتی که برای امسال باید تولید می‌شد، با تعداد محصولات فعلی تطبیق دارد. تعداد شرکت‌ها نیز مطابق با انتظارات است.
وقتی با رؤسای سراها صحبت می‌کنیم، می‌بینیم با چالش‌هایی روبه‌رویند. مثلاً یکی می‌گوید: «معافیت‌های گمرکی و مالیاتی پارک‌های علم و فناوری قرار بود در سراهای نوآوری اعمال شود.» دیگری به بروکراسی‌های اداری اشاره می‌کند. همچنین برخی معتقدند قرار بود سراهای نوآوری زمانی مجوز بگیرند که مرکز رشد تخصصی داشته باشند، درحالی‌که برخی سراها چنین شرایطی ندارند.
قانون جهش تولید دانش‌بنیان که از سوی مجلس به تصویب رسیده، به‌صورت قانونی سراهای نوآوری دانشگاه آزاد را به رسمیت شناخته است. عبارت «سراهای نوآوری دانشگاه آزاد اسلامی» در داخل قانون جهش‌تولید دانش‌بنیان آمده است. همچنین در شیوه‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، اشاره‌هایی به سراهای نوآوری دانشگاه آزاد شده است، هرچند در برخی موارد نام این سراها ذکر نشده است. اما در خصوص مالیات، طبق قانون تنها به پارک‌های علم و فناوری اختصاص‌داده‌شده و مراکز نوآوری رشد را شامل نشده است.
بنابراین آنچه از لحاظ دولتی و حاکمیتی و از سوی مجلس تأیید شده، همان مواردی است که برای دانشگاه آزاد یا سایر نهادهای فناوری هم صدق می‌کند. ما تابع قوانینیم. برای مثال، دانشگاه آزاد به‌عنوان کارگزار دانش‌بنیان عمل نمی‌کند، اما با کارگزارهای دانش‌بنیان معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری همکاری دارد. از لحاظ مالیاتی هم نمی‌توانیم به‌صورت مستقیم فعالیت کنیم، ولی با پارک‌های علم و فناوری همکاری داریم. این محدودیت‌ها نه‌تنها برای ما، بلکه برای بسیاری از نهادهای دیگر نیز وجود دارد. البته این محدودیت‌ها مانعی در مسیر ما نخواهد بود. البته باید اشاره کنم که معاونت علمی دیگر به دنبال راه‌اندازی شتاب‌دهنده‌ها نیست. از اول هم به دانشگاه شتاب‌دهنده نداد و این موضوع باید از سند تحول و تعالی دانشگاه حذف شود.
حتی اگر در جایی مرکز رشد نداشته باشیم، می‌توانیم سرای نوآوری را ایجاد کنیم. در هیچ جای آیین‌نامه جامع بازار فناوری ذکر نشده است که حتماً باید مرکز رشد داشته باشید تا سرای نوآوری ایجاد شود. سرای نوآوری دارای دو رکن اصلی است؛ برنامه شتاب‌دهی و مرکز رشد. می‌توان زیرمجموعه این سرا، مرکز رشد و برنامه شتاب‌دهی ایجاد کرد. توجه کنید در مرکز رشد، یک مأموریت دنبال می‌شود و در سرای نوآوری مأموریت دیگری. در مرکز رشد، رویدادها و دوره‌های توانمندسازی برگزار می‌شود و تیم‌هایی حول یک ایده شکل می‌گیرند. حمایت‌های لازم انجام می‌شود و در این فرایند ۹ماهه، یک برنامه کسب‌وکار یا «بیزینس پلن» تدوین می‌شود.
