حانیه قاسمیان، خبرنگار گروه جهان‌شهر: واشنگتن می‌خواهد از تایوان، یک اوکراین دیگر بسازد. این معنای رزمایش‌های اخیر چین در تنگه تایوان است. پس از تصویب میلیارد‌ها کمک نظامی به تایوان در کنگره آمریکا، چین با انجام رزمایش‌های نظامی، در پی تنظیم بازدارندگی خود در برابر دشمنان است. ایالات متحده با حفظ روابط اقتصادی، نظامی و سیاسی نزدیک با تایوان از این جزیره کوچک که پکن بر آن ادعای مالکیت دارد، یک نیروی نیابتی برای حفظ منافع خود و مهار رشد اقتصادی چین ساخته است. با شعله‌ور شدن جنگ در اوکراین و حمله رژیم‌صهیونیستی به کشور‌های منطقه غرب آسیا، باید دید آیا آمریکا و رفقا، با پمپاژ سلاح شعله یک جنگ منطقه‌ای دیگر را روشن می‌کنند؟
خبر چیست؟
چین برای دومین بار در سال جاری، رزمایش بزرگی را در اطراف تایوان آغاز کرده که شبیه‌سازی یک حمله تمام‌عیار به این جزیره است. تنها چند روز پس از اینکه ویلیام لای، رئیس‌جمهور تایوان، نخستین سخنرانی خود در روز ملی را ارائه داد.
چین یک دور جدید از تمرینات نظامی به نام شمشیر مشترک-۲۰۲۴B را در اطراف تایوان آغاز کرده است. این تمرینات که از ۱۴ اکتبر آغاز شده، به‌عنوان «هشدار جدی» به تحرکات طرفداران استقلال تایوان تلقی می‌شود. براساس اعلام وزارت دفاع تایوان، حدود ۲۵ هواپیمای نظامی و ۱۱ کشتی نیروی دریایی چین در این منطقه فعالیت می‌کنند. کاپیتان لی شی، سخنگوی فرماندهی رزمایش شرقی ارتش چین، اعلام کرد که این تمرینات بر آمادگی درگیری‌های هوایی و دریایی، محاصره بنادر کلیدی و حملات به اهداف دریایی و زمینی متمرکز است. او زمان اتمام این تمرینات را مشخص نکرده است.
این تمرینات پس از سخنرانی رئیس‌جمهور لای در روز ملی در ۱۰ اکتبر انجام می‌شود که در آن او وعده داد با هرگونه تلاش برای الحاق به چین مخالفت کند و تصریح کرد که پکن نمی‌تواند نماینده ۲۳ میلیون نفر تایوان باشد. تحلیلگران انتظار داشتند که در واکنش به سخنرانی لای، تمرینات نظامی انجام شود که انتقاداتش از ادعاهای چین بر تایوان و دعوت به گفت‌وگوی سالم‌تر را مورد توجه قرار داد.
با این حال، دولت چین، لای را به‌عنوان یک «جدایی‌طلب» محکوم کرده و بیان کرد که اقدامات نظامی آن برای حفاظت از وحدت ملی ضروری است. فعالیت‌های نظامی اخیر نشان‌دهنده الگوی افزایش تحرکات نظامی چین در اطراف تایوان و انعکاس‌دهنده استراتژی پکن برای تقویت ادعای خود بر این جزیره است.
آمریکا نگرانی‌های جدی نسبت به تحرکات نظامی چین ابراز کرده است. در حالی که چین تمرینات خود را انجام می‌داد، ایالات متحده تمرینات نظامی مشترکی را با فیلیپین آغاز کرد.
پکن این جزیره را به‌عنوان یک استان جداشده می‌بیند که درنهایت باید بخشی از چین شود و هیچ‌گاه استفاده از زور را برای دستیابی به این هدف رد نکرده است. اما بسیاری از تایوانی‌ها خود را بخشی از یک ملت جداگانه می‌دانند، هرچند بیشتر آنها از حفظ وضعیت موجود حمایت می‌کنند که در آن تایوان نه استقلال خود را از چین اعلام کند و نه به آن ملحق شود.
