زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه: صنعت هوافضا و بخش فضایی غیردفاعی با وجود همه پیشرفت‌هایی که تا امروز در دنیا داشته، اما هنوز ناشناخته‌های زیادی در دل خود دارد. صنعتی که امکان قدم زدن روی خاک دیگر سیاره‌ها را فراهم کرده است. این صنعت با وجود همه جذابیت‌هایی که دارد، باید آن را در زمره صنایع گران در دنیای امروز هم به حساب آورد؛ چراکه ساخت ماهواره‌ها و ماهواره‌برها و توسعه تکنولوژی مربوط به آنها مستلزم صرف هزینه‌های قابل توجهی است. از طرف دیگر اهمیت این صنعت در دنیای امروز به حدی است که کشورهای پیشرو در بودجه سالیانه خود، بخشی را مختص فعالیت‌های فضایی و هوافضا اختصاص می‌دهند. موضوعی که در کشور ما نیز بعد از شکل‌گیری سازمان هوافضا در سال 78 شکل جدی‌تری به خود گرفته و متولیان امر تلاش کردند تا با رشد بودجه‌های مربوط به این بخش، بستر را برای پیشرفت آن فراهم کنند. به‌طوری که در قانون بودجه امسال 0.21 درصد از کل اعتبارات عمومی کشور به این حوزه اختصاص پیدا کرده بود؛ صنعتی که امکان درآمدزایی هم از طریق آن وجود دارد و قرار است براساس قانون بودجه، کشور 264 میلیارد تومان درآمد داشته باشد. 

رشد 12 درصدی بودجه بخش فضایی غیردفاعی کشور در سال 1403

بودجه را باید به‌عنوان موتور محرک در پیشبرد یا کاهش سرعت تحقق برنامه‌های مرتبط با بخش هوافضا و صنعت فضایی دانست؛ بخشی که هر‌چند هر‌ساله با رشد همراه است، اما مساله مهم در این میان آن است که میزان رشد بودجه در این بخش چقدر پاسخگوی نیازها خواهد بود؟ بخش فضایی غیردفاعی در قانون بودجه امسال اعتبار 5 هزار و 307 میلیارد تومانی را به این حوزه اختصاص داده که نسبت به اعتبار 4 هزار و 748 میلیارد تومانی سال گذشته، با رشد 12 درصدی همراه بوده است؛ رقمی که ‌با توجه به طیف بالای فعالیت از عرصه تحقیقاتی گرفته تا ساخت ماهواره و ماهواره‌بر، طبیعتا نمی‌تواند آن‌طور که انتظار می‌رود پاسخگوی نیازها باشد. 

89 درصد از اعتبارات فضایی در اختیار وزارت ارتباطات

انجام فعالیت مربوط به بخش فضایی غیردفاعی و هوافضای کشور در 4 بخش وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، پژوهشگاه فضایی ایران، سازمان فضایی ایران و پژوهشگاه هوافضا متمرکز شده است. یعنی عملا 0.21 درصد از کل اعتبارات عمومی کشور که به این حوزه اختصاص پیدا می‌کند در اختیار همین دستگاه‌ها قرار می‌گیرد. اما جالب اینجاست که 89 درصد از بودجه امسال این حوزه به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات رسیده است؛ به‌طوری که از 5 هزار و 307 میلیارد تومان این بخش در قانون بودجه، 4 هزار و 726 میلیارد تومان باید به دست این وزارتخانه برسد. این رقم در سال گذشته نیز تقریبا همین بود؛ چراکه کل اعتبارات این بخش برای سال گذشته، 4 هزار و 748 میلیارد تومان بود که این میزان 3 هزار و 222 میلیارد تومان به وزارتخانه تعلق داشت؛ یعنی عملا 68 درصد کل بودجه فضایی غیردفاعی کشور به یک وزارتخانه می‌رسید. البته سهم پژوهشگاه هوافضا از کل بودجه این بخش در قانون امسال به 2 درصد، پژوهشگاه فضایی ایران به 5 درصد و سازمان فضایی ایران هم به 4 درصد می‌رسد. 

بودجه سازمان فضایی ایران 80 درصد آب رفت!

