هانیه درویش، خبرنگار: سال‌هاست که اخبار مرتبط با موش‌های تهران بازتاب گسترده‌ای در اخبار داخلی و حتی خارجی داشته است. اخباری که گاهی خیلی ترسناک است. مثل اخباری که می‌گوید در تهران به‌ازای هر یک نفر بیش از سه موش وجود دارد یا روایت‌هایی از موش‌های نروژی آدم‌خوار که منتظر زلزله تهران‌اند تا یک جشن اساسی برپا کنند؛ اما تمامی این اخبار ضدونقیض هم اصل موضوع را زیر سؤال نمی‌برد و دیگر همه می‌دانیم که تهران با معضل افزایش موش‌ها دست‌وپنجه نرم می‌کند. بااین‌وجود شاید فکرش را هم نکنید که در جدول آمار جهانی آلوده‌ترین شهرهای جهان به موش‌ها، هفت شهر اول متعلق به آمریکا باشد و این حیوان جونده مدیران همه شهرها را عاصی کرده و هیچ راه‌حلی برای محدودکردن زادوولد موش‌ها تاکنون جواب نداده است.
به نظر می‌رسد تصور عامه مردم از شهر موش‌ها، هند باشد. جایی که برخی از مردمش حتی موش‌ها را می‌پرستند و در معبدی به نام کارنی ماتا حداقل 20 هزار موش زندگی می‌کنند و این مردمند که غذای آنها را اعم از شیر و پنیر و انواع غذاها و شیرینی‌ها تأمین می‌کنند. اما دشنوک هند که این معبد را در خود جای‌داده در جدول جهانی آلوده‌ترین شهرهای جهان به موش، در رده بیست و پنجم قرار دارد و شهرهای شیکاگو، نیویورک، واشنگتن، بوستون، مینیاپولیس، دیترویت و کلیولند که از ایالت‌های مختلف آمریکایند جزء 7 شهر اول این جدول‌اند. همچنین در این رده‌بندی به جز این هفت شهر، 9 شهر دیگر از 25 شهر پر موش دنیا متعلق به آمریکاست. لندن در این جدول در رتبه دهم، پاریس در رتبه 22ام و تورنتو در رتبه 24ام قرار دارد. در این میان شیکاگو با آمار 647 موش به‌ازای هر 100 نفر در صدر جدول، لقب پایتخت موش‌ها را به خود اختصاص داده است. به‌طورکلی حضور موش‌ها در شهرهای سرد مشهودتر است؛ چراکه سرمای زمستان موش‌ها را مجبور می‌کند به خانه‌ها و اداراتی که آب و غذا در آنها وجود دارد، پناه ببرند. مثلاً در لندن به‌طور میانگین، 20 میلیون موش در اطراف دفاتر و خانه‌های خالی پرسه می‌زنند و به دنبال غذا و سرپناه می‌گردند یا در پاریس، شهر عشق با همه زیبایی و رمانتیک بودنش به‌ازای هر نفر حداقل دو موش وجود دارد که در سطح شهر به‌وفور دیده می‌شوند.
