زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه: داشتن مدرک دانشگاهی در برهه‌ای به معنی مجوز رسیدن به جامعه شاغلان محسوب می‌شد؛ به‌طوری‌که یکی از اصلی‌ترین دلایل تحصیل در دانشگاه‌ها به‌ویژه در مقاطع تحصیلات تکمیلی، رسیدن به خیالی آسوده برای تضمین آینده شغلی افراد بود. مولفه‌ای که هرچه جلوتر آمدیم، دستخوش تغییرات جدی شد و امروز به حدی رسیده که بخشی از جامعه تصور می‌کنند حضور در دانشگاه‌ها نه‌تنها نمی‌تواند آینده شغلی مناسبی را در اختیارشان بگذارد بلکه بخشی از زمان و عمرشان را هم می‌گیرد! اتفاقی که با نگاهی به آمار مربوط به اشتغال فارغ‌التحصیلان چندان هم بیراه نیست. مقوله بیکاری در میان جمعیت فارغ‌التحصیل دانشگاهی طی سال‌های اخیر به حدی پررنگ شد که دانشگاه‌ها تلاش کردند تا با برگزاری دوره‌های مهارتی آمار مربوط به بیکاری را هر طریقی که هست، کاهش داده و در مقابل نرخ اشتغال را بالا ببرند اما براساس آمار منتشرشده از سوی مرکز آمار ایران روند بیکاری در میان این جمعیت در تابستان امسال به نسبت زمان مشابه سال قبل یک درصد بیشتر شده است. موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی نیز با انتشار گزارش‌های رصد اشتغال دانش‌آموختگان نسبت اشتغال در بین این قشر را از جنبه‌های مختلف گروه‌های آزمایشی، مقاطع تحصیلی و... مورد بررسی قرار داده است. براساس آخرین گزارش این موسسه تعداد شاغلان و غیرشاغلان دانش‌آموختگان برابر شده است! البته پیش از بررسی بخش به بخش آمار مربوط به اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی بد نیست نکاتی را مدنظر قرار دهیم. اولین مساله آن است که براساس آخرین آمار رسمی مرکز آمار ایران نرخ مشارکت اقتصادی در بین جامعه تحصیل‌کرده کشور 54 درصد اعلام شده که نشان می‌دهد عملا نزدیک به نیمی از آنها اصلا تمایلی برای حضور در بازار کار ندارند. از سوی دیگر برآوردهای اقتصاددانان کشور براساس سابقه ثبت کسور بیمه در صندوق تامین اجتماعی یا کسور صندوق بازنشستگی هم 33 درصد از دانش‌آموختگان در سال 1395 به مشاغل غیررسمی (فاقد بیمه) وارد شده‌اند. جالب اینجاست که براساس همین برآوردها، 6 درصد دارندگان مدارک دیپلم و بالاتر در بخش‌های غیررسمی اقتصاد کشور مشغول به فعالیت هستند. البته باید این مساله را هم مدنظر قرار داد هرچه مقطع تحصیلی افراد بالاتر برود احتمال اشتغال در بخش‌های غیررسمی کاهش پیدا می‌کند به همین دلیل طبق آنچه در گزارش منتشرشده از سوی موسسه برای سال تحصیلی 1398-1397 آمده، حداقل 5.6 درصد از دارندگان مدرک بالاتر از دیپلم احتمالا در این بخش مشغول به کار هستند. همچنین پیمایش صورت‌گرفته براساس اطلاعات ثبتی دانش‌آموختگان سال تحصیلی 98-97 بوده و آمارها نیز براساس داده‌های مربوط به سابقه کسور تامین اجتماعی استخراج شده است. 

اشتغال فارغ‌التحصیلان برای حضور در بازار کار  7 درصد بیشتر شد

براساس آمارهای منتشرشده از سوی موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی میزان اشتغال در میان جامعه فارغ‌التحصیلان در سال تحصیلی 1398-1397 به 50 درصد و نسبت غیرشاغلان هم به 50 درصد رسیده است، نرخ‌هایی که برای سال 1394-1393 به ترتیب 60 و 40درصد اعلام شده بود. واقعیت آن است که عملا بخشی از جامعه فارغ‌التحصیلان ما بنا به دلایل مختلف به بازار کار وارد نشده و ترجیح می‌دهند یا در مقطع تحصیلی بالاتر تحصیل کنند یا بعد از فراغت از تحصیل حداقل در مشاغلی مشغول به کار شوند که از نگاه سوابق بیمه‌ای، نتوان آنها را در زمره شاغلان به حساب آورد. روندی که البته در مقایسه با سال تحصیلی 1397-1396 تغییر جزئی هم داشته است، به‌طوری‌که دایره شاغلان در میان فارغ‌التحصیلان هفت درصد کمتر و درمقابل جمعیت بیکاران هم هفت درصد بیشتر بود. البته وضعیت کلی پنج سال تحصیلی گذشته نشان می‌دهد که درمجموع، نسبت اشتغال فارغ‌التحصیلان برای حضور در بازار کار تفاوت چندانی پیدا نکرده است. 

