زینب مرزوقی، خبرنگار گروه نقد روز: تقریبا از اواسط هفته گذشته و پس از تایید خبر شهادت سید عزیز مقاومت اعلام شد قرار است نمازجمعه 13 مهرماه به امامت مقام‌معظم‌رهبری در مصلای تهران اقامه شود. پس از دفاع مشروع نیروهای مسلح ایران و موشک‌باران سرزمین اشغالی اهمیت حضور در این نمازجمعه با امامت زعیم امت اسلام دوچندان شد و مردم قصد داشتند تا با حضور در نمازجمعه هفته گذشته کمی از درد شهادت سید مقاومت کاسته شود. همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد نه‌تنها مردم تهران بلکه مردم شهرهای دیگر کشور مانند مشهد، شیراز، اردبیل، چابهار و شهرهای شمالی برای اقامه نماز به امامت ولی امر مسلمین خودشان را به تهران رساندند. آنطور که نمازگزاران در روز جمعه می‌گفتند فضای داخلی مصلی تا ساعت6 همان روز پر شده بود و از ساعات اولیه به بعد سایر نمازگزاران در حیاط مصلی صفوف نماز را تشکیل دادند. از ساعت10 صبح اما عملا حیاط مصلی هم جایی برای نمازگزاران دیگر نداشت و صف‌های نماز در خیابان‌های اطراف و بزرگراه حکیم تشکیل شده بود. مقام‌معظم‌رهبری خطبه‌ها را خواندند و نماز اقامه شد. پس از نماز تمام رسانه‌های داخلی و خارجی این نمازجمعه را یکی از استثنایی‌ترین نمازجمعه‌های پس از انقلاب دانستند و با وجود سال‌ها استقبال مردم تهران و شهرهای مجاور از نمازهای عید به امامت رهبر معظم انقلاب اما باز هم نمازجمعه 12 مهرماه 1403 هم از لحاظ حضور مردم و هم از جنبه سیاسی آن یکی از ویژه‌ترین نمازهای جمعه به امامت رهبر انقلاب بود.
چرا نمازگزاران نماز نصر از تمهیدات مصلی ناراضی بودند؟
با وجود اهمیت نمازجمعه12 مهرماه هم از جنبه سیاسی آن و هم احتمال استقبال بالای مردم و البته اطلاع‌رسانی برای اقامه این نماز اما واقعیت این است آنچه در خلال برگزاری نمازجمعه12 مهرماه به نمایش درآمد در شأن نمازجمعه‌ای با چنان ابعاد سیاسی و منطقه‌ای نبود. در ابتدا آنکه مسئولان برگزارکننده نمازجمعه اعم از ستاد اقامه نماز و شهرداری پیش‌بینی چنین جمعیتی را نکرده بودند و برای نظم صفوف نماز و جاگذاری نمازگزاران در محل مناسب هیچ ایده‌ای نداشتند. برای ساماندهی نمازگزاران افرادی به‌عنوان انتظامات حاضر بودند اما انتظامات حاضر در مصلی پیش از اقامه نماز از فضای داخلی مصلی اطلاعی نداشتند و تقریبا از ساعت 9 صبح مردم را به سمت درهای شمالی مصلی هدایت می‌کردند درحالی‌که به‌طور کل تمام فضای داخلی پر بود. از این رو مردم به حیاط مصلی و گوشه کنارها برای نشستن و نمازخواندن رو آوردند. انتظامات حاضر در مصلی درحدی در ایجاد نظم بین نمازگزاران ناتوان بود که حتی همین سامان دادن نمازگزاران در حیاط مصلی را نیز انجام نمی‌داد و مردم پس از اطلاع از پر بودن ظرفیت داخلی مصلی خودشان کنار یکدیگر برای اقامه نماز می‌نشستند و کسی به نظم صفوف نماز و حتی احتمال اشکال شرعی اتصال یا عدم اتصال نیز توجهی نمی‌کرد. علی‌رغم شروع پاییز اما روز جمعه گرمایی تابستانی داشت. ستاد نمازجمعه حتی از بررسی هواشناسی روز جمعه نیز ناتوان بود و برای اقامه نماز در آفتاب سوزان آن روز هیچ ایده و برنامه‌ای نداشت. تا چشم کار می‌کرد آفتاب سوزان بود و خانواده‌ها برای در امان ماندن کودکان‌شان زیر بنرها زیرانداز پهن می‌کردند. با این وجود اما باز هم هیچ سایه‌بان و فضای مسقفی برای در امان ماندن از آفتاب برای نمازگزاران وجود نداشت و مردم تقریبا برای اقامه نماز و شنیدن خطبه‌های مقام‌معظم‌رهبری حداقل سه الی چهار ساعت گرما و آفتاب سوزان روز جمعه را تحمل کردند. نهایت تمهیدات مسئولان برگزاری نمازجمعه توزیع شلخته تعدادی آب معدنی در میان نمازگزاران بود. البته ناگفته نماند پس از اتمام نماز در مصلی با آن همه وسعت و عظمت، همان تعداد کم آب آشامیدنی نیز پیدا نمی‌شد. بدیهی است چنان جمعیتی اساسا برای شنیدن حضوری خطبه‌های رهبر انقلاب و اقامه نماز نصر به امامت ایشان به مصلی آمده بود. ستاد نمازجمعه اما حتی به این نکته هم توجهی نداشتند و صدای رهبر انقلاب هنگام خطبه‌خوانی به تمام نمازگزاران حاضر در مصلی نرسیده بود. درحدی سیستم صوتی مصلی در روز جمعه فشل بود که نمازگزاران به گوشی‌های خود برای شنیدن بیانات مقام‌معظم‌رهبری متوسل شده بودند. با وجود اعلام تمهیدات ترافیکی اما پس از پایان نمازجمعه، محدوده مصلی تهران ترافیک بالایی را شاهد بود. هنگام خروج از مصلی نیز نمازگزاران شاهد ازدحام بسیار بالایی بودند و تعداد قابل‌توجهی از خانواده‌ها ترجیح دادند که دقایق طولانی برای خروج از مصلی منتظر بمانند.