چرا تایوان اینقدر اهمیت دارد؟
امپراتوری‌ها قرن‌ها برای کنترل تایوان رقابت کرده‌اند؛ از جمله اشغال‌های استعمارگران اسپانیایی و هلندی. پس از تسلیم تایوان توسط سلسله چینگ به ژاپن در پی یک شکست نظامی تحقیرآمیز در سال 1895، نسل‌های بعدی چینی‌ها، از جمله نسل شی، «بازگشت به وحدت» را به‌عنوان یک شعار مطرح کردند. برای ایالات متحده و ژاپن، تایوان یک پایگاه مهم در زنجیره‌ای از جزایر است که آنها برای مهار چین و حفظ راه‌های تجاری به آن اتکا دارند. تایوان از ابتدا تحت حمایت همه‌جانبه ایالات متحده بوده و با حمایت‌های اقتصادی بلوک ناتو شکوفا شده است و به یک تامین‌کننده حیاتی نیمه‌هادی‌ها و سایر کالاهای با تکنولوژی بالا تبدیل شده است.
چرا این جزیره در منازعه است؟
این درگیری به پایان جنگ داخلی چین در سال 1949 برمی‌گردد، زمانی که چیانگ کای‌شک -رهبر حزب ملی‌گرا که چین را پس از سرنگونی سلسله چینگ در سال 1912 اداره کرد- سرزمین اصلی را به مائو تسه‌تونگ، رهبر کمونیست‌ها، واگذار کرد. ایالات متحده از چیانگ به‌عنوان رهبر قانونی چین حمایت می‌کرد تا اینکه ریچارد نیکسون، رئیس‌جمهور وقت، در دهه 1970 تلاش کرد تا روابط خود را با پکن برقرار کند. نتیجه این امر «سیاست چین واحد» بود که طبق آن واشنگتن جمهوری خلق چین را به‌عنوان «تنها دولت قانونی چین» به رسمیت شناخت و در عین حال موضع خود را درمورد حاکمیت تایوان روشن نکرد. چین با برقراری روابط غیررسمی ایالات متحده با تایپه، از جمله فروش تسلیحات تحت شرایط خاصی موافقت کرد، اما از آن زمان بر حق خود برای تصاحب تایوان با زور به‌منظور جلوگیری از استقلال رسمی آن، تأکید کرده است.
چه کسانی تایوان را به رسمیت می‌شناسند؟
درمورد وضعیت تایوان، اختلاف وجود دارد. تایوان دارای قانون اساسی مختص خود، رهبران منتخب دموکراتیک و حدود 300 هزار نیروی فعال در نیروهای مسلح است. دولت تبعیدی چیانگ در ابتدا ادعا می‌کرد که نماینده کل چین است و قصد دارد دوباره بر تمام چین مسلط شود. این دولت کرسی چین در شورای امنیت سازمان ملل را در اختیار داشت اما در دهه 1970، برخی کشورها شروع به این بحث کردند که دولت تایپه نمی‌تواند نماینده واقعی مردم «چین قاره‌ای» محسوب شود.
در سال 1971، سازمان ملل متحد دفتر دیپلماتیک خود را به پکن منتقل کرد. زمانی که چین شروع به باز کردن اقتصاد خود در سال 1978 کرد، ایالات متحده فرصت‌های تجاری و نیاز به توسعه روابط با پکن را شناسایی کرد. واشنگتن به‌طور رسمی در سال 1979 با پکن روابط دیپلماتیک برقرار کرد. از آن زمان، تعداد کشورهایی که تایوان را به رسمیت می‌شناسند به‌شدت کاهش یافته و تنها 12 کشور امروز این جزیره را به رسمیت می‌شناسند. چین فشار دیپلماتیک قابل توجهی بر سایر کشورها وارد می‌کند تا تایوان را به رسمیت نشناسند.
