زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه: چالش کمبود معلم در وزارت آموزش‌وپرورش به قصه تکراری و قدیمی تبدیل‌ شده که هرسال در آستانه آغاز سال تحصیلی مطرح می‌شود و درنهایت با به‌کارگیری معلمان بازنشسته یا حق‌التدریسی درمان موقت برای آن پیدا می‌شود. همان روندی که امسال نیز تکرار شد و با صدور مجوز جذب 70 هزار معلم بازنشسته از سوی رئیس‌جمهور مسکنی موقتی برای سال تحصیلی 1404-1403 پیدا شد. از طرف دیگر عدم پرداخت به‌موقع حقوق معلمان حق‌التدریسی طی سال‌های اخیر هم باعث شد تمایل آنها برای حضور در کلاس‌های درس به‌شدت کاهش پیدا کند. موضوعی که طبیعتا باعث کاهش کیفیت آموزش در مدارس هم شده است. البته در این میان نمی‌توان نقش دانشگاه فرهنگیان در تامین نیروی انسانی موردنیاز این وزارتخانه را نیز نادیده گرفت؛ دانشگاهی که نسبت درستی بین ورودی‌های آن با نیاز وزارت آموزش‌وپرورش وجود دارد و از طرف دیگر خود با چالش‌هایی درطول سال‌های گذشته همراه بوده که طبیعتا سامان دادن به آن می‌تواند گره مشکلات این حوزه را تا حد زیادی باز کند. طی یک‌سال اخیر با ورود شورای عالی انقلاب و تغییراتی که در این دانشگاه صورت‌ گرفته، به‌نظر می‌رسد قرار است شرایط متفاوت‌تری پیش روی این دانشگاه قرار بگیرد. اتفاقی که آخرین آن را هم باید ابلاغ «آیین‌نامه اعطای راتبه معلمی به استعدادهای برتر دانشجویی» دانست که در 6 شهریورماه امسال مصوب و سه مهرماه برای اجرا ابلاغ شده است.

ریل تغییر وضعیت دانشگاه فرهنگیان از چه زمانی گذاشته شد؟

اولین اقدام مهم برای سامان دادن به وضعیت دانشگاه فرهنگیان را باید ابلاغ مصوبه «سیاست‌ها و ضوابط کیفیت‌بخشی دانشگاه فرهنگیان» دانست که 18 اردیبهشت‌ماه سال گذشته از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید؛ مصوبه‌ای که براساس بند الف ماده یک آن، وزارت علوم مکلف شده بود با همکاری وزارت آموزش‌وپرورش نسبت به برگزاری آزمون اختصاصی «تربیت‌معلم» اقدام کند و «نظام اختصاصی سنجش و پذیرش دانشجو- معلم» را با رویکرد استعدادیابی برای شغل معلمی و احراز شایستگی‌ها از طریق ارزیابی علمی، عمومی، تخصصی و سابقه تحصیلی تدوین کند. بندی که نشان می‌داد قرار است روند ورودی به این دانشگاه با تغییراتی همراه شود تا از این طریق انتخاب این دانشگاه به‌عنوان گزینه چندم داوطلبان تلقی نشود. بند الف ماده 2 هم این امکان را به این دانشگاه می‌داد که «آیین‌نامه اختصاصی ارتقای مرتبه اعضای هیات‌علمی دانشگاه فرهنگیان» را متناسب با ماموریت معلم‌پروری تدوین کند تا از این طریق شرایط برای اساتید آن هم به نسبت گذشته تغییر کند. البته ماده 7 این مصوبه هم نسبت به بازطراحی ساختار و ساختمان این دانشگاه در قالب یک دانشگاه ملی که 31 واحد استانی دارد نکته دیگری بود که می‌توانست زمینه را برای ایجاد تغییرات قابل‌توجه در این دانشگاه فراهم کند. البته براساس این مصوبه به‌جز بند آیین‌نامه اختصاصی ارتقای مرتبه اعضای هیات‌علمی دانشگاه فرهنگیان قرار بود همه موارد ظرف 6 ماه تدوین شود و بعد از تصویب در ستاد راهبری و نظارت تعلیم و تربیت این شورا اجرایی شود.

مسیر جذب دانشجو در دانشگاه فرهنگیان از کنکور سراسری جدا شد!