فارغ‌التحصیلان مرد؛ صف اول ورود به بازار کار

بررسی جنسیتی فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در حوزه اشتغال نشان می‌دهد نرخ اشتغال در میان آنها برای سال تحصیلی 98-97 به 58.89 درصد و در مقابل زنان به 37.48 درصد رسیده است؛ درحالی‌که زنان در چهار سال قبل سهم بیشتری برای ورود به بازار کار داشتند، به‌طوری که نرخ اشتغال در آنها به 59.23 درصد می‌رسید. این روند اما از سال تحصیلی 1395-1394 به شکل عجیبی روند نزولی به خود گرفته که تا امروز هم ادامه داشته است و درمجموع کمتر از 40 درصد آنها پس از فارغ‌التحصیلی وارد بازار کار شدند. البته نمی‌توان این مساله هم نادیده گرفت که به‌صورت کلی اشتغال برای مردان از اولویت بیشتری برخوردار است. 

اشتغال علوم پایه 4 و پزشکی 14 درصد بیشتر شد

بررسی وضعیت نسبت اشتغال در زیرگروه‌های آزمایشی مختلف اما نشان می‌دهد فارغ‌التحصیلان رشته‌های مختلف علوم پزشکی با نسبت 76.61 درصدی نرخ بیشتری در رسیدن به بازار کار دارند. بعد از آن فنی و مهندسی‌ها با سهم 52.36 درصدی در سال تحصیلی 98-97 توانستند در جایگاه دوم این حوزه قرار بگیرند. علوم انسانی‌ها هم با نسبت 50.03 در رتبه بعدی و بعد از آن فارغ‌التحصیلان کشاورزی و دامپزشکی هستند که نرخ اشتغال در آنها به 44.28 درصد می‌رسد. جالب اینجاست که نرخ اشتغال به کار در میان علوم پایه‌ای‌ها به 38.75 و برای هنری‌ها به 30.22 درصد می‌رسد. موضوعی که نشان می‌دهد بخش غالب این دو گروه از همان ابتدا آن‌طور که انتظار می‌رود به دنبال رسیدن به بازار کار نیستند و هدف‌شان از گرفتن مدرک تحصیلی هر چه باشد طبیعتا پیدا کردن شغل در درجه اول نخواهد بود. البته اگر بخواهیم این آمار را به نسبت سال گذشته بررسی کنیم باید عنوان کرد نسبت اشتغال و داشتن درآمد در میان همه گروه‌های آزمایشی رشد پیدا کرده است، به‌طوری‌که این میزان برای علوم پزشکی‌ها 13.86 درصد، برای فنی و مهندسی‌ها 10.62 درصد، کشاورزی و دامپزشکی با اندازه 9 درصد، علوم پایه‌ای‌ها به میزان 3.98 و هنری‌ها هم تا میزان 6.97 درصد بیشتر شده است. 

تحصیلات بیشتر، اشتغال بالاتر

آنچه از آمارهای منتشرشده در این پنج سال تحصیلی برمی‌آید، فارغ‌التحصیلان دکترای تخصصی بیش از دیگر مقاطع تحصیلی، خواهان رسیدن به شغل بوده و هستند. به‌طوری که در سال تحصیلی 98-97، از مجموع فارغ‌التحصیلان این مقطع، 72.97 درصدشان توانستند در زمره شاغلان قرار بگیرند، رقمی که در یک سال قبل‌تر از آن به 66.18 درصد می‌رسد. بعد از آنها فارغ‌التحصیلان مقطع کارشناسی‌ارشد با نسبت اشتغال 64.03 درصد در ردیف دوم قرار دارند. جالب اینجاست که سهم اشتغال در میان دکترای حرفه‌ای به 57.57 درصد رسیده، هرچند  نسبت به سال تحصیلی 97-96 با افزایش 25.83 درصدی همراه بوده  اما این مقطع تحصیلی برای سال تحصیلی مدنظر آخرین گزارش منتشرشده از سوی موسسه در رتبه سوم قرار دارد. در این میان کمترین رغبت برای اشتغال هم به مقطع کاردانی می‌رسد، به‌طوری که درمجموع فقط 42.46 درصدشان به مشاغل مختلف رسیدند؛ رقمی که برای سال تحصیلی 97-96 در حد 33.36 درصد اعلام شده بود. البته روند پنج‌ساله مربوط به این مقطع نشان می‌دهد نسبت اشتغال در بین آنها از 55.02 درصد به 42.46 درصد رسیده که نشان‌دهنده کاهش 12.97 درصدی میل به اشتغال در میان این مقطع تحصیلی است. طبیعتا یکی از مهم‌ترین دلایل آن را هم باید میل به اشتغال به تحصیل در مقاطع تحصیلی بالاتر دانست؛ چراکه سال‌هاست داشتن مدرک تحصیلی بالاتر به‌عنوان یکی از شروط برای پذیرش نیروی کار ملاک ارگان‌ها و سازمان‌های مختلف قرار گرفته است. در این بین کارشناسی‌ها هم تنها 46.95 درصدشان خواهان رسیدن به بازار کار هستند، جمعیتی که نسبت به یک سال قبل‌تر تحصیلی مدنظر این گزارش، با رشد 7.36 درصدی همراه بودند. 