آنها به سمت تولید نمونه‌های آزمایشگاهی یا نمونه‌های اولیه محصول یا خدمات حرکت می‌کنند. هسته و تیم شکل می‌گیرد و تیم به یک شرکت تبدیل می‌شود. سپس مجوزها و استانداردهای لازم را اخذ می‌کنند و پس از آن وارد فرایند تجاری‌سازی می‌شوند. در مرکز رشد عملاً تجاری‌سازی نداریم، یعنی کل فعالیت مرکز رشد کمک به این است که دانشجو به یک تیم تبدیل شده و سپس به یک شرکت تبدیل شود. اصلاً به مرکز رشد با دید درآمدی نگاه نمی‌شود. درواقع، مرکز رشد به‌عنوان یک مرکز هزینه دیده می‌شود، نه مرکز درآمد. اگر بخواهید حمایت کرده، فضا فراهم کنید و دوره‌های آموزشی برگزار کنید، باید هزینه کنید و عملاً درآمدی وجود ندارد؛ بنابراین حل مسئله‌ای در اینجا اتفاق نمی‌افتد.
حال اگر بخواهیم به موضوع سرای نوآوری بپردازیم، وظیفه آن چیست؟ هدف از ایجاد سرای نوآوری در یک واحد دانشگاهی یا استان این است که مأموریتی تعریف شود تا بتواند یک مسئله ملی را حل کند. به‌عنوان‌مثال، مسئله بذر یا داروی کشور یا مسئله امنیت غذایی کشور را حل کند. اینجا بحث ملی مطرح است. دیگر تنها بحث اشتغال‌زایی یا کارآفرینی برای دانشجو مطرح نیست. به مسئله‌ای که در استان وجود دارد و استان را رنج می‌دهد، توجه می‌شود، مثلاً بوی نامطبوع، گاز یا گردوخاک و غبار. این مسئله مربوط به استان است و برای حل آن یک سرای نوآوری ایجاد می‌شود.
سرای نوآوری چندین مأموریت دارد. اولاً سرای نوآوری طی ارتباط با مراکز تحقیقاتی، پروژه‌هایی تعریف می‌کند که بتواند این مسئله را حل کند. همچنین به آزمایشگاه‌ها مأموریت می‌دهد در حوزه‌هایی مانند قطعه‌سازی کار کنند. مثلاً در سیرجان، کارگاه‌هایمان در شبکه آزمایشگاهی و کارگاهی قرار دارند، اما در خدمت سرای نوآوری‌اند. سرا با صنعت قرارداد بسته و هم‌اکنون آنها در حال انجام پروژه‌هایی برای مایند. سرای نوآوری یک ماهیت مدیریتی برای حل یک مسئله در یک منطقه است؛ به همین دلیل است که ممکن است یک واحد دانشگاهی دو سرای نوآوری داشته باشد، زیرا اقلیم آن منطقه ممکن است نیازمند هر دو سرا باشد. مثلاً یک منطقه ممکن است هم در کشاورزی و هم در صنعت چالش داشته باشد. این چالش‌ها ممکن است به‌گونه‌ای باشد که یکی از آنها، مانند کشاورزی برجسته‌تر باشد. به طور مثال در ارومیه، هم سرای نوآوری دیجیتال داریم و هم احساس کردیم بحث صنایع تبدیلی و تکمیلی را دنبال کنیم؛ چراکه بحث امنیت غذایی را به دنبال دارد. یک سرای دیگر هم به ارومیه دادیم و گفتیم روی هر دو موضوع کار کنید.
باتوجه‌به این مأموریت‌ها تمامی واحدهای استان باید در راستای حل این مسائل حرکت کنند. مراکز تحقیقاتی، آزمایشگاه‌ها و دفاتر ارتباط با صنعت باید به این سمت بروند و شرکت‌ها و واحدهای فناور پذیرش شده نیز در این مسیر گام بردارند. در مرکز رشد ما حق جذب تحقیق و توسعه (R&D) نداریم، پس باید کجا قرار بگیرد؟ اگر تنها مرکز رشد وجود داشته باشد، به‌راحتی R&D می‌تواند در آنجا مستقر شود. شرکت‌های بالغ صرفاً برای ارائه نیازهای خود حق ندارند در مرکز رشد مستقر شوند. مرکز رشد، فقط می‌تواند ایده‌ها یا تیم‌هایی را جذب کند که در مراحل ابتدایی‌اند و قصد دارند محصول یا خدماتی تولید کنند. اگر شرکتی تنها به‌خاطر طرح پویش مستقر شود و نه به‌خاطر یک ایده، این شرکت می‌تواند در سرای نوآوری مستقر شود.