دنیا برای کنترل نابودگرهای کوچک چه می‌کند؟
طی دهه‌های اخیر شهرهای بزرگ فن‌های مختلفی را برای مبارزه با موش‌ها امتحان کرده‌اند. مثلاً شیکاگو برای کاهش جمعیت موش‌های شهر، چندین روش مختلف را در طول این سال‌ها امتحان کرده است، از جمله تله‌های مختلف، پیشگیری از بارداری، سم، یخ خشک، مدیریت زباله و حتی گربه‌های وحشی. در همین حال تعداد زیادی از شهرهای شمال شرقی آمریکا رویکرد متفاوت و پیشرفته‌تری را برای کاهش موش انجام می‌دهند. روش جعبه‌های هوشمند برقی یا Smart Box. این جعبه‌ها یا همان تله‌موش‌ها مجهز به حسگرهایی‌اند که حرکت جوندگان و گرمای بدن را تشخیص می‌دهند. بدین ترتیب هنگامی که یک موش وارد جعبه می‌شود فوراً توسط جریان الکتریکی کشته می‌شود. موش‌مرده روی یک آسان‌بَر کوچک بلند می‌شود و در یک ظرف تخلیه می‌شود. سپس تله، دوباره در جای خودتنظیم و آماده به دام انداختن موش بعدی می‌شود. این فناوری متعلق به یک شرکت سوئدی است که قبل از اینکه چند سال پیش این جعبه‌ها را به ایالات متحده بیاورد، این فناوری را در اروپا عرضه کرد. پورتلند با جمعیت 68000 نفر، اولین شهر آمریکا بود که از این وسیله غیرسمی استفاده کرد. شهرداری، 40 جعبه را در نقاط مختلف نصب کرد که در کمتر از یک سال نزدیک به 1000 مورد موفق را به ثبت رساند. سامرویل هم با وسعت مشابه، همین کار را دنبال کرد و 50 جعبه نصب کرد و به این ترتیب توانست در طول پنج ماه بیش از 1000 موش را از بین ببرد. هرچند که بهره‌گیری از این فناوری موفقیت‌آمیز بوده است؛ اما همچنان این راه ادامه دارد و موش‌ها در زیر زمین به زیست خود ادامه می‌دهند؛ چراکه جمعیت موش‌ها نسبت به تلفاتی که می‌دهند بسیار بیشتر است.
راه گریزی نیست!
طبق آمار جهانی برآورد می‌شود که جمعیت موش‌ها در سال ۲۰۲۱ بیش از ۴۰ درصد افزایش‌یافته است. واقعیت این است که جمعیت موش‌ها در جهان همیشه بالا بوده و اکنون بیش از هر زمانی، رشد جمعیت این موجودات شدت گرفته است. خیلی کشورها همواره از روش‌های سنتی برای کاهش تعداد این جانوران موذی استفاده کرده‌اند و همین‌طور که گفتیم برخی از شهرها در تلاشند با روش هوشمند جلوی موش‌ها بایستند. البته پیشرفته‌ترین شهرها هم راهکار مشخصی برای نابودی موش‌ها ندارند و صرفاً تلاش می‌کنند از طریق اقدامات پیشگیرانه جلوی گسترش موش‌ها را بگیرند که این کار، هزینه‌های زیادی به دولت‌ها تحمیل کرده است. به‌عنوان‌مثال همه‌گیری عظیم موش‌ها در پاریس باعث ناراحتی بسیاری در میان شهروندان شده است و دولت را مجبور کرده که هر سال نزدیک به 1.5 میلیون دلار برای جنگ علیه موش‌ها هزینه کند یا شیکاگو با بهره‌برداری از جدیدترین روش کنترل جمعیت موش‌ها که همان SMART Boxes است، خیلی زود با کمبود بودجه مواجه شد؛ چراکه تأمین تنها 50 جعبه که فقط بخش کوچکی از شهر را پوشش می‌دهد، 40 هزار دلار هزینه دارد.
چرا موش‌ها زیاد و زیادتر می‌شوند؟
با بررسی کالبدشناسی بدن و نحوه زیست موش‌ها به‌راحتی می‌توان جواب این سؤال را داد. موش‌ها جانوران موذی و سخت‌جانی‌اند که بدن بسیار مقاومی در برابر گرما و سرما و همین‌طور سقوط از ارتفاع دارند. همچنین می‌توانند در برابر اشعه‌های مختلف دوام بیاورند. سختی دندان موش، سخت‌تر از آهن یا فولاد است و از این طریق به هر مکانی دسترسی پیدا می‌کند و به زیرساخت‌های شهری آسیب و خسارت وارد می‌کند. موش‌ها می‌توانند در پنج زایمان، هفت تا ۱۵ نوزاد را در یک سال به دنیا بیاورند که از هفته پنجم عمرشان قابلیت زادوولد دارند. این جانوران همه‌چیزخوارند و با تغذیه از سبزی‌های موجود در زباله‌ها ویتامین موردنیاز برای بقا و زادوولد را به دست می‌آورند. به‌این‌ترتیب دفع نامناسب زباله‌ها یکی از دلایل مهم افزایش جمعیت موش‌ها در کلان‌شهرها می‌تواند باشد و به نظر می‌رسد تفکیک زباله از مبدأ کمک زیادی به کاهش جمعیت موش‌ها می‌کند.