60  درصد فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های دولتی مشغول به کار نشدند

وضعیت زیرنظام‌های دانشگاهی هم نشان می‌دهد جز دانشگاه فرهنگیان که حساب آن را باید از دیگر زیرنظام‌های آموزشی متفاوت کرد؛ چراکه نه‌تنها دانشجوی ورودی به آن از همان ابتدا حقوق دریافت می‌کند، بلکه بعد از فارغ‌التحصیلی نیز به دلیل تعهد به خدمتی که دارد، نمی‌تواند وارد عرصه شغل و فعالیت‌های اقتصادی نشود؛ همچنین دانشگاه‌های وابسته به وزارت بهداشت نیز که طبیعتا به دلیل ماهیت و وضعیت بازار کار آنها، روند افزایشی نسبت اشتغال در آنها را شاهد هستیم، دیگر زیرنظام‌ها روند کاهشی را در طول پنج سال تحصیلی گذشته تجربه کرده‌اند. موضوعی که حدس زدن آن با توجه به آمارهایی که تا اینجا اشاره کردیم، دور از انتظار هم نبود. براساس گزارش موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، کمترین نسبت اشتغال در سال تحصیلی 98-97 به دانشگاه فنی و حرفه‌ای با سهم 33.73 درصد می‌رسد؛ بعد از آن نیز پیام‌نوری‌ها با نسبت 40.45 درصد، وزارت علومی‌ها 40.81 درصد، دستگاه‌های اجرایی 45.16 درصد، موسسات غیرانتفاعی 46.39 درصد و دانشگاه آزادی‌ها با سهم 51.77 درصد قرار دارند. درمقابل نیز بیشترین نسبت اشتغال به دانشگاه فرهنگیان با سهم 97.91 درصدی و بعد از آن بهداشت با سهم 76.31 درصدی می‌رسد. البته قیاس این سال تحصیلی با سال 97-96 حاکی از این مساله است که نگاه فارغ‌التحصیلان همه زیرنظام‌ها تغییر کرده و به دنبال آن هستند تا سهم بیشتری را از بازار اشتغال به خود اختصاص دهند؛ تغییر نگاهی که بیشتر هم متوجه پیام‌نوری‌ها، وزارت علوم و فنی‌وحرفه‌ای بوده است. البته از الان زود است بخواهیم بگوییم این تغییر نگاه در سال‌های آینده هم تداوم خواهد داشت یا خیر، اما آنچه امروز شاهدش آن هستیم، اینکه درمجموع ظرف سال‌های تحصیلی 1397-1396 تا 1398-1397، عملا نگاه فارغ‌التحصیلان به عرصه بازار کار تغییر کرده و عمده آنها ترجیح دادند بعد از فارغ‌التحصیلی به دنبال بازار کار و داشتن فعالیت اقتصادی بروند. 

فارغ‌التحصیلان دانشگاه 4 درصد بیکارتر  از  عموم!

براساس گزارشی که مرکز آمار ایران برای تابستان امسال در مقایسه با تابستان سال گذشته منتشر کرده، جمعیت فارغ‌التحصیلان بیکار آموزش عالی از کل بیکاران در تابستان امسال 43.9 درصد اعلام شده که نسبت به مدت مشابه با رشد 1.1 درصدی همراه بوده؛ چراکه در فصل تابستان 1402، سهم بیکاری در میان آنها 42.9 درصد اعلام شده بود. در این میان سهم جمعیت بیکار در میان مردان از 31 درصد به 30.5 درصد و در زنان نیز از 69.9 به 66.3 درصد رسیده است که نشان می‌دهد زنان فارغ‌التحصیل در تابستان امسال به نسبت مدت مشابه 3.6 درصد بیکاری‌شان کاهش پیدا کرده است. براساس همین آمار باید عنوان کرد این قشر از جامعه در مقایسه با کل شاغلان با افزایش 0.4 درصدی همراه بوده است؛ چراکه سهم این جمعیت در تابستان امسال 27.2 درصد اعلام شده درحالی‌که این میزان در سال گذشته به 26.8 درصد رسیده بود؛ در این میان زنان با افزایش 1.4 درصدی و مردان نیز با افزایش 0.1 درصدی در این زمینه مواجه بوده‌اند. به‌صورت کلی بررسی نرخ بیکاری این جامعه هدف نشان می‌دهد 11.6 درصد از جمعیت فعال فارغ‌التحصیلان آموزش عالی در تابستان امسال بیکار بوده‌اند، نرخی که در میان زنان نسبت به مردان و در نقاط روستایی نسبت به نقاط شهری بیشتر بوده است. با در نظر گرفتن نرخ بیکاری 7.5 درصدی کل کشور باید عنوان کرد وضعیت بیکاری در میان فارغ‌التحصیلان دانشگاهی 4.1 درصد بیشتر از نرخ بیکاری عمومی جامعه بیشتر است.