سرای نوآوری فقط وظیفه جذب شرکت و تجاری‌سازی ندارد، بلکه به‌تمامی مسائل واحد دانشگاهی توجه می‌کند و یک دیدگاه کلی برای حل مسائل استان ارائه می‌دهد. این تفاوت اساسی در ماهیت و شکل این دو نهاد است. این‌گونه نیست که من حتماً به یک مرکز رشد قوی نیاز داشته باشم. درگذشته، در جایی که به‌خوبی کار کردیم، به‌تدریج هسته‌ها و استارتاپ‌های نوپا شکل گرفتند و به همین دلیل به آن واحد دانشگاهی مرکز رشد نیز داده شد تا ارکان به طور کامل درست شود.
بنابراین این ذهنیت غلط است که حتماً مرکز رشد باشد تا سرا ایجاد شود؟
چنین نکته‌ای در قانون و بخشنامه خود نداریم. ما هم‌اکنون چند مرکز رشد داریم؟ تعداد آنها ۱۷۲ مورد است و پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال به ۱۸۰ مرکز برسد. سال گذشته تعداد مراکز رشد ۱۶۵ مورد بود و اکنون ۱۷۲ مرکز داریم؛ به‌این‌ترتیب، صددرصد اهداف محقق شده است.
جزئی‌تر به سند تحول و تعالی دانشگاه بپردازیم؛ چقدر اهداف شما براساس این سند محقق شده است؟
اگر بخواهیم براساس سند سال ۱۴۰۲ صحبت کنیم، ما باید ۱۶۵ مرکز رشد می‌داشتیم، اما در‌‌حال‌حاضر به ۱۷۲ مرکز رشد رسیده‌ایم که نشان‌دهنده تحقق صددرصدی در تعداد مراکز رشد است. همچنین تعداد محصولات دانش‌بنیان در مراکز رشد دانشگاه‌ها هزار و 600 مورد بوده است. محصولات مجوزدار هم به هزار و ۳۴۵ مورد می‌رسد. در حدود 400 تا 500 عدد هم محصولات بدون مجوز داریم که ان‌شاءالله سعی خواهد شد شرایط مساعدی جهت اخذ مجوزهای لازم برای آنها فراهم شود.
پس می‌توان از تحقق صددرصدی اهداف سخن گفت؟
بله منطبق با سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد پیش رفته‌ایم. در زمینه سراها نیز از پیش‌بینی‌ها جلوتر بودیم. راه‌اندازی سراهای نوآوری در سال ۱۴۰۲ به ۵۰ مورد و در سال ۱۴۰۳ به ۶۰ مورد رسید، درحالی‌که ما به ۸۰ مورد نزدیک می‌شویم. درواقع در حال نزدیک‌شدن به هدف‌گذاری سال آینده‌ایم. به موارد بین‌المللی نگاه کنید. در حال حاضر، با عراق در ارتباطیم و امیدوارم بتوانیم در عمان نیز سرای نوآوری ایجاد کنیم. درباره سوریه نیز در حال بررسی‌ایم، اما فعلاً تا سال بعد زمان داریم.
خدا را شکر می‌کنیم که آیین‌نامه‌های خود را هر سال به‌روزرسانی می‌کنیم. به‌عنوان‌مثال، سال گذشته آیین‌نامه سطح‌بندی سراها را به‌روز کردیم. همچنین مسابقات و چالش‌ها؛ همگی در آن رویدادها قرار دارند و مهمند. در برنامه «عصر امید» که خدا را شکر هر سال یک، دو یا سه بار برگزار می‌شود و همان‌طور که عرض شد در آبان‌ماه ششمین دوره را در ارومیه خواهیم داشت.
