سید احسان حسینی، خبرنگار: کشور ونزوئلا سال‌هاست که به داشتن ابر تورم‌های عجیب‌وغریب در دنیا شهره شده، به‌گونه‌ای که برای توصیف تورم بالا در یک کشور از اصطلاح «تورمِ ونزوئلایی» استفاده می‌شود. اما اکنون طبق آخرین آمار بانک مرکزی ونزوئلا (تصویر 1)، نرخ تورم نقطه به نقطه این کشور در ماه سپتامبر به 27.7 درصد سقوط کرده و حتی از نرخ تورم ایران کمتر شده است. طبق آخرین گزارش ماهانه مرکز آمار، نرخ تورم نقطه به نقطه ایران در شهریورماه در یک روند نزولی به 31.2 درصد افت پیدا کرده اما سرعت کاهش تورم ونزوئلا به‌قدری بیشتر است که اکنون توانسته رقم پایین‌تری نسبت به ایران را برای شاخص تورم نقطه به نقطه ثبت کند.
آیا توافق با آمریکا، باعث سقوط تورم ونزوئلا شد؟
اما دلیل گذر ونزوئلا از ابر تورم و رسیدن به تورم کمتر از 30 درصدی چیست؟ یک پاسخ ساده‌انگارانه به این سوال می‌تواند «توافق 6 ماهه بین ونزوئلا و آمریکا» باشد که از اکتبر 2023 آغاز و در آوریل 2024 به پایان رسید. طبق این توافق دولت بایدن متعهد شد که برای 6 ماه، تحریم نفتی ونزوئلا را تعلیق کند و در ازای آن، نیکولاس مادورو، رئیس‌جمهور ونزوئلا به رهبر مخالفان اپوزیسیون، اجازه شرکت در انتخابات ماه ژوئیه سال جاری میلادی را بدهد.
تمدید تعلیق تحریم نفتی، به همراهی دولت مادورو و امتیازدهی سیاسی ونزوئلا بستگی داشت که البته این اتفاق رخ نداده و در آوریل 2024 مجددا تحریم‌های نفتی علیه ونزوئلا بازگشت. اما بررسی رخدادهای تاریخی و انطباق آن بر نمودار تورم ونزوئلا در تصویر 2 نشان می‌دهد که این توافق کوتاه‌مدت نقشی در عبور ونزوئلا از ابر تورم نداشته است. طبق تصویر 2، سقوط تورم ونزوئلا به 317 درصد، در اکتبر 2023 و قبل از اجرای توافق 6 ماهه با آمریکا رخ داده است.
در تصویر 3 نمای کلی و جامع‌تر از ابر تورم ونزوئلا قابل مشاهده است که طبق آن، این کشور در ماه فوریه 2019 با ثبت عدد 345 هزار درصد، رکورد تورم را شکسته است. در نتیجه سقوط ابر تورم ونزوئلا از 345000 درصد به 317 درصد قبل از توافق با آمریکا رخ داده است.
همچنین طبق تصویر 2، مهار ابر تورم ونزوئلا به آغاز فعالیت شرکت آمریکایی شورون در میادین نفتی ونزوئلا نیز ارتباطی نمی‌تواند داشته باشد، زیرا در ژانویه 2023 و همزمان با آغاز فعالیت این شرکت آمریکایی تورم ونزوئلا فقط 345 درصد بود که فاصله معناداری تا 345 هزار درصد دارد.
ضمن اینکه مجوز فعالیت شرکت شورون در ونزوئلا صرفاً بابت افزایش تولید نفت برای «تهاتر بدهیِ قبلی ونزوئلا» صادر شده بود. به بیان دیگر با افزایش تولید نفت این کشور، ارز حاصل از آن به دولت ونزوئلا نمی‌رسید. البته پیش از شرکت شورون، دو شرکت اِنی ایتالیا و رپسول اسپانیا نیز از ژوئیه سال 2022 اقدام به دریافت چند محموله نفت ونزوئلا، آن هم بابت تسویه بدهی قبلی این کشور کرده بودند.
در ژوئیه 2022، نرخ تورم نقطه به نقطه ونزوئلا به 137 درصد کاهش یافته بود. در نتیجه طبق تصویر 3 که مستند به آمار بانک مرکزی ونزوئلاست، گذر این کشور از ابر تورم 345 هزار درصدی، فاصله زمانی معناداری با تحولات ابتدا و انتهای سال 2023 درباره آغاز فعالیت شرکت شورون و توافق کوتاه‌مدت با آمریکا دارد. ضمنا باید توجه داشت که روند نزولی تورم ونزوئلا با پایان یافتن توافق کوتاه‌مدت نیز همچنان ادامه دارد و تاکنون نرخ تورم نقطه به نقطه نسبت به موعد اتمام توافق، نصف شده است.