چرا تنش‌ها افزایش یافته است؟
انتخاب تسای اینگ-ون در سال 2016 به‌عنوان رئیس‌جمهور تایوان، تلاش‌های پکن برای عمیق‌تر کردن روابط اقتصادی و اجتماعی با جزیره را به هم ریخت. حزب دموکراتیک پیشرفته تسای، ایده اینکه تایوان بخشی از چین باشد را رد کرد و خواستار روابط نزدیک‌تر با ایالات متحده بود تا وابستگی به سرزمین اصلی کاهش یابد. پکن به انتخاب او واکنش نشان داد و ارتباطات را قطع کرد، سفرها را محدود ساخت و تلاش‌ها برای جذب آخرین شرکای دیپلماتیک تایوان را از سر گرفت. تسای برای دوره دوم در سال 2020 انتخاب شد و در مه 2024 به جای او معاونش، لای چینگ‌ته، به مقام ریاست‌جمهوری رسید. او به‌عنوان معاون تسای، این موضع را تعدیل کرده و گفت که تایوان در حال حاضر یک کشور مستقل de facto (نانوشته) است که نیاز به شناخت بین‌المللی بیشتری دارد. لای عزم خود را برای ادامه همکاری با ایالات متحده و دیگر کشور‌های عضو ناتو به‌منظور حفظ وضعیت موجود اعلام کرده است. او همچنین نشان داد که در برابر چالش‌های چین ایستادگی خواهد کرد و افزود که هیچ‌یک از دو سوی تنگه تایوان تابع دیگری نیست.
در ادامه این تحریکات ناتویی چه اتفاقی افتاده است؟
چین پس از مراسم تحلیف لای، تمرینات نظامی در اطراف جزیره را آغاز کرد و پس از سفر مقامات تایوانی به ایالات متحده به‌طور قابل توجهی ورودهای نظامی به منطقه شناسایی دفاع هوایی تایوان را افزایش داد. تایوان در اواسط اکتبر 2024 گزارش داد که چین رکورد 111 هواپیمای جنگی را در یک مرز ترسیمی توسط ایالات متحده در تنگه بین دو طرف شکسته است؛ این اتفاق همزمان با برگزاری تمرینات نظامی گسترده در اطراف جزیره در پکن صورت گرفت. رئیس‌جمهور ایالات متحده، جو بایدن به‌طور مکرر از زبان‌هایی استفاده کرده که به نظر می‌رسد ایالات متحده را به نقش بیشتری در هرگونه درگیری تایوان متعهد می‌کند. در سپتامبر 2022، او به‌ویژه واضح‌تر بود و گفت که ایالات متحده در صورت وقوع «یک حمله بی‌سابقه» از سوی چین، نیروهای نظامی را به دفاع از جزیره متعهد خواهد کرد. این مسئله به نظر می‌رسید که تغییر قابل توجهی از سیاست سنتی «ابهام استراتژیک» ایالات متحده باشد که به‌منظور بازدارندگی چین، درمورد نیت‌های ایالات متحده به‌طور مبهم عمل می‌کند. مقامات کاخ سفید تأکید کردند که سیاست ایالات متحده نسبت به جزیره تغییر نکرده است.
مقامات چینی در دیدارهای خود با همتایان آمریکایی خود، به تدریج شروع به پافشاری بر این موضوع کرده‌اند که تنگه تایوان آب‌های بین‌المللی نیست، که باعث نگرانی در مورد احتمال فعال‌تر شدن چین در تلاش برای بازداشتن نیروی دریایی ایالات متحده از حرکت در این آبراه شده است. با این بیان مقامات پکن به ایالات متحده برای ساختن «یک اوکراین دیگر» از تایوان هشدار دادند و بر امنیت آبراه‌های چین تأکید کردند. چین همچنین یک نماینده سابق کنگره ایالات متحده را که از تایپه حمایت کرده، تحریم کرده و شرکت‌های دفاعی ایالات متحده را با تحریم‌های نمادین هدف قرار داده است.
این منازعه می‌تواند تا کجا پیش برود؟
درگیری ایالات متحده و چین بر سر تایوان طبق نظر تحلیلگران مسائل امنیتی، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین خطرات ژئوپلیتیکی جهان مجددا مطرح شده است. در حالی که این دو قدرت هسته‌ای انگیزه‌های زیادی برای اجتناب از جنگ دارند، گسترش سریع قوای نظامی چین خطر محاسبات غلط را افزایش داده است. چین در آگوست 2020 «موشک‌های ضد‌کشتی» را به سمت دریای چین جنوبی شلیک کرد که به‌طور واضح هشدار داد قدرت نظامی چین می‌تواند کشتی‌هایی را که واشنگتن به مدت طولانی برای پیشبرد قدرت به آنها تکیه کرده، تهدید کند. یک دیپلمات چینی در سال 2017 گفت که پهلو گرفتن یک ناو جنگی آمریکایی در تایوان می‌تواند بهانه‌ای برای حمله باشد. مقامات سیاست خارجی چین همینطور ایالات متحده و سایر کشورهایی که به نظرشان حمایت بیش از حدی از تایوان نشان داده‌اند را به «بازی با آتش» متهم کرده‌اند که با نقض حاکمیت پکن بر سر جزیره صورت می‌گیرد.