 موضوعی زمانی جالب‌تر می‌شود که بودجه امسال این 4 ارگان را در مقایسه با سال قبل بررسی کنیم. با این کار اولین مسئله‌ای که به چشم می‌آید، کاهش 80 درصدی بودجه سازمان فضایی ایران است؛ به‌طوری که اعتبارات این سازمان از یک هزار و 223 میلیارد تومان در سال گذشته به 239 میلیارد و 693 میلیون تومان رسیده است. با این حال بودجه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز از 3 هزار و 222 میلیارد تومان به 4 هزار و 726 میلیارد تومان رسید که نشان‌دهنده رشد 47 درصدی این حوزه است. کمترین میزان رشد بودجه نیز به پژوهشگاه فضایی ایران با افزایش 7 درصدی رسید تا از این طریق بودجه این پژوهشگاه از 229 میلیارد و 361 میلیون تومان به 246 میلیارد و 360 میلیون تومان برسد. نکته قابل توجه در این میان این است که کاهش بودجه سازمان فضایی ایران می‌تواند تاثیر منفی روی فعالیت‌های مرتبط با این سازمان داشته باشد. از طرف دیگر این سازمان را باید متولی اصلی این بخش در کشور دانست و چنین کاری می‌تواند اثرات منفی بر برنامه‌های فضایی کشور داشته باشد. 

اعتبارات فضایی کشور از قانون بودجه 0.3 درصد کمتر شد

با وجود اینکه اعتبارات این حوزه با در نظر گرفتن هزینه‌های آن طبیعتا به اندازه کافی نیست، اما با نگاهی به سهم این اعتبارات از سال 96 تا امسال باید عنوان کرد که از اواخر دهه 90 و ابتدای شروع دهه 1400، نگاه کشور به این حوزه تغییر جدی کرد و شاهد رشد قابل توجهی در این زمینه بودیم؛ هر‌چند این میزان ظرف یک سال گذشته، روند کاهشی به خودش گرفته است، اما سال‌های 1401 و 1402 را باید جزء بهترین سال‌ها از لحاظ تخصیص منابع قلمداد کرد؛ روندی که نشان می‌دهد در دولت گذشته تمرکز ویژه‌ای در این حوزه شده است. اما این بخش در دولت‌های دوازدهم چندان جدی گرفته نمی‌شد و عملا سهم این بخش از فروش نفت و درآمدهای مالیاتی کشور، کمتر از 6 دهم درصد می‌شد. به عبارت دقیق‌تر در سال 1396 در مجموع 0.05 درصد از کل قانون بودجه به بخش فضایی غیردفاعی و هوافضا اختصاص پیدا کرده بود؛ روندی که تا سال 1399 هم ادامه داشت و آن سال تنها با رشد 0.01 درصدی همراه بود. اما وضعیت در سال 1400 به مراتب بدتر شد به‌طوری که تنها 0.03 درصد از اعتبارات کشور به این حوزه اختصاص پیدا کرد. اما در قانون بودجه 1401 این میزان با رشد 966 درصدی همراه و به 0.32 درصد از کل اعتبارات کشور رسید. 

اعتبار راه‌اندازی دانشکده هوافضای شریف 24 درصد کم شد!

ایجاد بخش‌های جدید برای فعالیت در این زمینه هم از جمله مباحثی است که رسیدن به آن نیازمند تامین اعتبار است. جالب اینکه قانون بودجه 1401 و 1402 ردیف‌هایی برای احداث دانشکده هوافضا دانشگاه صنعتی شریف و همچنین ستاد فناوری‌های فضایی و حمل‌ونقل پیشرفته ذیل معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور در نظر گرفته شده بود که با نگاهی به اعتبارات هر دو بخش، می‌توان فهمید که عزمی برای راه‌اندازی این دانشکده وجود نداشت؛ چراکه اعتبار این بخش با کاهش 24 درصدی همراه بوده و در بخش ستاد فناوری‌های فضایی نیز تنها 14 درصد افزایش اعتبار اعمال شده است. 

افزایش 81 درصدی درآمدهای کشور از فعالیت‌های فضایی

درآمدزایی از بخش فضایی هم یکی حوزه‌هایی است که باعث می‌شود تا رغبت برای سرمایه‌گذاری در آن بالا برود؛ درآمدهایی که براساس قانون بودجه امسال به نسبت سال 96 با رشد 81 درصدی همراه بوده و کشور باید از درآمد 145 میلیارد و 615 میلیون تومانی به 264 میلیارد تومان برسد؛ اتفاقی که نشان‌دهنده ظرفیت بالای کشور در این زمینه است. البته وضعیت درآمد کشور از این حوزه در سال 99 با کاهش عجیبی همراه بود، به‌طوری که در آن سال بخش فضایی غیرنظامی کشور تنها 55 میلیارد تومان درآمد داشت اما این روند برای سال 1400 با رشد 112 درصدی همراه شده بود.