موش‌ها و تهران
دررابطه‌با جمعیت موش‌ها در تهران اخبار متفاوت با منابع متفاوت وجود دارد. حدود 10 سال پیش یکی از رسانه‌ها گزارشی را منتشر کرد که در آن ادعا کرده بود تهران بیش از 50 میلیون موش دارد. بعد از آن مدیران شهری طی پژوهش‌هایی اعلام کردند که آمار موش‌ها در تهران فقط 1.8 میلیون یا حداکثر دو میلیون است و برخی دیگر، آماری 20 میلیونی برای موش‌های تهران قائلند. فارغ از صحت‌وسقم این اعداد و ارقام صرفاً مشاهدات میدانی آمار بالای حضور موش‌ها در تهران را تأیید می‌کند. شهرداری تهران برای مقابله با این معضل در این سال‌ها متوسل به راه‌های زیادی شده است. سم‌پاشی یکی از این روش‌ها بوده که به نظر می‌رسد راه‌حل درست و قابل قبولی هم نیست؛ چراکه موش‌ها ساکنان زیر زمین هستند و سم‌پاشی زیرزمین هم برابر است با مسموم کردن آب‌های زیرزمینی و بسیاری مشکلات دیگر. بعد از پروژه سم‌پاشی و عدم موفقیت آن مقامات شهری تهران اقدام به راه‌اندازی تیم‌های تک‌تیرانداز کردند. هرچند تعداد جوخه‌های تک‌تیرانداز یک جنگ تمام‌عیار را به بار آورد و تعداد زیادی موش از بین رفت؛ اما این پروژه هم قطره‌ای در اقیانوسی بیکران بود. از ابتدای اسفند ۱۴۰۰ مسئولیت جانوران موذی به سازمان مدیریت پسماند شهر تهران واگذار شد. کمیته فنی مبارزه با جانوران موذی در نواحی شهرداری مناطق تشکیل شد تا با کارشناسی و به‌کارگیری روش‌های نو و علمی، از جمله شناسایی کلونی‌های موش و طعمه‌گذاری در محله‌ها، جمعیت موش‌ها کاهش یابد. هرچند که در حال حاضر اطلاعات چندانی از چگونگی اجرا شدن این پروژه و تأثیرات آن در دست نیست؛ اما درنهایت چیزی که مشخص است اینکه استفاده از راهکارهای مختلف می‌تواند تأثیراتی اندک و موقت در جمعیت موش‌ها بگذارد. تولید‌کنندگان جدیدترین فناوری یعنی جعبه‌های هوشمند هم اعلام کرده‌اند که این جعبه‌های هوشمند را تنها یک ابزار می‌بینند نه لزوما راه‌حلی کامل. همگام شدن با میزان تولیدمثل این جوندگان موذی بسیار سخت است و دولت‌ها و شهرداری‌ها در تمام دنیا، تمام تلاش‌شان را صرفاً برای کاهش جمعیت موش‌ها انجام می‌دهند نه از بین بردن کامل‌شان؛ از این رو باید پذیرفت که جمعیت موش‌ها هیچ وقت به صفر نمی‌رسد و انگار باید به زندگی با این جوندگان رضایت بدهیم. جوندگانی که از گربه‌ها نمی‌ترسند، سم‌ها تأثیری رویشان ندارند و حتی از دیوار بتنی هم رد می‌شوند!