هرچند هنوز تا اصلاح این دانشگاه راه زیادی مانده است، امسال برای اولین‌بار آزمون اختصاصی دانشگاه فرهنگیان در روزهای 6 و 7 اردیبهشت‌ماه برگزار شد که براساس آن بیش از 320 هزار نفر در این دوره انتخاب رشته کردند تا از این طریق برای همیشه مسیر ورود به این دانشگاه تغییر کند. طبیعتا این اتفاق باعث خواهد شد تنها داوطلبانی که از همان ابتدا به‌دنبال رسیدن به جایگاه معلمی‌اند، در آزمون این دانشگاه شرکت کنند. اتفاقی که می‌تواند کیفیت ورودی‌ها به این دانشگاه را هم افزایش دهد؛ چراکه با این کار عملا مدل پالایش داوطلبان هم تغییر کرده است.

700 استاد به ظرفیت دانشگاه فرهنگیان اضافه شد

طبیعتا اعضای هیات‌علمی اولین رکن تربیت نیروی تخصصی و باکیفیت در دانشگاه‌هایند؛ مساله‌ای که دانشگاه فرهنگیان هم مانند بسیاری از دیگر دانشگاه‌ها با کمبود آن مواجه است. به‌طوری‌که رجبعلی برزویی، رئیس این دانشگاه در 11 خرداد امسال عنوان کرده بود با وجود ظرفیت و نیاز به چهارهزار هیات‌علمی هم‌اکنون از وجود ۱۲۰۰ نفر بهره‌مندیم؛ مساله‌ای که نشان می‌دهد برای جبران این کمبود هنوز راه زیادی پیش روی متولیان امر قرار دارد. البته چندماه بعد همین مقام مسئول از جذب بیش از 700 عضو هیات‌علمی جدید به بدنه این دانشگاه خبر داده بود. نیروهایی که به گفته او، موجب تحول در حوزه‌های فکری، آموزشی و پژوهشی دانشگاه خواهند شد، اما این بدان معنی نیست که همین میزان می‌تواند پاسخگوی نیاز آن باشد. لازم است اعضای هیات‌علمی بیشتری به‌عنوان کادر آموزشی به این دانشگاه در استان‌های مختلف تزریق شود.

بالاخره آیین‌نامه راتبه معلمی تدوین شد!

بند «د» ماده یک مصوبه «سیاست‌ها و ضوابط کیفیت‌بخشی دانشگاه فرهنگیان» هم به تدوین «آیین‌نامه اعطای راتبه معلمی» اشاره کرده بود که بالاخره آیین‌نامه آن 6 شهریورماه در این شورا به تصویب و سه مهرماه برای تصویب ابلاغ شد تا از این طریق یکی از بندهای کیفیت‌بخشی دانشگاه فرهنگیان به مرحله اجرا نزدیک‌تر شود. اما نمی‌توان این مساله را هم نادیده گرفت که این آیین‌نامه با وجود اینکه قرار بود بعد از 6 ماه از ابلاغ مصوبه ضوابط کیفیت‌بخشی تدوین شود، با تاخیر نزدیک به یک ساله تدوین شده است! علی‌رغم صحبت‌های رجبعلی برزویی در 8 اردیبهشت‌ماه مبنی‌بر اینکه از مهرماه امسال اجرایی می‌شود؛ عملا این اتفاق مانند تدوین خود آیین‌نامه با تاخیر در حوزه اجرا همراه خواهد بود.