ماجرای مصلای تهران از کجا آغاز شد؟
ایده ساخت مصلای امام خمینی (ره) با کاربردهای چندگانه و گسترده برای پوشش نیازهای جامعه شهری تهران از ابتدای انقلاب اسلامی توسط بزرگان و صاحب‌نظران مطرح شد. این امر با استقبال امام راحل(ره)، مواجه و پیگیری این امر به آیت‌الله خامنه‌ای (رئیس‌جمهور وقت) و حجت‌الاسلام هاشمی‌رفسنجانی (رئیس وقت مجلس شورای اسلامی) سپرده شد. بر همین اساس در دی‌ماه ۱۳۶۴ طی فراخوانی از طریق تریبون نمازجمعه از طراحان باتجربه و واجد شرایط برای شرکت در مسابقه تهیه طرح مصلی دعوت شد. در این مسابقه ۳۶ شخصیت حقیقی و حقوقی از داخل ایران و کشورهای ژاپن، سوریه، پاکستان و هلند زیر نظر هیات‌داوران، متشکل از آقایان محمدکریم پیرنیا، مهندس مهدی چمران، مهندس باقر آیت‌الله‌زاده، مهندس غفاری و مهندس حجت به مسابقه پرداختند. گرچه هیچ‌کدام از طرح‌های شرکت‌کننده در مسابقه نتوانستند نظر هیات‌داوران را جلب کنند، بااین‌حال نظرات کلی، ترسیم خطوط اولیه طرح معماری مصلی را فراهم ساخت؛ به‌طوری‌که نتایج مسابقه برای جمع‌بندی و نیز ارائه اسکیس پایه به تعدادی از اساتید معماری کشور ارائه شد و درنهایت از میان طرح‌های مختلف طرح دکتر پرویز مویدعهد در سال 1365 مورد تایید دفتر فنی و رئیس‌جمهور قرار گرفت و سپس طرح مصلی به محضر امام امت (ره) تقدیم و حکم ایشان برای اجرای طرح اخذ شد. پس از طی مراحل قانونی و اخذ مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری در سال 1371 و تنفیذ این مصوبه توسط رهبر معظم انقلاب کار عملی ساخت مصلی با انجام روال اداری و اخذ مصوبات مالی به‌عنوان پروژه‌ای ملی به پیمانکاری وزارت راه و شهرسازی در سال 1374 آغاز شد. مشکلات تملک زمین حتی بعد از دست‌خط و حکم امام (ره) نیز ادامه داشت؛ تا اینکه شورای عالی شهرسازی و معماری طی نامه‌ای که به شهردار وقت تهران، شهرداری تهران را مکلف کرد: 1- کل محدوده منطقه عباس‌آباد به‌عنوان فضای سبز و امور فرهنگی در مقیاس ملی و منطقه‌ای (ازجمله مصلی) در نظر گرفته شود، 2- بزرگراه رسالت در قسمت اتصال دو قطعه مصلی زیرگذر اجرا شود، 3- تعدادی پارکینگ در اطراف مجموعه پیش‌بینی و با پل به مصلی متصل شود، 4- و همچنین مقرر شد مناطق حاشیه مصلی از تصرف‌کنندگان خلع‌ید شود.
پس‌ازاین تکالیف قانونی شهرداری تهران با تهیه «سند راهبردی طرح جامع اراضی عباس‌آباد»، محدوده منطقه عباس‌آباد را به‌عنوان فضای سبز و امور فرهنگی در مقیاس ملی و منطقه‌ای در نظر گرفت. دومین اقدام شهرداری کنترل ساخت‌وساز و عدم صدور مجوز ساخت در حاشیه شمالی مصلی بود. با این‌حال اتصال دو بخش شمالی و مرکزی مصلی یعنی دو طرف بزرگراه رسالت تکلیفی بود که شهرداری تهران 24 سال به آن عمل نکرد و درنهایت پیروز حناچی، شهردار تهران به همراه جمعی از معاونان شهردار و برخی اعضای شورای شهر تهران کلنگ احداث پروژه ساخت زیرگذر بزرگراه رسالت را به زمین زدند.