نسخه مادورو در نقطه مقابل طرف‌داران برجام
تا اینجا همچنان سؤال اصلی گزارش بی‌پاسخ مانده؛ پس دلیل گذر ونزوئلا از ابر تورم چیست؟ نیکولاس مادورو در ژانویه 2023 در مصاحبه‌ای با تلویزیون ونزوئلا به این سؤال پاسخ داده و اشاره می‌کند که عبور این کشور از ابر تورم و تحقق رشد اقتصادی 8 درصدی، ناشی از انجام اصلاحات داخلی در 4 محور شامل: 1- اصلاح نظام مالیاتی، 2- توسعه صنایع تکمیلی، 3- خودکفایی کشاورزی و 4- ساخت‌وساز حوزه مسکن بوده است.
مادورو در این مصاحبه اشاره می‌کند: «طبق اعلام اداره مالیات ونزوئلا از ژانویه تا نوامبر 2022 رقمی معادل 4.27 میلیارد دلار مالیات اخذ شده که این میزان 93 درصد افزایش نسبت به سال قبل را نشان می‌دهد. در زمینه افزایش تولیدات داخلی ونزوئلا تا حد زیادی به واردات مواد غذایی وابسته بود اما امروز ما 94 درصد مواد غذایی را که به خانه‌های ونزوئلا می‌رود، تولید می‌کنیم. این یک معجزه کشاورزی است که حاصل کار صدها تولیدکننده روستایی است.» در نتیجه طبق توضیحات رئیس‌جمهور ونزوئلا، دولت این کشور در مواجهه با تحریم آمریکا از سال 2019 و پدیدآمدن ابر تورم‌های بالا، ابتدا سیاست «انجام اصلاحات داخلی» را در دستورکار قرار داده است. سیاست مادورو دقیقاً نقطه مقابل دیدگاه طرف‌داران برجام در ایران بود که معتقد بودند حل مشکلات اقتصاد کشور نه با اتکای به داخل بلکه از طریق مذاکره با آمریکا امکان‌پذیر است.
رشد تولید نفت ونزوئلا با همکاری ایران کلید خورد؟
کشور ونزوئلا همانند ایران یک کشور نفتی است و دارنده بزرگ‌ترین منابع نفتی دنیاست. در نتیجه، شکوفایی اقتصادی این کشور وابستگی زیادی به فعالیت صنعت نفت آن دارد. قبل از اعمال تحریم‌های نفتی آمریکا، تولید نفت ونزوئلا بین 2.5 تا 3 میلیون بشکه در روز بود، اما این رقم از سال 2019 روندی نزولی به خود گرفت و به حدود 500 هزار بشکه کاهش یافت.
عدم توانمندی فنی و مهندسی ونزوئلا در تحریم و شکل‌نگرفتن اکوسیستم شرکت‌های دانش‌بنیان باعث شد که صنعت نفت این کشور گرفتار استهلاک تجهیزات و افت تولید شود. درباره گذر ونزوئلا از ابر تورم این ادعا مطرح شده که تولید نفت این کشور با حضور شرکت‌های غربی ازجمله شرکت آمریکایی شورون افزایش‌یافته و منجر به سقوط تورم ونزوئلا شده است. اما این ادعا چقدر صحیح است؟
برای پاسخ به این سؤال به بررسی روند تولید نفت ونزوئلا بر مبنای آمار سازمان اوپک می‌پردازیم. طبق آمار اوپک (تصویر 4)، روند صعودی تولید نفت ونزوئلا از سپتامبر سال 2021 و همزمان با «امضای قرارداد نفتی بین شرکت ملی نفت ایران و شرکت نفت ونزوئلا» آغاز شد. طبق این قرارداد، ایران با صادرات میعانات گازی به ونزوئلا، مشکل این کشور در تأمین رقیق‌کننده برای افزایش تولید نفت از میادین نفتی ونزوئلا را برطرف کرد.
خبرگزاری رویترز (تصویر 5) در مهرماه سال 1400 در خبری اعلام کرد که یک توافق بزرگ نفتی بین دولت سیدابراهیم رئیسی و نیکولاس مادورو امضا شده که برمبنای آن، ایران ماهانه 2 میلیون بشکه میعانات گازی به ونزوئلا صادر می‌کند. بدین ترتیب نه‌تنها مشکل تأمین رقیق‌کننده برای تولید نفت ونزوئلا حل شد، بلکه میعانات گازی روی آب ایران نیز به فروش رسید که در غیر این صورت، ایران در زمستان سال 1400 در تولید حداکثری گاز دچار مشکل می‌شد.
