علی ملکی، خبرنگار گروه نقد روز: کودتای 2016 ترکیه یکی از جریانات متفاوتی بود که منطقه غرب آسیا به خود دید. ماجرایی که از ساعت 10شب آغاز و تیتر تمام رسانه‌ها شد و تنها حدود شش ساعت بعد وضعیت در این کشور به حالت عادی بازگشت؛ از کمک میلیاردی امارات به کودتاگران تا بی‌اعتنایی آمریکا و قدرت‌‌‌های متحد ترکیه نسبت به این کشور و در مقابل موضع سریع، صریح و محکم تهران و مسکو در محکومیت نیروهای کودتا از جمله این حواشی بود. به‌منظور بررسی این تحولات با علی حیدری، کارشناس مسائل ترکیه گفت‌وگو کردیم که در ادامه از نظر می‌گذرانید. 

قبل از 2016 ترکیه متحمل 4 کودتای موفق شده بود
علی حیدری معتقد است اتفاقی که در 15 ژوئن 2016 رخ داد خیلی مهم بود زیرا تا پیش از این چهار کودتا در ترکیه رخ داده بود و هر چهار کودتا هم موفق شده بود. او در باره تفاوت این کودتا با کودتاهای قبلی گفت: «در این کودتا چندان روشن نبود که کدام طرف این کار را انجام می‌دهد. در گذشته ستادکل نیروهای مسلح ترکیه وارد میدان می‌شد و کودتا می‌کرد اما در اینجا فقط یک بخش ارتش، یعنی نیروهای ویژه وارد شدند و کودتا را ترتیب دادند و اینکه گفته می‌شود در پس کودتا جریان فتح الله گولن هست که این جریان از 2002 تا 2016، طی این 14 سال که حزب عدالت و توسعه به رهبری اردوغان بر سر کار بود، با رهبری و همراهی او قدرت زیادی در شئون مختلف سیاسی، امنیتی، انتظامی و نظامی در ترکیه به دست آورده بود و همه عوامل و مریدان خود را در بخش‌های مهم این ارکان به کار گرفته بود. بعد از کودتا شاهد بودیم که تصفیه‌های وحشتناکی در این بخش‌ها صورت گرفت و صدها هزارنفر از کار اخراج و حدود 200 هزار نفر بازداشت شدند که نشان می‌داد جریان گولن در بخش‌های مختلف نفوذ داشته است.»

برخی کشورهای حوزه خلیج‌فارس از سقوط اردوغان بدشان نمی‌آمد
درباره این کودتای شش‌ساعته بحث‌های حاشیه‌ای زیادی مطرح می‌شود و اختلاف نظرات بسیاری درباره آن مطرح است. حیدری با اشاره به این موضوع درباره کلیات روند کودتا گفت: «ساعت 10 شب اعلام شد که کودتا شده است. در آن زمان آقای اردوغان به همراه خانواده خود در جزیره مارماریس یا همان مرمره حضور داشت. این جزیره در جنوب غربی‌ترین نقطه ترکیه است و تا آنکارا و استانبول به‌صورت هوایی چند ساعت فاصله دارد. اردوغان وقتی این موضوع را شنید در آن منطقه بود. همانجا تصمیم گرفته شد که اردوغان به آنکارا رفته و از آنجا روند را اداره کند اما بعد از ساعتی مشخص شد که وضعیت آنکارا از لحاظ امنیتی مناسب نیست و بهتر است که همانجا بماند و کار را از دور اداره کند. به همین دلیل اردوغان از ساعت 12:30 از طریق نرم‌افزار فیس‌تایم با مجری شبکه سی‌ان‌ان ارتباط برقرار کرد و مردم را دعوت کرد تا به خیابان‌ها بریزند و از جمهوریت نظام حمایت و پاسداری کنند و مردم برای اولین بار در طول 60 سال گذشته که از اولین کودتا می‌گذرد به خیابان‌ها آمدند و اجازه ندادند که این کودتا شکل بگیرد و این روند مدیریت ادامه داشت تا ساعت 04:40 صبح که اردوغان به همراه خانواده‌اش به استانبول رسیدند و اعلام کردند که کودتا شکست خورده و سرکوب شده. در این باره موضوعات مختلفی مطرح است که در پس پرده کدام کشورها و جریانات بودند. خود دولت ترکیه جریان فتح‌الله گولن را متهم اصلی این پرونده می‌داند و بعضی از دولتی‌ها در ترکیه آمریکا را هم پشت پرده می‌دانند چون اوباما برخلاف دیگر رهبران نزدیک به ترکیه نسبت به کودتا واکنشی نداشت و با تاخیر بسیاری کودتا را محکوم کرد و تمدید حضور اردوغان را تبریک گفت. این خیلی برای ترک‌ها گران تمام شد و به آن اعتراض کردند درصورتی‌که مثلا ایران و روسیه بلافاصله با اردوغان تماس گرفتند و حمایت رسمی خود را از دولت ترکیه اعلام کردند. اما کشورهایی مثل آمریکا و حوزه خلیج‌فارس این را با تاخیر اعلام کردند. حتی آقای مولود چاووش‌اوقلو، وزیر وقت خارجه ترکیه اعلام کرد که امارات 3.5 میلیارد دلار برای این کودتا هزینه کرده بود که اردوغان را به زیر بکشد. برخی کشورهای حوزه خلیج‌فارس همچنین رویکردی داشتند و بدشان نمی‌آمد که اردوغان پایین کشیده شود. اما کشورهایی مثل روسیه و ایران به‌شدت با این ماجرا مخالف بودند و حتی ظریف، وزیر خارجه وقت هم گفت که من به همراه سایر دوستانم یعنی شورای عالی امنیت ملی و دیگر مسئولان امنیتی و نظامی تا صبح بیدار بودیم و ماجرا را پیگیری می‌کردیم. ظاهرا آقای روحانی هم از نزدیک موضوع را پیگیری می‌کرده و نگران بودند که وضعیت اردوغان چه خواهد شد.»