آیین‌نامه راتبه معلمی دنبال چیست؟

این آیین‌نامه که خطاب به وزارتخانه‌های آموزش‌وپرورش، علوم، سازمان اداری و استخدامی کشور، سازمان ملی سنجش و ارزشیابی کشور، مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه، سازمان برنامه‌وبودجه، دانشگاه فرهنگیان، شهید رجایی و درنهایت ستاد راهبردی و نظارت تعلیم و تربیت شورایی عالی انقلاب فرهنگی تدوین شده به‌دنبال آن است که در راستای کاهش تدریجی معلمان جذب‌شده، سالانه حداکثر 20 درصد ظرفیت دانشگاه را از محل افزایش ظرفیت و براساس ردیف‌های استخدامی و ردیف‌های بودجه‌ای سازمان برنامه‌وبودجه مبتنی‌بر نیازسنجی نقطه‌ای و همراه با تعیین رشته و شغل محل‌های به‌کارگیری افراد در آموزش‌وپرورش آن هم به‌صورت بومی‌گزینی و از طریق اعلام فراخوان عمومی برای پذیرش بدون آزمون سراسری در قالب جذب راتبه معلمی تامین کند. البته منظور از راتبه معلمی ارائه تسهیلات به دانشجویان مقطع کارشناسی در دیگر دانشگاه‌ها و طلاب حوزه‌های علمیه است تا از این طریق بتوان از ظرفیت مراکز آموزشی برای تامین نیروی انسانی موردنیاز آموزش‌وپرورش استفاده کرد، افرادی که از تسهیلات اعطای وزارت آموزش‌وپرورش به‌اندازه 50 درصد حقوق و مزایای دریافتی دانشجویان ورودی دانشگاه فرهنگیان به مدت حداکثر 24 ماه بهره‌مند می‌شوند. این کار با هدف تامین هزینه‌های تحصیل دانشجویان مستعد و مشغول به تحصیل در دانشگاه‌هاست تا از این طریق امکان جذب در حرفه معلمی فراهم شود.

چه کسانی می‌توانند مشمول تسهیلات راتبه معلمی شوند؟

طبیعتا پذیرش به‌عنوان راتبه معلم هم شرایط خاص خود را دارد. این‌گونه نیست که هر فردی بتواند مشمول دریافت چنین تسهیلاتی شود. براساس آنچه در خود آیین‌نامه آمده، دانشجویان مشغول به تحصیل در مقطع کارشناسی هر دانشگاهی با شرط گذراندن 3.5 سال تحصیلی و حداقل 50 واحد آموزشی از برنامه درسی مصوب می‌توانند در فرایند پذیرش اقدام کنند. هرچند باید به این مساله هم توجه کنند که این شرکت در این فرایند باید پیش از شروع نیمسال تحصیلی هفتم‌شان باشد. در این بین طلاب نیز در بدو ورود به سطح 2 حوزه‌های علمیه و قبل از آغاز پایه نهم تحصیلی‌شان این امکان را خواهند داشت. همچنین متقاضیان باید بتوانند حداکثر 150 نمره به‌عنوان شایستگی عمومی و 250 نمره به‌عنوان شایستگی معلمی و درنهایت نیز 600 نمره به‌عنوان شایستگی تخصصی به‌دست آورند. نکته قابل‌توجه این است که شایستگی‌های معلمی از طریق مصاحبه با متقاضی آن هم زیرنظر هیات جذب و پذیرش دانشگاه فرهنگیان سنجیده می‌شود. اما در بحث شایستگی‌های تخصصی متقاضیان باید در زمره دارندگان مدال‌های کشوری و جهانی المپیادهای دانش‌آموزی، برگزیدگان مسابقات، جشنواره‌ها و رویدادهای دانشجویی معتبر، دارندگان تراز 7500 به بالا در کنکور سراسری، مشمولان طرح‌های حمایتی بنیاد ملی نخبگان یا دارای حداقل معدل 16 در زمان شرکت در فراخوان برای دانشجویان دوره کارشناسی رشته‌های علوم انسانی و تربیت‌بدنی و هنر و طلاب سطح 1 حوزه و حداقل معدل 15 برای دوره کارشناسی رشته‌های علوم پایه، فنی و مهندسی و پیراپزشکی باشند.

برگزاری دوره‌های مختلف آموزشی برای افزایش توانمندی راتبان

نکته قابل‌توجه در این میان سهمی است که دانشگاه فرهنگیان باید برای راتبه معلمان اجرا کند؛ چراکه برمبنای این آیین‌نامه دانشگاه موظف شده در راستای تقویت شایستگی‌های حرفه معلمی در میان افرادی که در روند پذیرش قبول شده‌اند، دوره جامع آموزش و توانمندی را به مدت 400 تا 500 ساعت براساس رشته‌های مختلف برگزار کند؛ البته این دوره‌ها جدای از دوره‌های آموزشی و کارورزی و همچنین دوره‌های فرهنگی- تربیتی است که باید براساس نظام‌نامه جامع فرهنگی- تربیتی دانشگاه برای پذیرفته‌شدگان برگزار شود. تبصره ماده 7 این آیین‌نامه به‌صراحت تاکید کرده که دوره‌های آموزشی و کارورزی به‌اندازه هرکدام حداقل به میزان یک سال تحصیلی برگزار و دوره‌های فرهنگی- تربیتی نیز حداقل به‌اندازه دو نوبت درطول دوره راتبه برای جامعه هدف برپا شود.