در ابتدای دولت سیزدهم، مجموعاً 87 میلیون بشکه میعانات گازی ایران به دلیل عدم وجود بازار صادراتی روی آب و خشکی سرگردان بود و با امضای این توافق، در 20 ماه حدود 40 میلیون بشکه از میعانات گازی (حدودا 50 درصد از میعانات گازی سرگردان) ایران به فروش رسید. در نتیجه امضای این توافق، یک بازی برد- برد بین دو کشور ایران و ونزوئلا بود.
مادورو امتیاز نفتی گرفت و امتیاز سیاسی به بایدن نداد
تصویر 6، نشان می‌دهد تولید نفت ونزوئلا تحت تاثیر تحولات مختلف چقدر افزایش‌یافته است. روند تحولات به ترتیب رخداد زمانی آورده شده و اعداد و ارقام با استناد به آمار اوپک اخذ شده است. طبق تصویر 6، دولت مادورو در مواجهه با تحریم نفتی، در ابتدا تعاملات نفتی خود را با کشورهای بلوک مقابل آمریکا از جمله ایران گسترش داد (ایده‌ای در نقطه مقابل طرف‌داران برجام).
قرارداد نفتی ونزوئلا با ایران باعث شد میانگین تولید نفت این کشور 162 هزار بشکه در روز افزایش یابد و صنعت نفت ونزوئلا از گوشه رینگ تحریمها خارج شود. پس از صعودی شدن روند تولید نفت ونزوئلا، در دسامبر سال 2022، مجلس اپوزیسیون رأی به انحلال دولت موقت رهبر مخالفان ونزوئلا یعنی خوان گوایدو داد، تا آمریکا در دستیابی به اهداف تحریمی خود جهت حمایت از خوان گوایدو شکست بخورد.
در نتیجه، تعمیق روابط نفتی ونزوئلا با ایران و سپس با روسیه و چین، آمریکا را به این نتیجه رساند که ادامه قطع همکاری نفتی با ونزوئلا مزیت چندانی نداشته و دولت بایدن را بر آن داشت تا مجوزی محدود برای حضور شرکت نفت شورون صادر کند. به بیان دیگر، در تحولات نفتی ونزوئلا، ابتدا این کشور با کمک بلوک مقابل آمریکا، تحریم را بی‌اثر کرده و خود را از گوشه رینگ خارج کرد و سپس آمریکا وادار به امتیازدهی (هرچند حداقلی) به ونزوئلا شد.
سپس دولت بایدن ناچار شد که حتی امتیازات بیشتری نیز به ونزوئلا بدهد و تحریم نفتی این کشور را برای مدت 6 ماه تعلیق کرد و نکته جالب اینکه در توافق کوتاه‌مدت با ونزوئلا نیز موفق به اخذ امتیاز سیاسی نشده و رهبر مخالفان ونزوئلا برای حضور در انتخابات ردصلاحیت شد. یعنی خروج دولت مادورو از گوشه رینگ تحریمها با کمک ایران باعث شد که ونزوئلا نه‌تنها امتیاز سیاسی ندهد که امتیاز نفتی بگیرد (دقیقاً خلاف آنچه در برجام برای ایران رخ داد). طبق آمار سازمان اوپک، با لغو معافیت تحریمی آمریکا از ماه آوریل 2024، همچنان روند صعودی تولید نفت ونزوئلا ادامه دارد و بعد از آن، 48 هزار بشکه دیگر به میانگین تولید روزانه نفت این کشور اضافه شده است.
اعتراف اویل پرایس: تحریم آمریکا علیه ونزوئلا با کمک ایران شکست خورد
نقش همکاری ونزوئلا با ایران در بی‌اثر کردن تحریم نفتی به‌قدری مؤثر و واضح بود که حتی با اعتراف رسانه‌های خارجی نیز مواجه شد. اویل پرایس در گزارشی با عنوان «U.S. Sanctions Against Venezuela Have Failed» در سپتامبر سال 2023 و یک ماه قبل از توافق کوتاه‌مدت 6 ماهه اذعان کرد که تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ونزوئلا شکست خورده است.