ظاهرا اردوغان با مشورت ایران از مردم خواست به خیابان‌ها بیایند
یکی از حواشی مربوط به این کودتا ادعای حضور اردوغان در ایران در زمان کودتاست. حیدری اما معتقد است که این ادعاها صحت ندارد و اردوغان آن شب اصلا سمت ایران نیامد. او در این باره توضیح داد: «من اینها را صحیح نمی‌دانم زیرا درست است که ایران از لحاظ نظامی و امنیتی در حالت آماده‌باش بود و در بزرگ‌ترین همسایه‌اش و در یکی از کشورهای مهم منطقه کودتا شده بود و وضعیت مشخص نبود اما اینکه اردوغان ایران آمده باشد را درست نمی‌دانم. از جزیره مرمره یا مارماریس تا تبریز 2200 کیلومتر فاصله است و با هواپیما هم دو و نیم تا سه ساعت راه است. از طرفی تا استانبول هم دو ساعت فاصله است. یعنی اگر بلافاصله بعد از کودتا به تبریز بیاید و هنوز ننشسته به استانبول برگردد که شکست کودتا را اعلام کند، 5 تا 6 ساعت طول می‌کشد درصورتی‌که کل کودتا شش ساعت بوده و چنین چیزی صحیح نیست و درستش این است که از همان جزیره مارماریس با هلی‌کوپتر از هتلش به جایی مخفی منتقل شد و از همان‌جا به‌صورت تلفنی کار را پیش برد و مردم را با بیانیه‌های تلفنی و تصویری و مکتوب خودش هدایت کرد که به خیابان‌ها بیایند. درباره به خیابان آمدن مردم گفته می‌شود این پیشنهاد طرف ایرانی بوده که از ملت برای مقابله با کودتا کمک بگیرد. ما در انقلاب اسلامی و حوادث بعد از آن این تجربه را داشته‌ایم که برای حفظ کشور از مردم کمک گرفته شود و اگر بخواهیم نقش ایران در این ماجرا را بررسی کنیم به نظرم این می‌تواند منطقی‌تر باشد که شاید با مشاوره ایران، اردوغان از مردم خواسته به خیابان‌ها بیایند و حمایت خود را از دولت و جمهوریت ترکیه اعلام کنند.»

بعد از شکست کودتا ترکیه به ایران نزدیک شد
این کارشناس مسائل ترکیه با اشاره به اینکه اردوغان با وضعیت سختی روبه‌رو بود و انتظار داشت که کشورهای مختلف با او همدردی کرده و در کنارش بایستند، افزود: «در این وضعیت به‌طور مشخص و صریح و روشن فقط روسیه و ایران بودند که این کار را انجام دادند و دیگر کشورها چندان آشکارا و صریح این کار را انجام ندادند شاید ترجیح می‌دادند که ببینند نتیجه کودتا چه می‌شود چون قبلا چند دوره کودتا شده بود و موفق شده بودند که نظام را سرنگون کنند برای همین تصور اینها این بود که بازهم این اتفاق خواهد افتاد و این اتفاق آنقدر روی حزب حاکم و دولت تاثیر گذاشت که باعث شد نزدیکی ایران به ترکیه و روسیه بیشتر شود و خیلی بیشتر از آمریکا فاصله گرفته و بدبینی‌شان به این کشور بیشتر شود. تا آنجا که ماه گذشته که سفیر آمریکا در ترکیه ماموریتش پایان یافت، گفت یکی از مشکلاتی که ما داشتیم این بود که در دوره کودتا به‌صورت صریح و شفاف کنار دولت ترکیه و اردوغان قرار نگرفتیم و همین ضربه سختی به روابط ما وارد کرد و امیدوارم این اشتباهات دوباره تکرار نشود. این نشان می‌دهد که این وضعیت حتی بعد از سال‌ها هم بر روابط دو کشور آمریکا و ترکیه تاثیر گذاشته بود.»