فرهیختگان: حزب‌الله که تاسیس شد، او 22 سال داشت. خودش هم در شکل‌گیری بزرگ‌ترین گروه مقاومت لبنان نقش داشت. او به‌همراه سیدمحمدحسین فضل‌الله، صبحی طفیلی، سید عباس موسوی، نعیم قاسم، حسین کورانی، حسین خلیل، محمد رعد، محمد فنیش، محمد یزبک و ابراهیم امین از موسسان حزب‌الله بودند. بهمن‌ماه 1370 و در حوالی 30 سالگی مسئولیت این گروه سیاسی- نظامی را که بزرگ‌ترین ایدئولوژی خود را مقابله با رژیم غاصب صهیونیستی عنوان کرده بود، برعهده گرفت. او تا ششم مهر همین مسئولیت را برعهده داشت و روزهای طلایی برای مردم لبنان ساخت. صحبت از سیدحسن نصرالله، سومین دبیرکل حزب‌الله و شخصیت کاریزماتیک لبنان است. نصرالله نه‌فقط برای مردم لبنان، بلکه برای همه آزادی‌خواهان جهان با سخنرانی‌های حماسی و الهام‌بخش تلویزیونی چهره‌ای نام‌آشنا و شناخته‌شده است. او جمعه گذشته با حمله تروریستی رژیم‌صهیونیستی به خواسته قلبی خود رسید. سیدمقاومت آثار مختلفی از خود به‌جای گذاشته که منبع پژوهش‌های متعددی شده است. دانشجویان تحصیلات تکمیلی کشور تاکنون 9 پایان‌نامه درخصوص او و سال‌های حضورش در حزب‌الله به نگارش درآورده‌اند. «بررسی آرا و مواضع سیاسی سیدحسن نصرالله و بازتاب آن در جهان عرب»، «گفتمان سیاسی سیدحسن نصرالله»، «گفتمان قرآنی در ادبیات مقاومت سیدحسن نصرالله» و «بررسی تطبیقی بازتاب اندیشه مقاومت سیدحسن نصرالله در رسانه‌های عربی» ازجمله این پایان‌نامه‌هاست که در سال‌های اخیر به رشته تحریر درآمده است. به‌جز پایان‌نامه‌ها، در مقالات مجلات علمی نیز می‌توان ردپای اندیشه‌ها را جست‌وجو کرد. در گزارش امروز مرور کوتاهی بر تعدادی از مقالات علمی خواهیم داشت که با محوریت شخصیت سیدحسن نصرالله و فعالیت‌های حزب‌الله لبنان در سال‌های اخیر به نگارش درآمدند. 

الگوبرداری از قدرت هوشمند حزب‌الله در مواجهه با مخالفان

دوفصلنامه علمی جامعه‌شناسی سیاسی جهان اسلام در شماره اول دوره هفتم خود که تابستان سال 98 چاپ‌شده، مقاله‌ای را با عنوان «نقش رهبری سیدحسن نصرالله در به ‌کارگیری قدرت هوشمند حزب‌الله در مواجهه با مخالفان» منتشر کرده است. این مقاله به‌منظور شناخت نقش سیدحسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله لبنان در به‌کارگیری قدرت هوشمند حزب‌الله در مواجهه با مخالفان نگاشته شده و درصدد بوده به این پرسش پاسخ دهد که «نقش سیدحسن نصرالله در به‌کارگیری قدرت هوشمند حزب‌الله در مواجهه با مخالفان چه بوده است؟» این پژوهش برای یافتن پاسخ این پرسش از روش کیفی از نوع اسنادی- تحلیلی استفاده و داده‌ها با ابزار فیش‌برداری جمع‌آوری ‌شده است. یافته‌های پژوهش بیان می‌کنند سیدحسن نصرالله در مواجهه با مخالفان، تلفیقی از قدرت سخت و نرم را با اعمال ترکیبی از دو سبک رهبری تراکنشی و الهام‌بخش (متناسب با شرایط مخالفان داخلی و خارجی) اعمال کرده است. قدرت سخت سیدحسن نصرالله با به‌کارگیری دو مهارت سازمانی و سیاسی در سخنرانی‌های عید مقاومت ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۸ در مواجهه با مخالفان و قدرت نرم او با بهره از سه مهارت هوش احساسی، ارتباطات و چشم‌انداز و نیز بهره‌برداری از هوش محیطی در مواجهه با مخالفان اعمال شده است. او در مواجهه با مخالفان بیشتر از قدرت سخت و سبک رهبری تراکنشی استفاده کرده و در صورت اعمال قدرت نرم، روش‌های ضدالهام‌بخش را دربرابر مخالفان به کار برده است. 