ایالات متحده چگونه واکنش نشان داده است؟
ایالات متحده در دوره ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، شاهد گسترش قابل توجه روابط با دولت تایپه بود، از جمله اولین فروش جنگنده‌ها در سه دهه اخیر.
در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، ایالات متحده روابط خود با تایوان را بر خلاف مخالفت‌ها و ابراز نگرانی‌های چین، تعمیق بخشید که شامل فروش بیش از 18 میلیارد دلار سلاح به ارتش و رونمایی از یک مجتمع 250 میلیون دلاری برای سفارت دوفاکتوی آن در تایپه بود. ترامپ قبل از تحلیف خود با تسای تماس تلفنی برقرار کرد که بالاترین سطح تماس بین دو طرف از سال 1979 بود. او همچنین چندین مقام عالی‌رتبه دولت از جمله یک عضو کابینه را به تایپه فرستاد و در روزهای پایانی ریاست‌جمهوری‌اش، وزارت امور خارجه محدودیت‌های دیرینه‌ای را که حاکی از مکان‌ها و نحوه ملاقات مقامات آمریکایی با همتایان تایوانی بود، حذف کرد.
دولت بایدن نیز رویکرد مشابهی را در پیش گرفته و فروش سلاح ادامه یافته و تصمیم دولت ترامپ برای اجازه ملاقات مقامات آمریکایی با مقامات تایوانی به‌طور آزادتر را تأیید کرده است. بایدن اولین رئیس‌جمهور ایالات متحده بود که نمایندگان تایوان را به مراسم تحلیف خود دعوت کرد. ایالات متحده در آموزش‌های نظامی و گفت‌وگوها با تایوان شرکت می‌کند، به‌طور منظم کشتی‌ها را از طریق تنگه تایوان به نمایش نظامی در منطقه می‌فرستد و از تایوان خواسته تا هزینه‌های دفاعی خود را افزایش دهد.
همچنین، تایوان در طول سال‌ها از حمایت دوحزبی در کنگره برخوردار بوده و قانونگذاران پیشنهاد‌ها و قوانینی را برای تقویت روابط ایالات متحده و تایوان، تقویت دفاع‌های این جزیره و تشویق مشارکت آن در سازمان‌های بین‌المللی ارائه داده‌اند. در آگوست 2022، نانسی پلوسی، رئیس پیشین مجلس نمایندگان به تایپه سفر کرد. چین از این سفر انتقاد کرد و در پاسخ، برنامه‌ریزی برای تمرین‌های نظامی که به‌طور مؤثری جزیره را محاصره می‌کند، شروع شد. کمتر از یک سال بعد، تسای در مارس 2023 با کوین مک‌کارتی، رئیس جدید مجلس، در سفر به کالیفرنیا ملاقات کرد. مک‌کارتی بالاترین مقام آمریکایی در تقریبا 30 سال اخیر بود که با یک رئیس‌جمهور تایوانی در خاک ایالات متحده ملاقات کرد که پاسخ شدید چین را به همراه داشت؛ از جمله محکومیت، تحریم‌های تازه و نمایش قدرت در تنگه تایوان. پس از انتخابات ریاست‌جمهوری تایوان در 2024، واشنگتن هیئتی از مقامات پیشین دولت را به تایوان فرستاد تا به رئیس‌جمهور منتخب، لای چنگ-ته و رئیس‌جمهور کنونی، تسای اینگ-ون به خاطر پیروزی حزب دمکراتیک پیشرفته (DPP) تبریک بگویند.