اویل پرایس در این مقاله می‌نویسد که ایران حمایت قابل‌توجهی از ونزوئلا برای بازسازی صنعت نفت این کشور کرده است. بخشی از این مقاله بدین شرح است: «دلیل اصلی بهبود چشم‌انداز اقتصادی ونزوئلا، موفقیت کاراکاس در یافتن منابع جایگزین سرمایه و بازسازی صنعت نفت حیاتی این کشور است که تا سال 2020 در نقطه سقوط کامل قرار داشت. داده‌های اوپک از منابع ثانویه نشان می‌دهد تولید نفت ونزوئلا به 772 هزار بشکه در روز در ژوئیه 2023 افزایش‌یافته که نشان‌دهنده رشد چشمگیر 40 درصدی نسبت به تولید 553 هزار بشکه‌ای نفت در سال 2021 است. این افزایش قابل توجه در تولید نفت بدون کمک ایران محقق نمی‌شد. تهران حمایت مادی قابل‌توجهی از جمله بودجه، قطعات و تکنسین‌های موردنیاز برای بازسازی زیرساخت‌های کلیدی نفت را به کاراکاس ارائه می‌کند.»
اویل پرایس در ادامه می‌نویسد: «اوایل سال جاری، شرکت ملی پالایش و پخش ایران متعهد شد مجتمع پالایشی پاراگوانا در ونزوئلا با ظرفیت 955 هزار بشکه در روز را بازسازی کند که بزرگ‌ترین تأسیسات پالایشی در ونزوئلا و یکی از بزرگ‌ترین تأسیسات در سطح جهان است. شرکت پالایش و پخش در ماه می 2022 نیز بازسازی 116 میلیون‌دلاری پالایشگاه ال‌پالیتو با ظرفیت 147 هزار بشکه در روز، کوچک‌ترین تأسیسات ونزوئلا را آغاز کرد.»
در این مقاله عنوان شده است: «در فوریه 2023، اعلام شد که شرکت نفت ونزوئلا متعهد شده که دو نفتکش Aframax را سفارش دهد و از ایران خریداری کند. شرکت صنعتی دریایی ایران معروف به شرکت صدرا با هزینه کل 67.5 میلیون دلار، ناوگان نفتکش‌های در اختیار کاراکاس را گسترش می‌دهد که برای انتقال مخفیانه نفت خام ونزوئلا به خریداران خارجی استفاده می‌شود.»
اویل پرایس می‌نویسد: «تهران همچنین حمایت قابل‌توجهی از کاراکاس برای تقویت عملیات و تولید از میدان نفتی ارائه می‌کند. نکته کلیدی تأمین پایدار میعانات گازی است که برای تولید نفت بسیار سنگین ونزوئلا به‌منظور ارسال آن به خریداران خارجی موردنیاز است. تهران و کاراکاس اخیرا توافقی را امضا کردند که در آن ایران متعهد شده که نه‌تنها پالایشگاه‌های ونزوئلا را بازسازی کند، بلکه میادین نفتی را نیز توسعه دهد. این قراردادها، شیب رشد تولید نفت برای ونزوئلا را افزایش می‌دهد و درعین‌حال حضور ایران در آمریکای لاتین را تقویت خواهد کرد.»
مادورو چگونه از آمریکا امتیاز نفتی گرفت؟
در مجموع، بررسی دقیق رخدادهای تاریخی در ونزوئلا و انطباق آن با آمار تورم و تولید نفت این کشور نشان می‌دهد؛ دولت مادورو در مواجهه با تحریم ابتدا با انجام اصلاحات داخلی از ابر تورم فاصله گرفت، سپس برای احیای صنعت نفت خود با ایران به‌عنوان یک کشور بلوک مقابل آمریکا وارد همکاری شد و تولید نفت خود را افزایش داد.
سپس با شکست کامل خوان گوایدو و بی‌اثر شدن تحریم نفتی آمریکا، دولت بایدن نیز مجوز فعالیت شرکت نفتی شورون را صادر کرد و به‌ناچار وارد توافق کوتاه‌مدت ۶ماهه با ونزوئلا شد. باتوجه‌به خروج اقتصاد ونزوئلا از گوشه رینگ فشار تحریمها، در توافق کوتاه‌مدت نیز مادورو باوجود دریافت امتیاز تعلیق تحریم نفتی، حاضر به امتیازدهی سیاسی به بایدن و تأیید صلاحیت رهبر مخالفان در انتخابات ژوئیه این کشور نشد.
به بیان ساده، ونزوئلا ابتدا با انجام اصلاحات داخلی و همکاری با کشورهای بلوک مقابل آمریکا، شدت اثر تحریم را کم کرد و سپس در میز مذاکره از آمریکا امتیاز گرفت، اتفاقی که دقیقاً عکس آن در ماجرای برجام در ایران رقم خورد.