جمع‌بندی این پژوهش نشان می‌دهد او با یادآوری و تکرار متناوب شکست‌های دشمنان خود در سخنرانی‌ها از اقدام عملی مجدد از سوی دشمنان یا بروز درگیری نظامی جدید از جانب اسرائیل جلوگیری کرده و از سوی دیگر، برای حفظ موقعیت برتر خود دربرابر مخالفان داخلی و خارجی از اولین روز جشن آزادسازی جنوب لبنان در سال ۲۰۰۰ به چانه‌زنی بر سر سلاح مقاومت و برشمردن دلایل کنار نگذاشتن آن پرداخته است. سیدمقاومت همچنین برای اعمال قدرت نرم خود در تقابل با مخالفان مهارت‌های هوش احساسی ارتباطات و چشم‌انداز را به‌کار گرفته اما روش‌های انتخابی او در اعمال این وجه از قدرتش دربرابر مخالفان، ضدالهام‌بخش بوده‌اند. تخریب تصاویر ذهنی دشمنان و مخالفان داخلی، انتخاب مکان‌های برگزاری جشن در نوار مرزی برای به رخ کشیدن شکست به دشمنان و مخالفان، تخریب چشم‌اندازهای دشمن (اسرائیل) در شکست‌ناپذیری و به تصویر کشیدن آینده‌ای سیاه و توام با ترس از شکست دائمی برای دشمنان لبنان ازجمله این روش‌ها بوده‌اند. 

به‌عقیده پژوهشگران این مقاله، سیدحسن نصرالله با شناخت دقیق از تاریخچه سیاسی و اجتماع مخالفان و اتفاقات جاری در منطقه، هوش محیطی خود را به‌نمایش گذاشته و توان اثر‌گذاری خود بر محیط را اولا در توصیف واقعی وضعیت در هر سال، ثانیا در ارائه تحلیل از وضعیت با استفاده از اطلاعات پنهان و آشکار و ثالثا در پیش‌بینی آینده‌ واقعه‌ موردبحثش در هر سال نشان داده است. تحقق پیش‌بینی‌های او در رابطه با مخالفان باعث افزایش کاریزمای دهشت‌آفرین او در میان مخالفان و رصد جدی سخنان او از سوی آنها شده است. او همچنین با انتخاب دقیق موضوع بحث در هر عید مقاومت و تکرار آن (درصورت تداوم موضوع)، متناسب با اندازه اهمیت آن توان خود را در خلق فرصت شانس) اثر‌گذاری و تطبیق سبک رهبری‌اش متناسب با شرایط محیطی به رخ کشیده است. 

بررسی رازهای ماندگاری حزب‌الله در سیاست لبنان

حزب‌الله لبنان در دهه‌های اخیر فقط یک گروه نظامی ضدصهیونیستی نبوده و در قامت یک گروه سیاسی اکت‌های مختلف سیاسی و اجتماعی داشته است. طی چهار دهه گذشته حزب‌الله موفق شده موفقیت‌های گسترده‌‌ای در عرصه سیاسی و نظامی لبنان کسب کند. این در حالی است که این گروه پیوسته تحت فشار خارجی و نیز توطئه‌های داخلی برای تضعیف آن بوده است. سوال اصلی که مطرح‌ می‌شود این است که حزب‌الله چگونه توانسته بر این مشکلات فائق آید؟ این سوال محور پژوهش مشترک دو استاد و یک دانشجوی خارجی است که نتایجش در قالب یک مقاله علمی - پژوهش در فصلنامه پژوهش‌های معاصر انقلاب اسلامی به چاپ رسیده است. فرضیه پژوهش به توجه حزب‌الله به تقویت قدرت نرم خود و نیز تاثیر الگوبخشی انقلاب اسلامی در موفقیت‌های حزب‌الله تاکید دارد. یافته‌های پژوهش که با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی به دست آمده نشان‌ می‌دهد حزب‌الله لبنان با تکیه بر مفاهیم لطف و نصرت الهی، فرهنگ مقاومت، جهاد و شهادت، جایگاه معنوی رهبری و اصل ولایت‌فقیه، شجاعت و مقاومت دربرابر دشمن خارجی، نهضت خدمت‌رسانی به مناطق محروم و استفاده صحیح از رسانه برای تصویرسازی به تقویت بعد نرم قدرت خود پرداخته است. نتایج این تحقیق حاکی است که قدرت نرم حزب‌الله پیوسته بازتولید شده و در کنار قدرت سخت به عامل محبوبیت این گروه تبدیل شده است. به همین خاطر بخش عمده‌‌ای از تلاش غرب پس از ناکامی در خلع سلاح حزب‌الله به خنثی‌سازی قدرت نرم آن در منطقه معطوف شده است. 