با نگاهی به تحرکات ایالات متحده در دوره بایدن می‌توان دریافت که او نیز همانند ترامپ، برای مهار رشد قدرت چین در شرق آسیا به تسلیح تایوان ادامه می‌دهد؛ اقداماتی که در راستای تحریک چین برای اقدام نظامی‌ای مشابه حمله روسیه به اوکراین است. نظرات اخیر ترامپ نیز برخی از شک‌ها را درمورد تعهد ایالات متحده برای تسلیح تایوان، در صورت موفقیت در تلاش برای انتخاب مجددش، مطرح کرده است. در ژوئیه، او این سوال را مطرح کرد که آیا ایالات متحده وظیفه‌ای برای دفاع از جزیره دارد یا خیر و گفت: «فکر می‌کنم تایوان باید برای دفاع از خود به ما پول پرداخت کند.»
آیا جنگی بر سر تایوان ممکن است رخ دهد؟
یک نگرانی اصلی در میان تحلیلگران آمریکایی و چینی این است که نوسازی نظامی و قاطعیت فزاینده چین و همچنین وخامت در روابط دو سوی تنگه، می‌تواند منجر به درگیری شود. چنین درگیری‌ای می‌تواند به رویارویی ایالات متحده و چین منجر شود؛ زیرا چین هیچ گزینه‌ای را برای استفاده از نیروی نظامی برای دستیابی به «تجدید وحدت» تایوان کنار نگذاشته و ایالات متحده نیز برای حفظ منافع خود در تنگه تایوان، از مداخله نظامی و حمایت از تایوان در صورت حمله چین، گزینه‌ای را کنار نگذاشته است.
کارشناسان درمورد احتمال و زمان حمله چین اختلاف نظر دارند. فرمانده عالی‌رتبه نظامی ایالات متحده در اقیانوس آرام در سال 2021 هشدار داد که چین ممکن است طی یک دهه آینده سعی در حمله به تایوان داشته باشد. برخی دیگر معتقدند سال 2049 تاریخ مهمی است؛ شی جین‌پینگ بر اهمیت تجدید وحدت با تایوان به‌عنوان بخشی از رؤیای چینی تأکید کرده است که به بازگرداندن جایگاه چین به‌عنوان یک قدرت بزرگ در سال 2049 می‌نگرد.
حمله روسیه به اوکراین در اوایل 2022 دوباره بحث‌ها را شعله‌ور کرد، به‌طوری‌که برخی تحلیلگران استدلال کردند که تحرکات مسکو ممکن است پکن را ترغیب کند تا به‌طور مشابه به تایوان حمله کند و دیگران معتقدند که پکن ممکن است پس از مشاهده چالش‌های روسیه، احتیاط بیشتری به خرج دهد. دیوید ساکس، پژوهشگر شورای روابط خارجی (CFR) می‌نویسد که اقدامات روسیه تأثیری بر تمایل چین برای استفاده از نیروی نظامی نخواهد داشت، اما «رهبران چینی طرح‌های عملیاتی خود را بررسی خواهند کرد تا از اشتباهات مشابه اجتناب کنند.»
تحلیلگران می‌گویند که تایوان احتمالا بدون حمایت خارجی توانایی دفاع در برابر حمله چین را ندارد. اگرچه تسای بر افزایش هزینه‌های دفاعی تأکید کرده است و بودجه‌ای بی‌سابقه با بیش از 19 میلیارد دلار برای سال 2023 تصویب کرد، اما هزینه‌های دفاعی چین همچنان حدود 12 برابر تایوان تخمین زده می‌شود. در سال 2022، قانونگذاران تایوان طرح‌هایی را برای هزینه‌کرد اضافی 8.6 میلیارد دلاری در بودجه دفاعی در طول پنج سال آینده تصویب کردند. بخشی از این بودجه نظامی افزایش‌یافته به خرید موشک‌های کروز، مین‌های دریایی و سیستم‌های پیشرفته نظارتی از آمریکا برای دفاع از سواحل تایوان اختصاص خواهد یافت.
با توجه به درگیری ناتو در اوکراین و حمایت آمریکا از نسل‌کشی در غزه، به نظر می‌رسد که فعلا ایالات متحده، تمایلی به ساختن «یک اوکراین دیگر» از تایوان ندارد اما این به معنای رفع نگرانی‌های پکن از تسلیح مداوم تایوان نیست. این امکان وجود دارد که پکن، فرصت درگیری واشنگتن در جنگ در غرب آسیا و اوکراین را مغتنم بشمارد و تکلیف تایوان را یکسره کند.