تعهد 5 ساله راتبه‌ها ثبت محضری می‌شود

هرچند براساس این آیین‌نامه قرار است راتبان معلمی از دیگر دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه جذب شوند، این بدان معنا نیست که در بحث تعهد خدمت تفاوتی میان آنها با دانشجویان دانشگاه فرهنگیان باشد. براساس ماده 8 این آیین‌نامه پذیرفته‌شدگان در این طرح در همان آغاز راتبه معلمی‌شان باید به‌صورت محضری تعهد خدمت برای آموزش‌وپرورش را آن هم به‌مدت پنج‌سال بعد از اتمام تحصیل‌شان به ثبت برسانند تا از این طریق مشخص شود حداقل برای مدت اعلام‌شده باید تنها به وزارت آموزش‌وپرورش خدمت کنند. اتفاقی که اگر هر پذیرفته‌شده‌ای بعد از پایان تحصیلات‌شان نسبت به آن اقدام و خود را به وزارتخانه معرفی نکند، عملا به معنی انصراف از انجام تعهدات تلقی و فرد خاطی مشمول خسارت می‌شود، هرچند منظور از خسارت در آیین‌نامه مشخص نشده است. از طرف دیگر باید به محل خدمتی برود که از سوی وزارت آموزش‌وپرورش تعیین خواهد شد.

تقسیم‌کار ملی برای تامین نیروی انسانی وزارت آموزش‌وپرورش

نکته قابل‌توجه در این آیین‌نامه را باید تقسیم‌کار ملی برای تحقق آن دانست؛ کاری که در کمتر آیین‌نامه‌ای می‌توان آن را یافت که به‌صورت مشخص این تقسیم‌کار تعیین ‌شده باشد. براساس ماده 10 آن، سه ارگان به‌عنوان متولیان اصلی اجرای آن معرفی شده‌اند، به‌طوری‌که شورای ستاد راهبری و نظارت تعلیم و تربیت شورای عالی باید وظیفه نظارت بر اجرایی آیین‌نامه و همچنین ارزیابی عملکرد دانشگاه و دیگر مجریان را انجام و به‌صورت سالانه به شورای عالی انقلاب فرهنگی گزارش دهد. نکته مهم دراین‌باره تامین مالی این حوزه است که سازمان اداری و استخدامی و سازمان برنامه‌وبودجه کشور موظف شده‌اند بحث فراهم کردن تمهیدات اداری و اختصاص ردیف استخدامی بحث تامین منابع مالی را در قانون بودجه کل کشور هم دنبال کنند. در این میان گرفتن مجوزهای استخدامی و بودجه‌ای لازم برای جذب پذیرش به تفکیک کدرشته محل و همچنین تعیین محل خدمت نیز برعهده وزارت آموزش‌وپرورش گذاشته شده است. دانشگاه فرهنگیان درکنار ثبت‌نام از متقاضیان و ارزیابی شایستگی‌های آنها باید اجرای آیین‌نامه و همچنین اجرای بندهای مختلف آیین‌نامه و ارائه گزارش‌های سالانه را از مراجع ذی‌ربط دنبال کند.

راتبان معلمی به سال 1404 می‌رسند؟

اما مساله اصلی این است که پذیرش راتبه معلم از چه زمانی قرار است آغاز شود؟ هرچند طبیعتا نمی‌توان انتظار داشت این متقاضیان به سال تحصیلی جدید برسند. از سوی دیگر با درنظر گرفتن تقسیم‌کار صورت‌گرفته به‌ویژه در حوزه تامین مالی و اختصاص ردیف‌های اداری– استخدامی باید این سوال را پرسید که در صورت عدم تخصیص منابع مالی در لایحه بودجه 1404، عملا اجرای این آیین‌نامه هم به‌تعویق خواهد افتاد؟ نکته‌ای که طبیعتا باید منتظر تدوین لایحه بودجه سال آینده بمانیم؛ چراکه اگر چنین اتفاقی در لایحه نیفتاد اما اصرار به اجرای این طرح باشد، طبیعتا نمی‌توان انتظار داشت از رهیافت چنین طرحی، مشکلات نیروی انسانی وزارت آموزش‌وپرورش برطرف شود.