تاثیر مستقیم دستاوردهای حزب‌الله بر امنیت منطقه

فصلنامه آفاق امنیت در شماره چهل‌و‌چهارم خود که در پاییز ۱۳۹۸ به چاپ رسیده مقاله‌‌ای با عنوان «دستاوردهای مقاومت اسلامی لبنان در منظومه فکری سیدحسن نصرالله و تاثیر آن بر امنیت محور مقاومت» به قلم دو تن از اساتید دانشگاه جامع امام حسین(ع) را در خود جای درد. پی بردن به زمینه‌های برتری و امنیت نهضت‌ها از مباحث مهم و درخور تحقیق است. ماهیت مقاومت اسلامی لبنان و اهمیت جایگاه امنیتی آن به‌عنوان یکی از دستاوردهای برجسته مقاومت اسلامی، ازسوی سیدحسن نصرالله مورد توجه بوده است. این موضوع در مقاله به‌عنوان یک هدف و شاخص در نظر گرفته شده است. 

نویسندگان این مقاله تلاش کرده‌اند دستاوردهای مقاومت اسلامی لبنان و نتایج امنیتی آن بر محور مقاومت را به‌عنوان سوال اصلی مطرح و بررسی کنند. این پرسش با استفاده از روش تحقیق آمیخته با رویکرد کیفی-کمی انجام شده است، به این صورت که در بخش کیفی دستاوردها تبیین شده و در بخش کمی تاثیرشناسی آن مورد آزمون قرار گرفته است. تحلیل مضمون روش اصلی این پژوهش در بخش کیفی بوده است. تجزیه و تحلیل متون در مرحله اول از تجزیه و تحلیل مضمون بیانات از متن اصلی مضمون‌های پایه‌ای به دست می‌آید. این گام نوشتار متن اصلی و سخنان دبیرکل مقاومت اسلامی لبنان و نقل قول مستقیم از سید‌حسن نصر‌الله است. البته این نقل‌قول‌ها قبلا از بین مطالب و سخنان متعدد انتخاب و در دسته‌های مورد‌نظر ساماندهی شده است. هر متن دربرگیرنده مضمونی است که با مطالعه و تحلیل سخنان برداشت می‌شود. درواقع در گام اول تحقیق از متن -در اینجا متن اصلی مدنظر است- که نقل‌قول‌هایی از ایشان است قبلا انتخاب شده و در قالب کدهایی با شناسه مشخص سازماندهی شده‌اند. هر کدام از این نقل‌قول‌ها حاوی مضمونی است که این مضامین از کلام و صحبت‌های سیدحسن نصرالله اخذ شده و مضامین پایه‌ای مقاله‌اند. در بخش کمی داده‌های مورد نیاز با ابزار پرسشنامه گردآوری و با استفاده از فنون آماری ضریب همبستگی اسپیرمن، آزمون رگرسیون خطی ساده (دومتغیره) و آزمون رگرسیون چندگانه گام به گام تجزیه و تحلیل شده است. 

آنگونه که پژوهشگران این مقاله دریافته‌اند، نتایج تحلیل مضمون مقاومت مبتنی‌بر سخنان دبیرکل حزب‌الله و براساس فراوانی کدها نشان داد دستاوردهای مقاومت حزب‌الله مشتمل بر پنج بعد یا حیطه و ۲۲ مولفه است. بعد معنویت‌گرایی و تکلیف‌محوری، بعد وحدت مسلمین و همگرایی جهان اسلام، بعد ساختار توانمند غیر‌رسمی و برخورداری از حمایت جمهوری اسلامی ایران که در این مقاله براساس روش تحلیل مضمون شناسایی و تایید شدند. براساس نتایج تحقیق کمی نیز با وجود شرایط پیچیده، دشوار و بحرانی منطقه غرب آسیا و فشارهای سیاسی، اقتصادی و امنیتی آمریکا، رژیم‌صهیونیستی و ارتجاع منطقه بر جنبش‌های مقاومت اسلامی به‌خصوص مقاومت اسلامی‌ لبنان امنیت محور مقاومت بیش از پیش در حال افزایش است. 

نتایج بررسی پژوهشگران دانشگاه امام حسین نشان می‌دهد بین بعد دستاوردهای کلیدی مقاومت اسلامی لبنان و امنیت محور مقاومت رابطه مثبت و مستقیمی وجود دارد. یعنی با ارتقای تعمیق، توسعه و تقویت دستاوردهای مقاومت اسلامی، امنیت محور مقاومت نیز بهبود و ارتقا می‌یابد. 