مصلای تهران همچنان پس از 3 دهه تکمیل نشده است
چرا با گذشت سه دهه از تصویب طرح احداث مصلای تهران توسط شورای عالی شهرسازی و معماری و شروع عملیات ساختمانی این مجموعه، هنوز این طرح به اتمام نرسیده است؟ قبل از پاسخ به این سوال ابتدا لازم است به سوال دیگری هم پاسخ داده شود. اینکه ناظر و مسئول ساخت مصلی کیست؟ دولت، شهرداری یا نهادهای انقلابی؟ طبق آنچه در وب‌سایت مصلی آمده، این مجموعه فرهنگی-مذهبی همانند سایر اماکن فرهنگی- مذهبی یک شخصیت حقیقی با عنوان متولی دارد که او مسئول امور جاری و ناظر پروژه ساخت مصلی است. گرچه متولی مصلی وظیفه نظارت و اداره امور جاری مصلی را برعهده دارد، بااین‌حال یک نهادی به نام «سازمان مجری ساختمان‌ها و تاسیسات دولتی و عمومی وزارت راه و شهرسازی» که از زیرمجموعه‌های وزارت راه و شهرسازی بوده، مسئول ساخت‌وسازهای مصلی است. علاوه‌بر این گرچه هزینه‌های جاری اداره مصلی (از قبیل پرداخت حقوق و دستمزد کارکنان بخش اداری، هزینه برق، آب و گاز، تلفن و هزینه مراسم‌های مختلف مذهبی و فرهنگی، نگهداری و مرمت بناها و...) برعهده متولی مصلی است، بااین‌حال هزینه ساخت‌وساز و احداث پروژه‌های عمرانی مصلی برعهده وزارت راه و شهرسازی است. بر این اساس اینکه چرا ساخت مصلی سه دهه طول کشیده سوالی است که باید وزارت راه و شهرسازی پاسخگوی آن باشد؛ چراکه بررسی‌ها نشان می‌دهد پروژه ساخت مصلی در سه دولت اصلاحات، دولت احمدی و دولت روحانی درمجموع 10 تا 11 سال تقریبا متوقف بوده و نکته قابل‌تأمل اینکه در برخی دوره‌ها مانند برگزاری نمایشگاه کتاب تهران تعدادی کارگر به‌صورت موقتی در مصلی مشغول به کار می‌شدند و پس از اتمام نمایشگاه تا سالی دیگر و نمایشگاهی دیگر، ساخت‌وساز متوقف می‌شد.
تا امروز برای ساخت مصلی چقدر هزینه شده است؟
در سال‌های اخیر بودجه‌های مختلفی برای تکمیل پروژه مصلای تهران اختصاص داده شده که سرنوشت این پروژه‌ها تا به امروز نامشخص است. برای مثال براساس جزء یک بند الف تبصره ۱۱ لایحه بودجه ۱۴۰۱، هزار میلیارد تومان در اختیار وزارت راه و شهرسازی (سازمان مجری ساختمان‌ها و تاسیسات دولتی و عمومی) برای تکمیل ساختمان مصلای تهران قرار می‌گیرد. این گزارش حاکی است براساس لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ بودجه تکمیل ساختمان مصلای تهران ۴۰۰ میلیارد تومان بود که در بودجه سال 1401 این رقم با رشد ۶۰۰ میلیارد تومانی مواجه شده است. براساس پیوست یک بودجه سالانه از سال 1374 تا 1400 رقم 935 میلیارد تومان برای تکمیل پروژه مصلای تهران هزینه شده است. همچنین سال 1401 حدود 58 میلیارد و 1402 و 1403 حدود 322 میلیارد برای تکمیل پروژه عمرانی مصلای تهران مصوب شده بود. برای تکمیل این پروژه در سال‌های بعد یعنی سال 1404 تا 1407؛ 1421 میلیارد تومان پیش‌بینی شده است. با این حساب می‌توان گفت سه هزار و 58 میلیارد تومان از سال 1374 تا 1407 برای تکمیل مصلای تهران هزینه شده است. در این میان ناگفته نماند که عددهای اعلام‌شده در سال‌های 1374 تا 1400 به ارزش روز است یا خیر. همچنین هنوز مشخص نیست که اعداد پیش‌بینی‌شده برای تکمیل پروژه مصلای تهران در سال‌های آتی افزایش خواهد داشت یا خیر. برای نشان دادن مجموعه بی‌نهایت در ریاضی از علامت تهی استفاده می‌شود اما ظاهرا پس از چندین سال از عدم تکمیل پروژه مصلای تهران برای مثال از یک امر ناتمام باید از «مصلای تهران» استفاده کنیم.