لزوم استخراج شناسایی و بررسی این مولفه و شاخص‌ها علاوه‌بر ارائه الگوی مقاومت حزب‌الله و نشان دادن جایگاه‌ امنیتی، حفظ و تداوم گفتمان مقاومتی حزب‌الله و افزون بر امنیت محور مقاومت، جایگاه حزب‌الله لبنان را به سطح امنیت منطقه ارتقا خواهد داد. با عنایت به دستاوردهای امنیتی محور مقاومت و تاثیرگذاری حزب‌الله در توسعه و تعمیق آن، معنویت و جایگاه و پشتوانه مردمی نقش مهمی داشته است. براساس چهارچوب مفهومی پژوهش ریشه مقاومت حزب‌الله در باور عمیق به مسیر حرکت و در عمل به آن بوده است. مرجع امنیت در مقاومت اسلامی منبع الهی دارد و پشتوانه مردمی و توانمندسازی آن در رویکرد هستی‌شناسی امنیت نهفته است. تا زمانی که ماهیت هستی‌شناسی مقاومت و امنیت حفظ شود نه‌تنها مقاومت حفظ خواهد شد بلکه توسعه و تعمیق خواهد یافت. 

پنج مضمون اصلی «برتری عوامل معنوی»، «ساختار توانمند»، «برتری اطلاعاتی و امنیتی»، «ایفای نقش منطقه‌ای» و «برخورداری از حمایت یک قدرت منطقه‌ای» به دست آمد. این پنج عنصر از مهم‌ترین دستاوردهای امنیتی هستند. در این نوشتار علاوه‌بر آن تاثیر کمی هریک بر محور مقاومت نیز بررسی و نتایج هر یک نشان داده شد. 

تاثیرگذاری پیشران مقاومت در صحنه سیاسی لبنان چگونه بوده است؟

جامعه لبنان ویژگی‌های خاص و منحصربه‌فردی دارد. نمونه آن طوایف مختلف و سنت‌های سیاسی و اختلافاتی است؛ از این زاویه هر اقدام یک گروه سیاسی نیازمند در نظر گرفتن ابعاد مختلف تاثیر و نتایج آن اقدام است. پژوهشگران دانشگاه علامه طباطبایی از همین رو به بررسی اقدامات حزب‌الله در شرایط پیچیده جامعه لبنان کردند. مقاله «تحلیلی بر میزان تاثیرگذاری پیشران مقاومت اسلامی در صحنه سیاسی لبنان» با هدف بررسی موقعیت اجتماعی و سیاسی مقاومت در لبنان به‌ تشریح اختلافات و نتایج حاصل از آن پرداخته است. این پژوهش برای پاسخ به مساله در مرحله جمع‌آوری اطلاعات کتابخانه‌ای و اسنادی و در مرحله تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش تحلیل روندها استفاده کرده است. براساس یافته‌های این پژوهش دانشگاهی، روندهای سیاسی علیه مقاومت در داخل لبنان بیشتر طایفه‌ای است با تحریک ائتلاف ضد مقاومت به رهبری آمریکا؛ اما عملکرد مردمی مقاومت نه‌تنها برای لبنان بلکه برای بسیاری از کشورهای منطقه‌ای ازجمله سوریه موقعیت قدرتمند و مثبتی ایجاد کرد و مقاومت را فراتر از لبنان، در یک وسعت منطقه‌ای و حتی جهانی محبوب ساخت. 

جمع‌بندی این مقاله هم نشان می‌دهد با توجه به متغیرهای مختلف؛ به‌خصوص بافت طایفه‌ای لبنان و مداخلات خارجی یکی از اهداف مورد اختلاف در ساختار تفکر طایفه‌‌گری لبنان تضعیف جایگاه مقاومت و خلع سلاح آن در لبنان و حزب‌الله است. ائتلاف منطقه‌ای به رهبری آمریکا تلاش داشت جایگاه مردمی حزب‌الله را به بهانه تهدید منطقه‌ای تضعیف کند. نتیجه حاصل از این مقاله این است که تحرکات سیاسی علیه مقاومت، از سوی طوایف محلی، دولت و ائتلاف ضدمقاومت تاکنون ناکام ماند. لذا ماهیت وجودی مقاومت و دستاوردهای مهم آن در حفظ استقلال سرزمینی لبنان در برابر اسرائیل و متجاوزان خارجی و نیز در کشورهای منطقه‌ای که گرفتار گروه‌های افراطی هستند؛ همچون سوریه، جایگاه این گروه را تقویت و مورد اقبال ملت‌ها کرد.